Kıraat İlmi Lisansüstü Derslerinin Değerlendirilmesi: Yapısal Sorunlar Ve Müfredat Önerisi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 618 - 656, 31.12.2023

Hasan Hüseyin Havuz

https://doi.org/10.17859/pauifd.1349446

Öz

Bu çalışmada lisansüstü programındaki kıraat ilmi derslerinin mevcut durumu nasıldır? Derslerin sıralı dağılımı ve ders örnekleri ne olmalıdır? Eğitimin seviyesi nasıl yükseltilmelidir? sorularına cevap aranmıştır. İlahiyat fakültelerinin çoğalmasıyla birlikte kıraat ilminde lisansüstü eğitim talebi artmıştır. Bu eğitimin, kariyer basamaklarında önemi büyüktür. Kur’an Okuma ve Kıraat İlmi de bütün görev alanlarında en temel dersleri oluşturmaktadır. Bu alandaki yeterliliğin lisansüstü ders döneminde sağlanması gerekmektedir. Bunun yerine getirilmesinde müfredat derslerinin önemi büyüktür. Bu sebeple yüksek lisans ve doktora programı derslerinin birbirini tamamlayıcı olması gerekir. Yüksek lisans derslerinin, alanın kaynaklarını ve konularını tanıtan temel derslerden; doktora derslerinin ise teferruata dair veya problematik konuları içeren derslerden oluşması programın amacına katkı sağlayacaktır. Bu amaçla çalışmada kıraat ilminde lisansüstü programı için yeni bir ders müfredatı önerisi sunulmuş, bazı yapısal problemlerle sınırlandırılmıştır. Çalışma yapılırken, Sosyal Bilimler Enstitülerinin müfredatları taranmıştır. Bununla birlikte, Kıraat İlmi dışındaki diğer alanlarında yapılan çalışmalar, edindiğimiz tecrübeler doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat İlmi, Tezli Yüksek Lisans, Doktora, Müfredat/Öğretim Programı, Ders Önerileri

Evaluation of the Postgraduate Courses in The Science of Qirāʾāt: Structural Issues and Curriculum Suggestion

Öz

In this study, what is the current situation of the qirāʾāt science courses in the graduate program? How should the hierarchical distribution and examples of the courses be? How to increase efficiency? With the proliferation of theology faculties, the demand for master of qirāʾāt education in the science of qirāʾāt has increased. This education is of great importance in the career steps. Qurʾānic recitation and the science of qirāʾāt constitute the most basic courses in all fields of duty. Sufficiency in the science of qirāʾāt must be provided during the course period. Curriculum courses are of great importance in fulfilling this. For this reason, master of qirāʾāt and doctorate program courses should complement each other. Among the basic courses that introduce the resources and topics of the master of qirāʾāt courses; The fact that the doctorate courses consist of courses on details or problematic issues will contribute to the purpose of the program. For this purpose, a new curriculum proposal is presented in the study for the graduate program (master and doctorate) in the science of qirāʾāt. This study is limited to the curriculum courses. While conducting the study, the curricula of the institutes of social sciences. Evaluations were made in the light of the studies carried out in other fields, our experiences and the comments of the experts in the field.

Anahtar Kelimeler

The Science of Qirāʾāt, Masters with Thesis, Doctorate, Curriculum, Lesson Suggestions

Kaynakça

• Abay, Muhammed (ed.). Hz. Osman Sonrası Mushaf Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları, 2023.
• Abay, Muhammed vd. Kur’an Araştırmaları ve Oryantalizm. İstanbul: İfav Yayınları, 2023.
• Abay, Muhammet. Osmanlı Döneminde Mushaf İmlası Tartışmaları. İstanbul: İfav Yayınlar, 2. Basım, 2016.
• Acar, Mehmet Maşuk. Kıraat İlminde Şâz Olgusu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Ağırbaş, Abdulhekim. Kıraat Eğitim Öğretim Geleneği ve Günümüzdeki Uygulamalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2023.
• Ahmed Cevdet Paşa. Kur’an’ın Metinleşmesi Üzerine. çev. ve not. Yaşar Akaslan. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• AKÜSBE, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. “Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Tezli Yüksek Lisans”. Erişim 16 Temmuz 2023. https://sosbil.aku.edu.tr/program-tanitimlari/
• Akaslan, Yaşar. Kıraat İlminin Temel Kaynakları. İstanbul: İfav Yayınları, 2021.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslâm Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
• Akaslan, Yaşar. “Türkiye’de Kıraat İlmi Eğitim-Öğretimi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/2 (2018), 1081-1107.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: İfav Yayınları, 2015.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Tecvîd-i Mâhir Tilavet Kuralları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Akdemir, M. Atilla. “Aşere-Takrib Eğitimi ve Uygulama Farklılıkları”. Erişim 1 Ağuştos 2023. https://mushaflariinceleme.diyanet.gov.tr/Documents/A%C5%9EERE-%20TAKR%C4%B0B%20E%C4%9E%C4
• Akpınar, Musa. Kıraatlerin Tevatürü Meselesi. İstanbul: Beka Yayınları, 2020.
• Akyüz, Vecdi. “İslam Hukuku Dersinin Lisans ve Lisansüstü Düzeyde Eğitim-Öğretim Problemleri ve Bunların Aşılma Yöntemleri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 [Prof. Dr. Hayreddin Karaman’a Armağan] (2004), 313-318.
• Alemdar, Yusuf. İstanbul’da Kur’ân Okulları. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Aslan, Abdülgaffar. “Lisans ve Lisansüstü Eğitiminin Pratiğine Dair”. XVII. Kelam Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı & Gnostik ve Okültizm Sempozyumu 1 (2012), 555-557.
• ATAÜ, Atatürk Üniversitesi. “Akademik Derce Programları”. Erişim 17 Ekim 2023. https://obs.atauni.edu.tr/moduller/dbp/eobs/birimListe/3
• AÜSBE, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. “2023-2024 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılı başvuru kılavuzu”. Erişim 19 Temmuz 2023. http://sosbilens.ankara.edu.tr/2023/06/23/2023-2024-egitim-ogretim-yili-guz-yariyili-lisansustu-program-kontenjanlari-ve-basvuru-islemleri-duyurusu/
• Aydın, Mahmut. “Lisansüstü Eğitimde Din Eğitimi”. Din Şûrası (Sempozyum) II (2009), 965-970.
• Aydın, Mehmet Zeki. “Eğitimde Program Geliştirme ve Arapça Dersi Öğretim Programı Üzerine”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 123-142.
• A'zamî, Muhammed Mustafa. Kur’an Tarihi. çev. Ömer Türker, Fatih Serenli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2011. Bayraktutan, Osman. Kıraatlerde Tevatür Olgusu. Ankara: Gece Akademi, 2018.
• BÜKİE, Bingöl Üniversitesi Kıraat İlmi Enstitüsü. “Bilgi Paketi”. Erişim 19 Temmuz 2023. https://kie.bingol.edu.tr/ Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 3. Basım, 2018.
• BUÜ, Bursa Uludağ Üniversitesi. “Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim ve Bilim Dalları”. Erişim 27 Temmuz 2023. http://www.uludag.edu.tr/sosyalbilimler/konu/view?id=8086
• BUÜ, Bursa Uludağ Üniversitesi. “Bilgi Paketi- Ders Kataloğu”. Erişim 17 Ekim 2023. https://bilgipaketi.uludag.edu.tr/Programlar/Index/41
• Bülbül, Tuncer. "Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde Görev Yapan Öğretim Üyelerinin Lisansüstü Öğretime Öğrenci Seçme Sürecine ilşkin Görüşleri”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 36/1-2 (2003), 167-174.
• Çakıcı, İrfan. Şaz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Ankara: Gece Akademi, 2019.
• Çelebi, İlyas. “Kelâm İlmi Doktora Programlarının Değerlendirmesi”. Kelâm [Sempozyumu]: Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri, Kelam-Mantık ve Fıkıh Usulü, Tarihsel Süreçte ve Günümüzde Kelam Öğretimi, 211-218.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
• Çollak, Fatih. Âsım Kıraatı (Bütün Huccetleriyle Hafs Rivayeti). İstanbul: Üsküdar Yayınevi, 2006.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı Avcılar Müftülüğü. “Aşere-Takrib Kursu Sınav Duyurusu”. Erişim 22 Ekim 2023. https://istanbul.diyanet.gov.tr/avcilar/sayfalar/contentdetail.aspx?ContentId=1136&MenuCategory=Kurumsal
• DAB, Diyanet Akademisi Başkanlığı. “Aşere-Takrib Kursu Duyurusu”, (Erişim 08 Ağustos 2023). https://diyanetakademi.diyanet.gov.tr/Detay/533/a%C5%9Fere-takrib-kursu-duyurusu
• DAB, Diyanet Akademisi Başkanlığı. “Aşere-Takrib Kursu Duyurusu”. Erişim 22 Ekim 2023. https://diyanetakademi.diyanet.gov.tr/Detay/533/a%C5%9Fere-takrib-kursu-duyurusu
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dağ, Mehmet. "Kırâat İlminde Şâzz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair". Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 7/2, (2007), 57-110.
• DAGÇY, Diyanet Akademisi Görev ve Çalışma Yönetmeliği. Resmî Gazete 32207 (31.05.2023). Erişim 15 Temmuz 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/aramasonuc
• Damra, İbrahim. Neylü’l-Vatr fi Usuli’l-Kıraati’l-Erbeati- Aşr. Ürdün: Mektebetü’l-Vataniyye, 2011.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları, 3. Basım, 2010.
• DEÜ, Dokuz Eylül Üniversitesi. “ Bilgi Paketi Ders Kataloğu”. Erişim 17 Ekim 2023. https://debis.deu.edu.tr/ders-katalog/2021-2022/tr/bolum_9123_tr.html
• Ekiz, Necmettin Salih. Oryantalizm ve Kur’an. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
• ERÜ, Erciyes üniversitesi. “Ders Bilgi Paketi”. Erişim 17 Ekim 2023. https://dbp.erciyes.edu.tr/Program/P3.aspx
• Fırat, Yavuz. Tecvid ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Konya: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Gökdemir, Ahmet. “Anadolu’da Osmanlı Öncesi Kur’ân Kültürü (Tedrîsât/Tilâvet/Kıraat)”. İslâm Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7 (2019), 24-47.
• Gökdemir, Ahmet. Ali b. Süleyman el-Mansûrî. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Gül, Ali Rıza. “Açıköğretim İlahiyat Programları: Problemler ve Çözüm Önerileri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/3 (2017), 1905-1940.
• Hamed’in Ganim Kaddûrî. Kur’an Fonetiği Üzerine Tetkikler. çev. Mehmet Emin Maşalı vd. İstanbul: İfav Yayınları, 2021.
• Hanay, Necattin. Erken Dönem Tefsirlerinde Kıraat Yorum İlişkisi. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed. en-Neşr fi’l-Kıraati’l-Aşr. thk. Ali ed-Dabbâ’. b.y: el-Matbaatü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, ts. İÜ, İstanbul Üniversitesi. “Eğitim Bilgi Sistemi”. Erişim 17 Ekim 2023. https://ebs.istanbul.edu.tr/home/yukseklisans
• İsar Öğrenci Topluluğu. “Kıraat, Dr. Fatih Çollak/Yüksek Lisans Ama Nasıl 20”. YouTube, Yayın Tarihi 17 Oca 2023. https://www.youtube.com/watch?v=8myWcgf1yOo
• Kablan, Süleyman. “Kur’an-ı Kerîm Öğretiminde Teknolojik İmkânlar ve Kullanımı”. İlahiyat Akademi: Gaziantep Üniversitesi Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi 10 (2019), 65-85.
• Karaçam, İsmail. Kur’an Tilavetinin Esasları. İstanbul: İfav Yayınları, 2018.
• Karadaş, Cağfer. “İlahiyat Alanında Lisansüstü Çalışmalar -Sorunlar ve Öneriler-”. Usûl: İslam Araştırmaları 20 (2013), 181-198.
• Kelpetin, Mahmut. “Lisansüstü Eğitimde Siyer Öğretiminin Sorunları ve Çözüm Önerileri”. Uluslararası Yüksek Din Öğretimi Sempozyumu (Akademik ve Sosyal Yönleriyle) II (2019), 179-198.
• Kılıç, Muhammed Tayyib. “İslam Hukuku Anabilim Dalı Bünyesindeki Lisans ve Lisansüstü Derslerle İlgili Tespit ve Teklifler”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 367-388.
• Kılıç, Mustafa. Kıraat-Tefsir İlişkisi Zemahşeri Örneği. İstanbul: İfav Yayınları, 2015.
• Koyuncu, Recep. Aşere Kaideleri (Mısır Tariki). İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlmi Takrib Usulü. İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Koyuncu, Recep. Teoriden Pratiğe Vakf ve İbtida. İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2022.
• Kuşçuoğlu, Aslıhan. “İlahiyat Fakültelerindeki Araştırma Teknikleri Dersi: Bir Durum Çalışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/1 (2018), 297-316.
• Külliyetü’l-Kur’ani’l-Kerim ve’d-Dirâsâtü’l-İslamiyye, Bernâmec Akademiyye”. Erişim 08 Ağustos 2023. https://iu.edu.sa
• Mar'aşî, Saçaklızâde Mehmed Efendi (ö. 1145/1732). İlimlerin Tertibi Tertibu’l-ulum. çev. Zekeriya Pak - M. Akif Özdoğan. İstanbul: Hikemiyat, 2021.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’an’ın Metin Yapısı. Ankara: İlahiyat, 2004.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto, 2016.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Kur’an Kıraatinde ve Kitabetinde Türkiye’nin Durumu”. (Erişim 08 Ağustos 2023). https://mushaflariinceleme.diyanet.gov.tr/Documents/KUR%E2%80%99AN%20KIRAAT%C4%B0NDE%20ve%2
• Mekkî b. Ebî Tâlib. Mekkî b. Ebî Talib, İlmî Kişiliği ve Kıraat İlminin Temel Meseleleri. çev. Hacı Önen – Ömer Fidanboy. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2020.
• MÜ, Marmara Üniversitesi. “Kıraat İlmi Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi”. Erişim 21 Temmuz 2023. https://makam.marmara.edu.tr/
• MÜ, Marmara Üniversitesi. “Eğitim-Öğretim Bilgi Sistemi”. Erişim 17 Ekim 2023. https://meobs.marmara.edu.tr/ProgramTanitim/sosyal-bilimler-enstitusu/istatistik-ekonometri-2-yillik-turkce-534-471-0
• NEÜ, Necmettin Erbakan Üniversitesi. “Kur’an-ı Kerim Çalışmaları ve Kıraat İlmi Merkezi”. Erişim 1 Ağustos 2023. https://www.erbakan.edu.tr/kuranikerimalimalarivekiraatilmiuygulamavearatirmamerkezi/sayfa/10306/hakkimizda
• NEÜ, Necmettin Erbakan Üniversitesi. “Ders Bilgi Paketi- Ders Kataloğu”. Erişim 17 Ekim 2023. https://bilgipaketi.erbakan.edu.tr/derece-programlar/1Tuncel, Emrullah. Kur’an Öğretiminde Metodoloji (Strateji-Yöntem ve Teknikler). İstanbul: İfav Yayınları, 2023.
• OMÜ, On Dokuz Mayıs Üniversitesi. “OMÜ Program Bilgi Paketi”. Erişim 17 Ekim 2023. https://lisansustu.omu.edu.tr/tr/akademik/anabilim-dallari-ve-programlar
• Öcal, Mustafa. “Yüksek İslâm Enstitüsü”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/48-52. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Öcal, Mustafa. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. bs. 2017.
• Öge, Ali. “Kur’an-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi Anabilim Dalı I. Koordinasyon Toplantısı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 12/3 (2012), 218-221.
• Öğmüş, Harun. İlahiyat Araştırmaları Kılavuzu. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Ökmen vd., Burcu. “Eğitim Programları ve Öğretim Yüksek Lisans Programına İlişkin Öğretim Üyesi ve Öğrenci Görüşleri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/2 (2022), 559-574.
• Önen, Hacı. Kıraat Tarihi ve Kıraat Farklılıklarının Kur’an Tefsirine Etkisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017. PAÜ, Pamukkale Üniversitesi. “İslami İlimler Enstitüsü”. Erişim 19 Temmuz 2023.
• Polat, Hüseyin. “Oryantlislerin Kur’ân Araştırmaları Hakkında Türkiye’de Yapılmış Lisansüstü Tezler -Tespit ve Tematik Tasnif-”. Din ve Bilim: Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2019), 88-109.
• Selci, Muhammed. “Arap Ülkelerinde Kur’an-ı Kerim Eğitimi: Ürdün ve Suudi Arabistan Örneği”. Kur’an Sempozyumu (Fecr Yayınları), 173-178.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İlâhiyat Fakültelerinde Kelâm Anabilim Dalı Doktora Programlarıyla İlgili Değerlendirmeler”. Kelâm [Sempozyumu]: Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri, Kelam-Mantık ve Fıkıh Usulü, Tarihsel Süreçte ve Günümüzde Kelam Öğretimi, 219-239.
• Şen, Ziya. Kur’an’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: Düşün Yayınları, 2014.
• Şen, Ziya. Şia’nın Kıraatlere ve Kur’an Tarihine Bakışı. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
• Şenat, Fatma Asiye. “Kur’ân ve Kıraat Eğitimi Müfredat Çalıştayı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/30 (2010), 313-323.
• Taşdemir, Yunus Emre. “Ülkemizde Kıraat İlmi Alanında Yüksek Lisans Düzeyinde Son On Yılda Yazılmış Tezlerin Tasnifi”. UMDE: Dini Tetkikler Dergisi 4/2 (2021), 303-317.
• Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafâ (ö. 968/1561). Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Temel, Nihat. Kur’an Kıraatında Vakf ve İbtida. İstanbul: İfav Yayınları, 2016.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Kavramları. İstanbul: İfav Yayınları, 2018.
• TÜ, Trabzon Üniversitesi. “Kur’an-ı kerim Araştırmaları ve Kıraat İlmi Enstitüsü”. 1 Ağustos 2023. https://kkavekie.trabzon.edu.tr/S/5044/hakkimizda
• Umânî, bt. Muhammed Âşûr. el-Usûlü’n-Neyyirât fi’l-Kırâât. b.y: Madara’l-Vatan, 2011.
• Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınevi, 2005.
• Üzümcü, Muzaffer. “İlahiyat Fakülteleri Felsefe ve Din Bilimleri Bölümlerinde Akademik Yapılanma ve Lisansüstü Eğitim Üzerine Bir Değerlendirme”. Mevzu: Sosyal Bilimler Dergisi 3 (Mart 2020), 167-192.
• Yar, Erkan. “Yüksek Lisans Programları: Dersler ve İçerikleri”. Kelâm [Sempozyumu]: Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri, Kelam-Mantık ve Fıkıh Usulü, Tarihsel Süreçte ve Günümüzde Kelam Öğretimi, 203-209.
• Yaşar, Naif. Oryantalistlere Göre Kur’an’ın Kaynağı ve Metinleşmesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Yeşilyurt, Temel - Özler, Mevlüt. “Kelam Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programları”. Kelâm [Sempozyumu]: Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri, Kelam-Mantık ve Fıkıh Usulü, Tarihsel Süreçte ve Günümüzde Kelam Öğretimi, 189-201.
• Yılmaz, Nazif. İmam Hatip Liselerinde Kur’an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Yöntemler ve Materyal Kullanımı. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• YÖKLEÖY, Yüksek Öğretim Kurulu Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği. Resmî Gazete, 20.04.2016, 29690. Erişim 19 Temmuz 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=21510&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• YÖK, Yüksek Öğretim Kurulu. “Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ), Beşerî Bilimler Yüksek Lisans Düzeyi”. Erişim 13 Haziran 2023. http://tyyc.yok.gov.tr/?pid=48
• YÖK, Yüksek Öğretim Kurulu. “Lisansüstü Eğitim-Öğretim Programı Açılması ve Yürütülmesine Dair İlkeler”. (Erişim 09 Ağustos 2023), https://ogrenciportali.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/yuksek-lisans-ve-doktora-kriterleri-
• Zîn, Menâl et-Türkî. el-Müyesseru fî Cem’i Usûli’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürre. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2015.