Semantic Analysis of the Root “L-‘a-b” in the Qur’an

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 67 - 95, 30.06.2023

Faruk Özdemir

https://doi.org/10.17859/pauifd.1262231

Öz

In Arabic dictionaries, the root l-‘a-b has two basic meanings: al-la'ibu, which means “play”, and al-lu'âbu, which means “mouth water/saliva”. In the historical process, many words derived from these roots and acquired different meanings. In the present article, a semantic analysis of the root l-‘a-b and its derivatives has been performed through the semantic method. First, the etymological analysis of this root and its compounds was carried out and it was aimed to identify their meanings. In the next stage, with the aim of determining the semantic meaning pattern of the root l-‘a-b and its derivatives, comparisons were made by including words that have close semantic and antonymic relations with this root. In addition to their “actual meanings”, words also have “relative meanings” arising from the system of relations in which they are present. Therefore, it was aimed to identify the relative meanings of these roots and their derivatives in the Qur’an by examining their usage in the Qur’an and the relative meanings they have acquired within the Qur’anic context. Finally, the Qur'anic usage of words that have semantically close meaning relations with the root l-‘a-b and its derivatives and the differences and similarities between their meanings in dictionaries and verses are addressed.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Semantic, Etymology, L-'a-b Root

Kur’ân’da L-‘A-B Kökünün Semantik Analizi

Öz

Arapça lügatlerde l-‘a-b kökünün biri “oyun” anlamında el-la‘ibu diğeri de “ağız suyu/salya” manasına gelen el-lu‘âbu olmak üzere iki temel anlamı mevcuttur. Tarihî süreç içerisinde zikredilen kök anlamlardan birçok sözcük türemiş ve farklı manalar kazanmıştır. Bu makalede semantik metot takip edilerek l-‘a-b kökü ve türevlerinin semantik analizi yapılmıştır. Önce bu kök ve müştaklarının etimolojik tahlili yapılarak anlamları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bundan sonraki aşamada l-‘a-b kökü ve müştaklarının semantik açıdan anlam örgüsünü belirleyebilmek gayesiyle bu kökle yakın anlamlılık ve zıt anlamlılık ilişkisine sahip olan kelimelere yer verilerek karşılaştırmalar yapılmıştır. Kelimelerin “esas mana”larının yanında bulundukları münasebet sisteminden doğan “izâfî mana”ları da vardır. O yüzden bahsi geçen kök ve müştaklarının Kur’ân’daki kullanımlarına yer verilerek bulundukları siyak içerisinde kazandıkları izafî manaları belirlenmeye çalışılmıştır. Son olarak l-‘a-b kökü ve türevleri ile semantik açıdan yakın anlamlılık ilişkisine sahip olan kelimelerin Kur’ân’daki kullanım biçimlerine yer verilerek lügatlerdeki anlamlarıyla âyetlerdeki anlamları arasındaki farklılıklara ve benzerliklere temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Semantik, Etimoloji, L-''a-b Kökü

Kaynakça

• Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1411/1990.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd. Me‘âlimu’t-tenzîl. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Sa‘îd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mar‘aşlî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1418. Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdu’l-Gafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali eş-Şerîf. Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1403/1983. Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. thk. Muhammed ‘Ivaz Mer‘ab. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrût-Lübnân: Müessesetü’r-Risâle li’t-Tıbâ‘ah ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 8. Basım, 1426/2005.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metod. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metot ve Kur’ân’da “Kavm” Kelimesinin Semantik Analizi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm Sâmirrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hilâl, ts. İ bn ‘Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avvid. 20 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen el-Ezdî. Cemheretü’l-luga. thk. Remzî Münîr Ba’lebekî. 3 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs b. el-Münzir er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Su‘ûdî Arabistan: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1419.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu makâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebû Hâtim et-Temîmî el-Bustî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şu‘ayb el-Arnaûd. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1414/1993.
• İbn Kesîr, İmâddu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl ed-Dimeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl. el-Muhassas. thk. Halîl İbrâhîm Ceffâl. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyy, 1422.
• İmruü’l-Kays b. Hucr, b. el-Hâris el-Kindî. Dîvânu İmrui’l-Kays. thk. Abdurrahmân el-Mustâvî. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım. 1425/2004.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî -
• İbrâhîm Atfîş. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Lebîd b. Rebîa, Ebû Akîl b. Mâlik el-Âmirî. Dîvânu Lebîd b. Rebîa el-Âmirî. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Ma‘rife, 1425/2004.
• Mahallî, Celâluddîn Muhammed b. Ahmed - Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tefsîru’l-Celâleyn. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Tefsîru’l-Mâverdî: en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm. 6 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb b. Ali el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdulmun‘im Şelebî. 10 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kelimü’t-Tayyib, 1419/1998.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed- Dâvûdî. Dımeşk-Beyrût: Dâru’l-Kalem-ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412. Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahruddîn. et-Tefsîru’l-kebîr, Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420.
• Râzî, Zeynüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrût-Saydâ: el-Mektebetü’l-‘Asriyye-ed-Dâru’n-Numûzeciyye, 5. Basım, 1420/1999.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1422/2002.
• Sem‘ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm - Ganîm b. Abbâs. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997. Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-‘ulûm. thk. Ali
• Muhammed Mu‘avvid - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 3 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993. Soysaldı, H. Mehmet. “Kur’ân’ı Doğru Anlamada Semantik Metodun Önemi”. Kur’ân ve Dil-Dilbilim ve Hermenötik-Sempozyumu. 31-50. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Mayıs, 2001.
• Soysaldı, H. Mehmet. “Toshihiko İzutsu ve Semantik Anlayışı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 18/1 (2005), 61-75.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Lübâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’n-Nüzûl. Beyrût-Lübnân: Dûru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr el-câmî‘ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr. Dımeşk, Beyrût: Dâru İbn Kesîr, Dâru’l-Kelimü’t-Tayyib, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetu’r-Risâle, 1420/2000.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. el-Vasîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. ‘Âdil Ahmed Abdilmevcûd vd. 4 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemâl Besyûnî Zağlûl. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411.
• Yakıt, İsmail. “Doğru Bir Kur’ân Tercümesinde Semantik Metodun Önemi”. S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1994), 17-24.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk Murtazâ el-Huseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Sirrî. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuh. thk. Abdulcelîl Abduh Şilbî. 5 Cilt. Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, 1408/1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabiyy, 3. Basım, 1407.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. Esâsu’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru’l-münîr fi’l-akîde ve’ş-şerî‘a ve’l-menhec. 30 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 2. Basım, 141