İslâm ve Diğer İlâhî Dinlerde Varlık Kategorisinde İnsan Onuru

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 210 - 236, 30.06.2022

İsa Atcı

https://doi.org/10.17859/pauifd.1101400

Cited By: 1

Öz

Yoktan var edilmiş olan kevn-ü kâinat içerisinde insan, onurlu kılınmış bir varlıktır. Zira Allah onu özel bir formda yaratmış ve kendisine akıl ve irâde gibi müstesna özellikler bahşetmiştir. Yeryüzünün halifesi olarak nitelediği insanı, dünyadaki canlı ve cansız varlıklara hâkim kılmış ve her şeyi onun hizmetine sunmuştur. Kutsal metinlere bakıldığında insanın, “insan” olma vasfıyla bir onura sahip kılındığı görülmektedir. İlkten sahip kılındığı bu onuru daha da yüceltmek için Allah’a iman ve ibadetle yükümlü tutulan insanoğlu, onurunu kaybetmemek için de küfür ve isyandan sakındırılmıştır. Bu bağlamda insanın onurunu zedeleyecek zararlara uğramama hakkı olduğu gibi başkasına zarar vermeme yükümlülüğü de bulunmaktadır. Bu çalışmada insanın Allah tarafından yaratılan varlıklar içerisindeki onurlu konumu teyit edilmeye çalışılmıştır. Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm dininin kutsal metinlerinde “insan onuru” na ilişkin veriler tespit edilerek insanın sahip olduğu onurun esasen ilâhî kaynaklı olduğu dikkatlere sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, İnsan onuru, Tevrat, İncil, Kur'ân

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed b. Hanbel. es-Sünne. thk. Muhammed b. Said el-Kahtânî. 2 Cilt. b.y.: Dâr-u İbn Kayyim, 1406/1986.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. er-Red ale’l-kâilîne bi vahdet-i vücûd. thk. Ali Rıza b. Abdullah. Dımaşk: Dârul-Me’mûn li’t-Türâs, 1415/1995.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Mirkâtü’l-mefâih şerh-u Mişkâti’l-mesâbih. 9 Cilt Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts, 1422/2002.
• Ali el-Kârî. Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Şerhu’ş-şifa. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412.
• Âlûsî, Ebü’l-Berekât Hayrüddîn Nu‘mân b. Mahmûd. Cilâʾü’l-‘ayneyn fî muhâkemeti’l-Ahmedeyn. b.y.: Matbaatu’l-Medenî, 1401/1981. Atalay, Hâmit. İngilizce-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınevi, 1999.
• Ay, Yusuf. Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî’nin Kitâbü’l-Azame’sindeki Rivâyetlerin Değerlendirilmesi. Bayburt: Bayburt Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Baalbaki, Ruhi. al-Mavrid. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Basım, 1995.
• Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2012.
• Baybal, Sami. Yahudilik ve Hıristiyanlığın Engellilere Bakışı. Mütefekkir 2/4 (2015), 275-298.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Dımaşk: Dâr-u Turuki’n-Necât, 1422.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Rûhu’l-beyân, Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cohen, Abraham Everyman’s Talmud. Londra: The Temple Press, 5. Basım. 1949.
• Conficius. The Analects. London: Penguin, 1979.
• Çağlayan, Harun. İnsan Onuru Bağlamında Sorumluluk Bilinci. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 8/2 (Güz 2015), 97-120.
• Çetinkaya, Kenan. “Birlikte Yaşama Kültüründe İnsan: Kutsal Metinlerdeki Olumlu İfadeler Üzerine Bir Analiz”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2012), 147-160.
• Dam, Hasan. Karataş, Meryem. Değerler Eğitimi Açısından Veda Hutbesinde İnsan Onuru. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Eylül/2014), 48-75.
• Dawkins, Richart. Tanrı Yanılgısı. Çev. Tunç Tuncay. Bilgin Kalisto. İstanbul: Kuzey Yayınları, 2009.
• Dimyâtî, Ebu Bekr. Osman b. Muhammed Şaddâ. İânetü’t-tâlibîn alâ elfâz-i Fethi’l-Mübîn. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullāh b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Kitâbü’l-azame. thk. Rızaullah b. Muhammed İdris el-Mübârekfûrî. 5 Cilt. Riyad, Dâru’l-Âsıme, 1408).
• Elbânî, Ebû Abdurrahman Muhammed Nasiruddîn. Mevsûatü’l-Elbânî. Tertip: Şâdî, b. Muhammed âl-i Numân. 9 Cilt. San’a: Merkezu’n-Numân li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• el-Cezerî, Abdurrahman, el-Fıkh alâ mezâhibi’l-erbaâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• el-Lecnetü’d-Dâime li’l-Buhûsi’l-İlmiyye ve’l-İftâ. Fetâvâ el-Lecnetü’d-Dâime-el-Mecmûatü’l-Ûlâ. Tertip: Ahmed b. Abdürrezzak, ed-Düveyş. 26 Cilt. Riyad: el-İdâratü’l-Âmmeti li‘d-Dab‘.
• es-Sagânî, Radıyyüddin Hasan b. Muhammed. el-Mevzûât. thk. Necm, Abdurrahman Halef. 2. Basım. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, ts.
• et-Tüveycirî, Muhammed. Mevsûatü’l-fıkhi’l-İslâmî. 5 Cilt. b.y.: Beytü’l-Efkâru’d-Düveliyye, 1430/2009.
• Fahrettin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammedb. Ömer. Mifâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâr-u İhyâ-i Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1420. Frolov, İvan. Felsefe Sözlüğü, Çev. Aziz Çalışlar. İstanbul: Cem Yayınevi, 1991.
• Gedikli, Fikret. “Sosyo Psikolojik Açıdan Kur’an’da İnsan Onuru ve Ön Yargı İlişkisi.” Hz. Peygamber ve İnsan Onuru Sempozyumu (19-21 Nisan 2013-Konya), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Gölcük, Şerafettin. “Bazı Kur’anî Kavramlar ve Kur’an’da İnsan Tipleri.” Hz. Peygamber ve İnsan Onuru Sempozyumu (19-21 Nisan 2013-Konya), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Gradl, Hans-Georg. İncil’de İnsanın Muhtaçlığı. Müslümanlık ve Hıristiyanlıkta İnsan. edt. Mualla Selçuk, Martin Thurner. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, 2019, (99-111).
• Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. Ankara: İSAM Yayınları. 2008.
• Güven, Zeliha Zühal. Yahudiliğin İnsana Yaklaşımı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans 1999.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. thk. Mustafa Abdülkadir, Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim. Muhammed b. Hıbban. el-İhsân fî takrîb-i Sahih-i İbn Hibbân. Tertip. Emir Alaâddin Ali. thk. Şuayip el-Arnavûd. 17 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd. Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Hacî. vd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî. 3. Basım 1408, 1988.
• İbn Şecerî, Yahya b. el-Hüseyin b. İsmâil eş-Şecerî, el-Cürcânî. Tertîbü’l-Emâlî el-hamisiyyeti li’ş-Şecerî. Tertip. Kâdı Muhhyiddîn Muhammed el-Kuraşî. thk. Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001).
• Karslı, İbrahim Hilmi. “İnsan Onuru” Kavramının Kur’anî Dayanakları (Yaratılış Kıssası)” Hz. Peygamber ve İnsan Onuru Sempozyumu (19-21 Nisan 2013-Konya), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kaya, Ali. “Câhiliyeden Kur’an’a Kerem Kavramı”. Dergiabant 9/1 (Mayıs 2021), 369-402.
• Kur’ân-ı Kerim. Erişim 10.03.2022. https://kuran.diyanet.gov.tr/
• Kur'ân Yolu Tefsiri Cilt: 3 Sayfa: 503-504
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi-Yeni Yaşam Yayınları, 2002.
• Kutub, Seyit fî zilâli’l- Kur’ân. 17. Baskı. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1412.
• Malatî, Ebu’l-Hüseyin. et-Tenbîh ve’r-red alâ ehli’l-hevâ-i ve’l-bid‘i. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyyeti li’t-Türâs, ts.
• Michel, Thomas. Hıristiyan Tanrıbilimine Giriş. İstanbul: Lütuf Yayıncılık, 1992.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, ts.
• Önen, Yaşar. Şanbey, Cemil Ziya. Almanca-Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları, 1993.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc Müslim, el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. (Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.).
• Özcan, Şevket. Dünya Dinlerinde Altın Kural: Diğergâmlık. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/1 (2018), 285-308.
• Parmaksızoğlu, Fatma Betül. İnsan Hakları, Ahlak ve Kültür Açısından “Onur” Kavramına Yaklaşımın Kavramın Tanımlanmasına Etkileri. Dini Araştırmalar 21/54 (Temmuz-Aralık 2018), 225-246.
• Plaks, Andrew H. “Golden Rule”. edt. Lindsay Jones. Encyclopedia of Religion, 2. Basım. New York: Thomson Gale, 2005.
• Redhouse. İngilizce-Türkçe Sözlük. İstanbul: Redhouse Yayınevi, 1974.
• Sâbık, Seyit. Fıkhu-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 3. Basım. 1397/1977.
• Steuerewald, Karl. Deutsch - Türkisches Wörterbuch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 1974.
• Şirbînî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifet-i meâni’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth, Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal. 3 Cilt. b.y.: Müessesetü’l-Halebî, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. Dımaşk: Dâr-u İbn Kesîr, 1414.
• TDK Türkçe Sözlük. Erişim 23.03.2022. https://sozluk.gov.tr/
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizî. Süneni’t-Tirmizî. thk. Beşâr Avâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tozlu, İbrahim. “Onurlu İnsanın İnşasında Sünnetin Yeri ve Sahabe Örneği”. Hz. Peygamber ve İnsan Onuru Sempozyumu (19-21 Nisan 2013-Konya). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Wehr, Hans. Arabisch-Deutsch. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 5. Basım, 1985.
• Wendt, Heinz F. Türkçe-Almanca ve Almanca-Türkçe Langenscheidt Cep Sözlüğü. İstanbul: Anka Ofset, 1994.
• Yaman, Sevde. Tevrat’a Göre İnsan Hayatı ve Onurunun Kutsallığı, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/2, 2016, 338-354.
• Yergin, Haluk. Post Normal Zaman: Vahiy Kültüründe İnsan ve İnsan Hakları. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 1 (Aralık 2018).
• Zuhayli, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhu. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 12. Basım. ts.