Yeni Anlama-Yorumlama Yöntemleri Çerçevesinde Cihad Ayetleri: Mahmud Şeltut ve Modern Cihad Yorumu

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 26 - 61, 30.06.2022

Şule Eraslan

https://doi.org/10.17859/pauifd.1068405

Öz

İslâm’da cihâdın mahiyeti modern dönemde hakkında en çok tartışma yürütülen mevzulardandır. Gayr-ı müslim devletlerle Müslümanlar arasındaki ilişkilerin temelini savaş ahkâmının teşkil ettiğini vurgulayarak İslam’ın cihad anlayışını tenkit eden oryantalist fikir adamlarına karşı modern dönem Müslüman aydınlarının büyük çoğunluğu, Müslümanların gayr-ı müslim dünya ile ilişkilerinin barışçıl bir karakter arz ettiğini iddia etmişlerdir. Mahmud Şeltut cihad hakkındaki oryantalist iddialara cevap vermek için İslâm’da cihadın mahiyetine dair müstakil eser yazmış Mısır merkezli modern selefi hareketin önemli isimlerindendir. Sırf müdafaa savaşından ibaret bir cihad yorumunu benimsemiş gözüken Şeltut’un bu yönelişinin temelinde klasik anlama-yorumlama yöntemlerine yönelik muhalefet ve onlardan farklı yeni veya modern olarak isimlendirebileceğimiz bir metodolojik yaklaşım söz konusudur. Biz bu makale çerçevesinde Şeltut’un yeni anlama-yorumla yöntemini cihad ayetleri özelinde tetkike ve bu yeni metodolojik yaklaşımın nasları anlamak noktasındaki muhtemel problemlerine işaret etmeye gayret sarf edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İslam Hukuku, Cihad, Mahmud Şeltut, Modern Yorumlar.

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. “Re’yühü fi’l-fıkhi ve’l-fukahâi ve sûi’ hâleti’l-Müslimin”, Tarihu’l-Ustazi’l-İmam. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Menar, 1925.
• Apaydın, H. Yunus. “Fıkıh Usulünün Temel Kabulleri ve Tarihselcilik”. ed. Murat Şimşek. Din ve Fıkıh Yazıları. İstanbul: İlk Harf Yayıncılık, 2018.
• Apaydın, H. Yunus. “Klasik Fıkıh Usulünün Yapısı ve İşlevi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 1(2003), 7-28.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahih Anlam ve Meşru Yorum”. İslam Ve Yorum Temel Tartışmalar, İmkanlar ve Sorunlar. ed. Fikret Karaman (Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017), 31-38.
• Baljon Jr., J. M. S. The Reforms and Religious Ideas of Sır Sayyıd Ahmad Khân. Leiden: E. J. Brill, 1949.
• Bedir, Murteza vd. (ed.). Modernleşme Protestanlaşma ve Selefileşme: Modern İslâm Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması. İstanbul: İSAR Yayınları, 2019.
• Bedir, Murteza. “Kelâmcı ve Fıkıhçı Usul Geleneklerine İlişkin Bazı Eleştirel Mülâhazalar”. İslâm Araştırmaları Dergisi 29 (2013), 65-97.
• Beyyumi, M. Receb. en-Nehdatü’l-İslâmiyye fî siyeri a’lâmiha’l-muasırin. Mecmaü’l-Buhusi’l-İslâmiyye: Kahire 1982.
• Derveze, Muhammed İzzet b. Abdülhadi b. Derviş. et-Tefsîru’l-Hadîs, VI.
• Eraslan, Şule. “18. Yüzyıl Osmanlı Ulemâsı Nazarında Cihâd: Mirzazâde Mehmed Sâlim Efendi ve Neylü’r-Reşâd fî Emri’l-Cihâd İsimli Risâlesi”. Akademik-Us 1/2 (2017). 63-104.
• Eraslan, Şule. Klasik İcma Teorisine Modern Yaklaşımlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• er-Râzî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer et-Teymî, Mefâtîḥu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dæru İḥyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî, 1420/1999.
• eş-Şal, Seyyıd Ahmed. “Şeltût, Mahmûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/494-495. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Beyrut: ts.
• ez-Zemaḫşerî, Ebû'l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi't-Tenzîl. 4 Cilt. (Beyrût: Dâru'l-Kitâbi'l-ʿArabî, 1407)
• Fazlur Rahman. Major Themes of the Qur’an. Minneapolis: Bibliotheca Islamica, 1994.
• Fazlur Rahman. İslâm and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition. Chicago: The University of Chicago Press, 1982.
• Ferâhidî, Ebu Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr. Kitabü’l -‘Ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmi-İbrahim es-Samiraî. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Alemi li’l-Matbuat, 1988.
• Gökkır, Bilal. “Konulu Tefsir: Hedef, İmkân ve Sınırları”. Tarihten Günümüze (2010), 455-466.
• Görgün, Tahsin. “Klasik Anlama Yöntemlerinin İmkan ve Sınırları”. İlâhî Sözün Gücü. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2003.
• Güngör, Mevlüt. “Tefsirde Konulu Tefsir Metodu”. İslâmi Araştırmalar 2/7 (1988), 49-50.
• Güven, Şahin. “Günümüz Tefsir Çalışmalarında Yeni Bir Yöntem: Konulu Tefsir Metodu”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar (2010), 439-455.
• Hurgronje, C. Snouck. Selected Works of C. Hurgronje=Oeuvres choisies de C. Snouck Hurgronje, ed. G.H. Housquet, Joseph Schacht. Leiden: E. J. Brill, 1957.
• Iqbal, Mohammad. The Reconstructıon of Relıgıous Thought In İslâm. New Delhi: Kitab Bhavan, 1990.
• İbn Keŝîr, Ebû'l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Keŝîr ed-Dimeşḳî. Tefsîru'l-Ḳur'âni'l-ʿAẓîm. nşr. Sâmî b. Muḥammed Selâme, 8 Cilt. Dâru Ṭayyibe, 1420/1999.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî. Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Ḳudâme el-Cemâʿîlî. el-Muğnî. nşr. ʿAbdullâh et-Turkî, ʿAbdulfettâḥ Muḥammed el-Ḥulv. 15 Cilt. Riyad: ʿAlemu'l-Kutub, 1417/1997.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1414.
• İbn Ruşd, Ebu'l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd el-Ḳurṭubî. Bidâyetu'l-Muctehid ve Nihâyetu'l-Muḳteṡid. 4 Cilt. Ḳahire: Dâru'l-Ḥadîŝ, 1425/2004.
• Kara, İsmail. "“Unuttuklarını Hatırla!” Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not". Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 28 (2010), 1-67.
• Kara, İsmail. Din ile Modernleşme Arasında. İstanbul: Dergah Yayınları, 2003. Kardavi, Yusuf. Çağdaş Meselelere Fetvalar. çev. Vahdettin İnce. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 1996.
• Kavak, Özgür. “Fıkıh Literatüründe Cihad Hükümleri ve Modern Cihad Yorumları”. İç Tehdit ve Riskler Işığında İslam Dünyasının Geleceği. ed. Ahmet Emin Dağ. 221-269. İstanbul: İHH Yayınları, 2016.
• Kaya, Eyüp Said. Mezheplerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Keskin, Hasan. Kur’an’da Fitne Kavramı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Khadduri, Majid. War and Peace in the Law of Islam. Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1955.
• Merğînânî, Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Ebûbekr el-Ferğânî. el-Hidâye fî Şerḥi Bidâyeti'l-Mubtedî. nşr. Ṭallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî, ts.
• Midhat, David. Abraham. Mahmud Shaltut (1893- 1963) a muslım reformıst his life, works and religious thought. The Faculty Hartford Seminary Foundation UMI: Universty Microfilms International 1976. Özel, Ahmet. “Cihâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/ 527 -531. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özel, Ahmet. “Klasik İslâm Devletler Hukukunda Ülke Kavramı ve Günümüzdeki Durum: İbn Teymiyye’nin Mardin Fetvası ile Benzeri Diğer Bazı Fetvalar”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2012), 41-64.
• Paçacı, Mehmet. “Klasik Tefsir Neydi”. Çağdaş dönemde Kur’an’a ve Tefsire ne oldu?. İstanbul: Klasik, 2008. Paçacı, Mehmet. “Çağdaşlık Sonrasında Tefsiri Yeniden Düşünmek”. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2/1 (2009), 81-90.
• Peters, Rudolph. Jıhad in Classıcal and Modern Islam. Princeton: Markus Wiener Publishers 1996.
• Rıza, Reşid. “el-Muhâveretü’s-sâdise, el-İctihad ve’t-taklîd”, MM, 4/5 (16 Muharrem 1319/5 May 1901), 161-170.
• Rızâ, Reşid. Abduh, Muhammed. Menar Tefsiri=Tefsiru’l-Kur’ani’l-Hakim-Tefsiru’l-Menar. çev. İbrahim Tüfekçi. İstanbul: Ekin Yayınları, 2012.
• Rızâ, Reşid. Abduh, Muhammed. Menar Tefsiri=Tefsiru’l-Kur’ani’l-Hakim-Tefsiru’l-Menar. çev. Ali Rıza Temel, Mehmet Erdoğan. İstanbul: Ekin Yayınları, 2012.
• Rızâ, Reşid. Abduh, Muhammed. Menar Tefsiri=Tefsiru’l-Kur’ani’l-Hakim-Tefsiru’l-Menar. çev. İbrahim Tüfekçi, Ali Rıza Temel. İstanbul: Ekin Yayınları, 2012.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Kur’an-ı Kerim’in Ahkam Tefsiri. İstanbul: Şâmil Yayınevi, 2017.
• Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. London: Oxford University, 1964.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. el-Mebsûṭ. nşr. Ḫalîl Muḥyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrût, 1414/1993.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. Şerhu's-Siyeri'l-kebîr, thk. Selâhaddin el-Müneccid. 3 Cilt. y.y. Matbaatu Mısr, 1958.
• Sıddıqı, Mazheruddın. “Religious Thought of Sir Sayyid Ahmad Khan”. Islamıc Studies 6/3 (1967).
• Suleymân, Muḳâtil b. Ebû'l-Ḥasen Muḳâtil b. Suleymân el-Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Suleymân. nşr. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: y.y.1423/2002.
• Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İdrîs. el-Umm. nşr. Rifʿat Fevzî ʿAbdulmuṭṭalib. 11 Cilt. Dâru'l-Vefâ: el-Manṡûre, 1422/2001.
• Şeltut, Mahmûd - Sayis, M. Ali. Mukayeseli Mezhepler Hukuku. çev. Sait Şimşek. İstanbul: İlim Yayınları, ts.
• Şeltut, Mahmûd. Akaid ve Şeriat. çev. Muharrem Tan. 2 Cilt. İstanbul: Yöneliş Yayınevi, 1991.
• Şeltut, Mahmûd. el- Kur’ân ve’l-kıtal. Beyrut: Dârü’l-Feth, 2. Basım, 1983.
• Şeltut, Mahmûd. Min Tevcihati’l-İslâm. Dâru’l-Kalem, Kahire, ts.
• Şeltut, Mahmud. Tefsirü’l- Kur’âni’l-Kerim el-eczâü’l-aşereti’l-ulâ. Kahire: Dâru’l-Kalem, 1966. 4. bs.
• Şeltut, Mahmut. el-Fetavâ. Beyrut: Darü’ş-Şuruk, 1983.
• Şimşek, Murat. “Mahmûd Şeltût ( 1893-1963) Hayatı, Düşüncesi ve Eserleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 369-398.
• Şîrâzî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. ʿAlî. el-Muheẑẑeb fî Fıḳhi'l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye.
• Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Taberi Tefsiri. çev. Kerim Aytekin-Hasan Karakaya. 9 Cilt. İstanbul: Hisar Yayınları, 1996.
• Turâbî, Hasan. İslâmi Düşüncenin İhyâsı, çev. Sefer Turan, Adem Yerinde. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Merve Matbaacılık, 2001.
• Zebiri, Kate. Mahmud Shaltut and Islamıc Modernism. Clarendon Pres: Oxford, 1993.