Beyhakî’nin es-Sünenü’l-Kebîr’i Bağlamında Mevsûl-Mürsel İlişkisi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 375 - 405, 30.06.2022

Halil İbrahim Doğan

https://doi.org/10.17859/pauifd.1104224

Öz

Hz. Peygamber’den gelen bazı mevsûl hadislerin aynı zamanda mürsel olarak nakledildiği malumdur. Bu husus, genellikle hadis ilmiyle alakalı farklı literatürlerde telif edilen eserlerde ele alınmakla birlikte bazı hadis kitaplarında da önemli bir yer teşkil etmektedir. Böyle olan hadis kitaplarından biri de hicrî beşinci asrın önde gelen âlimlerinden Beyhakî’nin tasnif ettiği es-Sünenü’l-kebîr’dir. Çünkü bu konuda dikkate alınması gereken bir eser olan es-Sünenü’l-kebîr’in pek çok yerinde bir hadisin hem mevsûl hem de mürsel hâline yer verilmekte ve akabinde hangisinin sahih olduğuna dair değerlendirmeler bulunmaktadır. es-Sünenü’l-kebîr’deki mürsel-mevsûl ilişkisinin olduğu yerler incelendiğinde bir kısmında herhangi bir tercihte bulunulmayıp çok azında mevsûl tarik seçilse de genellikle hadisin mürsel hâlinin doğrudan ve dolaylı olarak sahih kabul edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Oysa Beyhakî’nin es-Sünenü’l-kebîr’in mukaddimesi el-Medhal’deki mürsel hadisle ilgili görüşlerine bakıldığında onun çeşitli karinelerle desteklenmesi hâlinde sınırlı bir şekilde mürsel hadisi kabul ettiği dikkat çekmektedir. Buna karşılık çoğunlukla hadisin mürsel tarikini tercih etmesinin yanında es-Sünenü’l-kebîr’de bine yakın mürsel hadis rivayet etmekte ve mürsel kavramını farklı manalarda kullanmakta, hatta munkatı‘ kelimesini de bazen mürsel anlamında zikretmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Beyhakî, es-Sünenü'l-kebîr, Mevsûl, Mürsel

Kaynakça

• ‘Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San‘ânî. el-Musannef -Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘ ile birlikte-. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. eş-Şeybânî. Müsnedü’l-imâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût vd. 52 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1996-2001.
• ‘Âlâ’î, Ebû Sa‘îd Salâheddîn Halîl b. Keykeldî. Câmi‘u’t-tahsîl fî ahkâmi’l-merâsîl. thk. Hamdî ‘Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Aydınlı, Abdullah. “Muttasıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/405İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Alî. Delâ‘ilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî‘a. thk. ‘Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrut-Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye-Dâru’r-Reyyân li’t-Türâs, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Alî. el-Medhal ilâ ‘ilmi’s-sünen. thk. Muhammed ‘Avvâme. 2 Cilt. Cidde-Medine: Dâru’l-Minhâc-Dâru’l-Yüsr, 2016.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Alî. el-Medhal ile’s-Süneni’l-kübrâ. thk. Muhammed Ziyâ’urrahman el-A‘zamî. 2 Cilt. Riyad: Advâ’u’s-Selef, 1420/1999.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Alî. es-Sünenü’l-kebîr. thk. ‘Abdullah b. ‘Abdülmuhsin et-Türki vd. 25 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 2013.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Alî. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. ‘Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 15 Cilt. Karaçi vd.: Câmi‘atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye vd., 1991.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. ‘Alî. Menâkıbu’ş-Şâfi‘î. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1970.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. ‘Amr b. ‘Abdulhâlik el-Basrî. el-Bahru’z-zehhâr el-ma‘rûf bi-Müsnedi’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Beyrut-Medine: Mü’essesetü’l-‘Ulûmi’l-Kur’ân-Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009.
• Buhârî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İsmâ‘îl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût vd. 5 Cilt. Beyrut: er-Risâletü’l-‘İlmiyye, 2011.
• Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebü’l-Me‘âlî Rüknüddîn ‘Abdülmelik b. ‘Abdullah b. Yûsuf en-Neysâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fıkıh. thk. ‘Abdül‘azîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar: y.y., 1399.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. ‘Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût vd. 6 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 2004.
• Doğan, Halil İbrahim. “Beyhakî’nin Hayatı, Eserleri ve es-Sünenü’l-kebîr’in Mukaddimesi el-Medhal ilâ ‘ilmi’s-sünen’i”. ULUM 4/2 (2021), 285-317.
• Doğan, Halil İbrahim. Hadis İlmi Açısından Beyhakî’nin (öl. 458/1066) es-Sünenü’l-Kebîr’i. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. el-Merâsil. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1988.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Risâletü Ebû Dâvud ilâ ehli Mekke fî vasfi Sünenih (Selâsu Resâ’il fî ‘ilmi mustalahı’l-hadîs içinde). thk. ‘Abdulfettâh Ebû Gudde. 7-54. Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 2005.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvud. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût-Muhammed Kâmil Karâbellî. 7 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 2009.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. ‘Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. Müsnedü Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî. thk. Hüseyn Selîm Esed. 16 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sekâfeti’l-‘Arabiyye, 1992.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslubu (I) : I. Rivayet Açısından Ma’mer b. Râşid’in (ö. 153) el-Câmi’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2002), 27-61.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslûbu (III): er-Rabî’ b. Habîb (ö. 175-180) ve Rivayet-Dirayet Açısından el-Câmi’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/2 (2003), 27-68.
• Hâkim Neysâbûrî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. ‘Abdullah b. Muhammed. el-Müstedrek ‘ala’s-Sahîhayn. thk. Mustafa ‘Abdülkâdir ‘Atâ’. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Halef, Necm ‘Abdurrahman. es-Sınâ‘atu’l-hadîsiyye fi’s-Süneni’l-kübrâ li’l-imâm el-Beyhakî. Mansura: Dâru’l-Vefâ’, 1992.
• Hassa es-Sagîr, Binti ‘Abdül‘azîz. el-Hadîsu’l-mürsel beyne’l-kabûl ve’r-red. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000.
• ‘Itr, Nûreddîn. Menhecü’n-nakd fî ‘ulûmi’l-hadîs. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Fikr-Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 2009.
• İbn ‘Adiyy, Ebû Ahmed ‘Abdullah b. ‘Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. thk. Mâzin es-Sersâvî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 2012.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed ‘Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs b. el-Münzir er-Râzî. Kitâbu’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. thk. ‘Abdurrahman b. Yahyâ el-Mu‘allimî el-Yemânî. 9 Cilt. Haydarâbâd: Matba‘atu Meclisi Dâ’ireti’l-Ma‘ârifi’l-‘Osmâniyye, 1941-1953.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed el-‘Askalânî. Şerhu’n-nühbe Nüzhetü’n-nazar fî tavzihi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Nûreddîn ‘Itr. Karaçi: Mektebetü’l-Büşrâ, 2011.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânu’l-mîzân. thk. ‘Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî et-Temîmî. Kitâbu’s-Sikât. thk. Muhammed ‘Abdürreşîd. 10 Cilt. Haydarâbâd: Matba‘atu Meclisi Dâ’ireti’l-Ma‘ârifi’l-‘Osmâniyye, 1973-1983.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk es-Sülemî en-Neysâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2003.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ‘Abdurrahman b. ‘Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Kitâbu’d-Du‘afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ’ ‘Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1986.
• İbnü’t-Türkmânî, Ebü’l-Hasen ‘Alâ’üddîn ‘Alî b. ‘Osmân b. İbrâhîm el-Mardînî. el-Cevherü’n-nakî ‘alâ Süneni’l-Beyhakî -Beyhakî’nin es-Sünenü’l-kebîr’i ile birlikte-. thk. Ebü’l-Hasen el-Emrûhî vd.10 Cilt. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 2013.
• Koçinkağ, Mansur. “İmâm Şâfiî’nin Mürsel Hadis Anlayışı”. Journal of Intercultural and Religious Studies 7 (2014), 61-80.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: AÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû ‘Urve el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi‘ -‘Abdurrezzâk b. Hemmâm’ın el-Musannef’inin 10. ve 11. cildi-. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1983.
• Mâlik b. Enes, Ebû ‘Abdullah b. Mâlik b. Ebû ‘Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fu’âd ‘Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, 1995.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. ‘Abdurrahman b. Yûsuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1988.
• Muhammed b. ‘Abdullah el-Ensârî, Ebû ‘Abdullah b. Müsennâ el-Basrî. Hadîsu Muhammed b. ‘Abdullah el-Ensârî. thk. Mes’ad b. ‘Abdulhamîd es-Sa‘denî. Riyad: Advâ’u’s-Selef, 1998.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn b. Müslim en-Neysâbûrî el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fu’âd ‘Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Nesâ’î, Ebû ‘Abdurrahman Ahmed b. Şu‘ayb b. ‘Alî. Kitâbu’s-Süneni’l-kübrâ. thk. Hasen ‘Abdülmun‘im Şilbî. 12 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 2001.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. ‘Abdurrahman b. Muhammed eş-Şâfi‘î. Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. thk. ‘Abdülkerîm b. ‘Abdullah b. ‘Abdurrahman el-Hudayr-Muhammed b. ‘Abdullah b. Füheyd Âl-i Füheyd. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1426.
• Şâfi‘î, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İdrîs b. ‘Abbâs. el-Ümm. thk. Rıf‘at Fevzî ‘Abdülmuttalib. 11 Cilt. Mansura-Beyrut: Dâru’l-Vefâ’-Dâru İbn Hazm, 2019.
• Şâfi‘î, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İdrîs b. ‘Abbâs. er-Risâle. thk. ‘Alî b. Muhammed b. Venîs. 3 Cilt. Dammam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1439/2019.
• Şâfi‘î, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İdrîs b. ‘Abbâs. Müsnedü’l-imâm Muhammed b. İdrîs eş-Şâfi‘î (Sencer b. ‘Abdullah en-Nâsırî Tertibi). thk. Rıf‘at Fevzî ‘Abdulmuttalib. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 2005.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Târık b. ‘Avdullah b. Muhammed-‘Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî ‘Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedü Ebû Dâvud et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. ‘Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2010.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ulu, Arif. “Hadis Rivâyetinde İsnadın Başlaması Ya Da Fitnenin Tarihi (İbn Sîrîn’in İsnadla İlgili İfadelerinin Muhtevâsı Üzerine Bir İnceleme)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/1 (2012), 119-166.
• Yılmaz, Rahile Kızılkaya. “Muvatta’ ve Sahîh-i Buhârî Çerçevesinde İrsâl-İttısâl Meselesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2021), 614-629.
• Yılmaz, Rahile Kızılkaya. Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvatta’. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi -Hicrî İlk Üç Asır-. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Zehebî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Ahmed b. ‘Osmân. el-Mühezzeb fî ihtisâri’s-Süneni’l-kebîr li’l-Beyhakî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm vd. 10 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 2001.
• Zehebî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Ahmed b. ‘Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şu‘ayb el-Arna’ût vd. 25 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1984.