Hadis Münekkitlerinin Değerlendirmesinde Bir Hanefi Âlim: Yusuf B. Halid Es-Semtî

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 849 - 876, 31.12.2023

Osman Oruçhan

https://doi.org/10.17859/pauifd.1384275

Öz

Yusuf b. Halid es-Semtî, Hicrî 189’da Basra’da vefat etmiştir. Gençliğinde Basra’da çeşitli âlimlerinden dersler almıştır. Sonra Kûfe’ye gitmiş, orada Ebû Hanîfe’den iki buçuk yıl kadar ders almıştır. Ardından Basra’ya dönerek Ehl-i Re’y usulüne göre ders vermeye başlamıştır. es-Semtî, bu tercihinden dolayı, Ehli Hadîs’in dışlamasına ve ötekileştirmesine maruz kalmıştır. Bu makalede es-Semtî’nin ilim hayatı ve güvenilirliği terâcim (biyografi) ve tabakât kitaplarından tespit edilmeye çalışılmıştır. Onun hadisleri de hadis kaynaklarından çıkarılarak değerlendirilmiştir. Araştırmamızda es-Semtî’nin hayatının önemli bir kısmında Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadîs’e mensup pek çok hadis râvîsiyle ilişkide bulunduğu görülmüştür. Onun rivayet ettiği hadislerin bazı temel hadis kaynaklarında yer aldığı görülmüştür. Hakkındaki cerhlerin kaynakları kronolojik olarak değerlendirilmiş ve Semtî’ye yönelik olarak yapılan cerh faaliyetlerinin, onun hadislerini uydurma kategorisinde değerlendirmeye neden olacak kadar ciddi oldukları görülmüştür. Makalemizde bu iddiaların kaynakları kronolojik olarak değerlendirilmiş ve bunların mezhep taassubundan kaynaklandığı delilleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Yusuf b. Halid es-Semtî, Ebû Hanîfe, Kezzâb, Râvî

Kaynakça

• ‘Ârîfî, S‘ad b. Felâh b. Abdilazîz. ez-Zenâdika ‘akâiduhum ve firakuhum ve mevkıfu eimmeti’l-müslimîne minhum. 2 Cilt. Riyad: Dâru’t-Tevhîd li’Neşr, 1434/2013.
• Atar, Fahrettin. “Şürût ve Sicillât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 39/270.
• Aşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta’dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• ‘Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed. Meğâni‘l-ahyâr fî şerhi esâmî ricâli Meâni’l-âsâr. nşr. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Bedir, Murteza. “Züfer b. Hüzeyl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, 10 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr el-Basrî. el-Müsned (el-Bahru’z-zahhâr). thk. Mahfûzurrahman Zeynüllah vd. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hıkem, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. ed-Duafâ’i’s-sağîr. thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Haleb: Dâru’l-Va’y, 1396.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr, 8 Cilt, Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârif el-Osmâniyye, t.y.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn, thk. Abdurrahim Muhammed Ahmed el-Kaşkarî, 3 Cilt. b.y. 1404.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. 5 Cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Osmân b. Saîd. Târîhu Osmân b. Saîd ed-Dârimî an Ebî Zekeriyya Yahya b. Maîn fî tecrîhi’r-ruvât ve ta’dîlihim. thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf, Dımaşk: Dârü'l-Me'mun li't-Türas, 1980/1400.
• Dûrî, Abbâs b. Muhammed. Kitâbü’t-târîh. thk. Ahmet Muhammed Nurseyf, 4 Cilt, Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmi ve İhyai’t-Türasi’l-İslamî, 1979/1399.
• Ebû Nuaym el-Isbahânî Ahmed b. Abdullah. ed-Duafâ’. thk. Farûk Hammâde, Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1405/1984.
• Ebû Nuaym Ahmed b Abdullah el-Isbahânî. Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu'l-Asfiyâ, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1409.
• Ebû Nuaym el-Isbahânî Ahmed b. Abdullah. Târîhu Isbahân. thk. Seyyid Küsrevi Hasan, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1410/1990.
• Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî el-Mevsılî. el-Mu’cem. thk, İrşâdu’l-Hakk el-Eserî, Faysalâbâd: İdâretü’l-Ulûm el-Eseriyye, 1407.
• Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyn Selîm Esed, 13 Cilt, Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• Görmez, Mehmet. “Taberânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ale’s-Sahîhâyn, thk. Mustafa Abdulkadir Ata’, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmeb b. Ali. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd ma’rûf, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Iclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdullah. Târihu’s-sikât, Mekke: Dâru’l-Bâz, 1984.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer en-Nemerî. et-Temhîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-’Ulvî, Muhammed Abdulkadir el-Bekrî, 24 Cilt, Mağrib: Vezâratu Umumi’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâ'i'r-ricâl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvız, Beyrut: el-Kütübi'l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrût: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebü’l-Avvâm, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed es-Sa’dî. Fedâilu Ebî Hanîfe ahbâruh ve menâkıbüh. thk. Lütfurrahman el-Behrâicî, Mekke: el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 2010.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri. 45 Cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hibbân, el-Büstî. Kitâbu’s-sikât. thk. es-Seyyid Şerefuddin Ahmed, Beyrut: Dâru’l Fikr, 1975.
• İbn Hibbân el-Büstî. el-Mecrûhîn. thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Halep: Dâru’l-vaʽy, 1396.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr en-Nîsâbûrî. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, 4 Cilt, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, t.y.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, 2 Cilt, Dâru İhyâi’l- Kütübi’l- Arabiyye, t.y.
• İbn Muhriz, Ahmed b. Muhammed b. el-Kâsım. Ma‘rifetü'r-ricâl. thk. Muhammed Kamil el-Kassar, 2 Cilt, Dımaşk: Matbuatu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, 1985/1405.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâr’ul-Kütüb’il-İlmiyye, 1990.
• İbn Şahin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. thk. Târîhu esmâʿid-duʿafâʾ ve’l-keẕẕâbîn. Abdurrahim Muhammed Ahmed el-Kaşkarî, Medine, 1409/1989.
• İbnü’l-A’râbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed el-Basrî. el-Mu’cem. thk, Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, Suûdî Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 3 Cilt, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. ed-Duafâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Abdulah el-Kâdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
• Kızılkaya, Sabri. Cerh ve Ta’dilde Mezhep Taassubu. (Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.)
• Koçyiğit, Talat. Hadis ıstılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-muḍıyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Karaçi: Mîr Muhammed Kütübhâne, t.y.
• Maden, Ömer Faruk. Hicrî II. Asır Ehl-i Hadîs Halkaları (Basra Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebû’l-Haccâc Müslim b. Haccâc. el-Künâ ve’l-esmâ, thk. Abdurrahîm Muhammed, Medine: Imâdetü’l-Bahsi’l-Ilmî, 1984.
• Müzenî, İsmail b. Yahya. es-Sünenü’l-me’sûra li’ş-Şâfiî. thk. Abdülmuattî Emîn Kal’acî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1406.
• Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Öz, Mustafa. “Zındık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Saymerî, el-Hasan b. Ali el-Hanefî, Ahbâru Ebû Hanîfe ve ashâbuhu. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1405/1985.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. ed-Duâ’. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ’, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. İvadullah-Abdülmuhsin b. İbrâhîm. 10 Cilt, Kâhire: Dâru’l-Haremeyn, t.y.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım, el-Mu’cemu’l-kebîr. 25 Cilt, Kahire: thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî, Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’s-sağîr. thk. Muhammed Şekûr el-Hâcc Emrir, Beyrût: Mektebetü’l-İslâmî, 1985.
• Uğur, Mücteba. “Ebû Ya’lâ el-Mevsılî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Dîvânu’d-duafâ’ ve’l-metrûkîn, thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî, Mekke: Mektebetü’n-Nahdati’l-Hadîsiyye, 1387/1967.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Ali Muhammed el-Beccâvî, Beyrut, 1963.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. el-Muğnî fi’d-du‘afâ, thk. Nûreddîn ‘Itr. b.y., t.y.