Ashâbü'l-Uhdûd Kıssasının Tahlili

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 254 - 273, 30.06.2022

Elif Yazıcı

https://doi.org/10.17859/pauifd.1074035

Öz

Bu araştırma, el-Burûc 85/4-10. ayetlerde zikredilen Ashâbü’l-Uhdûd kıssasının tarihî ve kültürel tahlilini içermektedir. Amacı, Ashâbü’l-Uhdûd’un kimliklerini tespit etmek, bu kıssanın tarihî gerçekliğini değerlendirmek ve kıssadaki müphemlikleri açıklığa kavuşturmaktır. Ashâbü’l-Uhdûd kıssasına dair üç rivayet öne çıkmaktadır. Bunlara göre çukurlar, İran hükümdarı, Buhtunnasr veya Zûnüvâs dönemlerinde kazılmıştır. Rivayetler tarih-vâkıa uyumu yöntemiyle değerlendirilmiştir. Girişte araştırmanın konusu, kapsamı, amacı, önemi, metodu ve kaynakları hakkında bilgiler sunulmuştur. İlk olarak Ashâbü’l-Uhdûd’un kimliğine ve hâdisenin tarihine değinilmiş, daha sonra her bir rivayet ayrı başlıkta değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ashâbü’l-Uhdûd, Zûnüvâs, Buhtunnasr, Necran, Burûc sûresi.

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr. el-Musannef. thk. Habîbu’r-Rahman el-‘Azamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1972.
• Aktaş, M. Nurullah. “Ashâbü’l-Uhdûd Kıssası Bağlamında Ehl-i Küfrün Psikolojik Vasıfları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/18 (Mart 2017), 23-40.
• Aktaş, M. Nurullah. Burûc Sûresinin Tefsiri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2001.
• Algül, Hüseyin. “Himyerîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/62. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Sâadetü Câmiati Bağdad, 2. Basım, 1993.
• Altungök, Ahmet. Eski İran’da Din ve Toplum. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2015.
• Arslantaş, Nuh. Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016.
• Baron, Salo Wittmayer. A Social and Religious History of Jews. ed. H. Graetz. 11 Cilt. New York: Columbia University Press, 3. Basım, 1957.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. Ma‘rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. thk. Abdülmu‘tî Emin Kal‘acî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1991.
• Brenner, Michael. Kısa Yahudi Tarihi. çev. Sevinç Altınçekiç. İstanbul: Alfa Yayınları, 2011.
• Cheikho, Louis. Nasrâniyye ve âdâbuhâ beyne Arabi’l-câhiliyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1989.
• Cook, David. “The Ashâb al-Ukhdûd: History and Hadith in A Martyrological Sequence”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam 34/ (2008), 125-148.
• Coşkun, Mehmet Akif. Hz. Peygamber’den Nakledilen Kıssalar ve Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Adana: Çukurova Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
• Daryaee, Touraj. Sasanian Persia-The Rise and Fall of Empire-. London: I. B. Tauris&Co. Ltd., 2009.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdülmün‘îm Âmir, ts.
• Ditommasu, Lorenzo. “The Book of Daniel and the Apocrypal Daniel Literature”. Studia in Veteris Testamenti Pseudepigrapha. ed. Michael Knibb vd. 20/81. Leiden: Brill, 2005.
• Efendioğlu, Mehmet. “Suheyb b. Sinân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî Salih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 3. Basım, 1983.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr ve mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed. Besâ’iru zevi’t-temyiz fî letâ’ifi’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Muhammed Ali Neccâr. 6 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Ginzberg, Louis. Legends of the Jews. çev. Henriette Szold - Paul Radin. 7 Cilt. Philadelphia: The Jewish Publication Society, 2003.
• Harden, John Mason. An Introduction to Ethiopic Christian Literature. London: The Macmillan Co, 1926.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 26. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi. çev. Alâeddin Şenel. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2002.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddîn Ebî Saîd Ömer Garâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbu’l-Muhabber. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaûd, Âdil Mürşîd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Kitâbü’t-Tîcân fî mülûki Himyer. San‘a, 1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Cîze: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ,Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Nüzhetü’l-a‘yüni’n-nevâzir fî ‘ilmi’l-vücûh ve’n-nezâ’ir. thk. Muhammed Abdülkerîm Kazım er-Râdî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1984.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fî’t-târîh. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: TDV Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Kasapoğlu, Abdurrahmân. “Kur’ân’da ‘Ashâb-ı Uhdûd Kıssası”. İslâmî İlimler Dergisi 5/1 (2010), 151-165.
• Kılıç, Sadık. “Suheyb er-Rûmî el-Bedrî”. Diyanet İlmî Dergi [Diyanet Dergisi] 20/4 (1984).
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmî‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Margoliouth, D.S. İslâmiyet Öncesi Arap-İsrailoğulları İlişkileri. çev. Suat Ertüzün. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2003.
• Mehrân, Muhammed Beyyûmî. Dirâsât Târîhiyye mine’l-Kur’âni’l-Kerîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, 2. Basım, 1988.
• Muttakî el-Hindî, Ali b. Hüsâmeddîn b. Abdülmelik. Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl. nşr. Bekrî Hayyânî-Saffet es-Sekka. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Mübarekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân. Tuhfetü’l-ahvezî bi-şerhi Câmi‘i’t-Tirmizî. nşr. Abdurrahmân Muhammed Osman. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2010.
• Naskalı, Esko. “İran (Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Nebes, Nobert. “The Martyrs of Najrân and the End of the Himyar: On Political History of South Arabia in the Early Sixth Century”. The Qur’an in Context. ed. Angelika Neuwirth vd. VI/27-59. Leiden: Brill, 2010.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. Kitâbü’s-Süneni’l-kübrâ. thk. Hasan Abdulmun‘im eş-Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Newton, Sir Isaac. Kutsal Kitabın Yorumu. çev. Aytunç Altındal. İstanbul: Mahya Yayınları, 2012.
• Oates, Joan. Babil. çev. Fatma Çizmeli. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2004.
• Price, Ira M. “Some Queries About the Book of Daniel”. Biblical World 6/4 (1895), 264-269.
• Robin, Julien. “Antiquity”. Roads of Arabia. ed. Ali İbrahim al-Ghabban. Paris, 2010.
• Rodkinson, Michael L. The History of the Talmud. Boston, 1918.
• Sabuncu, Ömer. “Suheyb er-Rûmî -Hayatı, Kişiliği ve Faaliyetleri-”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 4/7 (2006).
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. Kasasü’l-enbiyâ (Arâisü’l-mecâlis), ts.
• Salvini, Beatrice Andre. Babil. çev. Elâ Uluatam. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed. ‘Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrafi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyunu’s-Sûr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Shahîd, Irfan. The Martyrs of Najrân New Documents. Bruxelles: Societe Des Bollandistes, 1971.
• Sherbok, Lavinia Cohn - Sherbok, Dan Cohn. Yahudiliğin Kısa Tarihi. çev. Bilal Baş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh. er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. nşr. Rıza Tevfîk Afîfî. 7 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1967.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-rusûl ve’l-mülûk). thk. Muhammed Ebû Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 2. Basım, 1967.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen-i Tirmizî. thk. Yasir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
• Tobi, Yosef. “Yusuf As’ar Yath’ar Dhû Nuwâs (Mesrûq)”. Encyclopaedia Judaica. ed. Fred Skolnik. C. 21. London: Keter Publishing House Ltd., 2007.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. Tefsîrü’l-basît. thk. Nevre binti Abdullah b. Abdülazîz el-Versân vdğ. 25 Cilt. Riyad: Silsiletü’r-Resâili’l-Câmiiyye, 1921.
• Weatherall, J. H. The Books of the Old Testament: A Short Introduction. London: The Sunday School Association, 1902.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. thk. İsmail vd. Karaçam. 9 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, 2012.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdülkerîm el-Azbâvî. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatü Hükümeti’l-Kuveyt, 2001.
• Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2013.