İmâmet Meselesi Bağlamında Fırkalaşma Problemi Mesâ’ilü’l-İmâme Örneği

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 249 - 272, 30.06.2024

Faruk Gün

https://doi.org/10.17859/pauifd.1466004

Öz

Ebû’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed b. Abdillâh el-Enbârî, müstear adıyla Nâşi’ el-Ekber olarak tanınır. 293/906 yılında Enbâr'da doğan ve Bağdat'ın entelektüel atmosferinde yetişen Nâşi’ el-Ekber, Mu‘tezilî düşünceyi benimsemiş ve kelâm, felsefe, mantık alanlarında enteleküel bilgi birikimine sahip olmuştur. Kelâmî tartışmalardaki başarısıyla "Nâşi’" lakabını kazanan el-Enbârî, eserlerinde Mu‘tezilî idealleri savunmuş ve Aristo'nun mantık teorisi üzerine eleştirileriyle tanınmıştır. Eleştirel yaklaşımı nedeniyle geniş bir muhalif kitlesi edinen Nâşi, Kahire'ye sığınmak zorunda kalmıştır. İmâmet meselesine odaklanan "Mesâ’ilü’l-imâme" adlı çalışması, kelâm ilminde mezhepleşme sürecine dair önemli bir kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu araştırma, Nâşi el-Ekber'in imâmet konusundaki detaylı ele alışını ve bu konunun kelâm ilminin gelişimindeki merkezi rolünü ortaya koymaktadır. Nâşi el-Ekber'in çalışması, İslâm’ın ilk yüzyıllarından günümüze kadar uzanan geniş bir perspektifte, siyasî ve itikadî mezheplerin tarihçesini ele alarak, bu mezheplerin doktrinlerini ve sosyal etkilerini anlamamızda bize rehberlik etmektedir. Araştırmamız, Nâşi el-Ekber'in kelâm ilmindeki merkezi konumunu ve onun eserlerinin, özellikle "Mesâ’ilü’l-imâme"nin, İslâm düşünce tarihindeki önemini vurgulamaktadır. Nâşi'nin imâmet meselesine getirdiği ayrıntılı bakış açısı, Müslüman topluluklar arasındaki ayrışmanın anlaşılmasında ve kelâm ilminin evriminde önemli bir etken olarak değerlendirilmektedir. Bu araştırma Nâşi el-Ekber'in kelâm ilmindeki imâmet üzerine düşüncelerinin, İslâm düşünce tarihindeki mezhepleşme ve ekolleşme süreçlerinin daha iyi anlaşılmasına olanak tanıdığını tespit etmiştir. Nâşi'nin eserleri, bu süreçlerin karmaşıklığını ve İslâm toplumunun dinamiklerini yansıtmakta, İslâm düşünce tarihindeki farklılaşmaların kökenlerine dair derinlemesine bir anlayış sunmaktadır. Bu çalışma, İslam düşünce tarihinde imâmet meselesinin mezhepçilik üzerindeki etkilerini ve teoloji biliminin gelişimini daha geniş bir perspektiften inceleyerek literatüre katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Beyt, Fırka, İmâmet, Kelâm, Siyaset

Kaynakça

• Ardoğan, Recep. Akideden Kelâma Kelâm Tarihi. İstanbul: KLM Yayınları, 2017.
• Algül, Hüseyin. “EVS (Benî Evs)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 11/ 541-542 İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Battâ, Ebû Abdillâh. el-İbâne ‘an şerî’ati’l-fıraḳı’n-nâciye. nşr Rızâ b Na ‘sân Mu ‘tî Riyad 1409/1988.
• Ca ‘fer, Ahmed b İshak. Târîhu’l-Yakubî. nşr M Th HoutsmaBeyrut: ts.
• Cüveynî, İmâmul-Haremeyn Ebûl-Mealî. Kitâbul-irşâd ilâ kavâtiil-edilleti fî usûlil itikâd. thk Esad Temîm Beyrut: 1413/1992.
• Erdoğan, İbrahim Halil. “Tarih Bilinci ve Kelâm İlmindeki Muhtasar Teliflerin İslam Eğitim Geleneğindeki Yeri” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8/3 (2019),165-178.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdullah b Sebe” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 1/133-134 İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2/371-374 İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Gün, Faruk. “Haricîlik, Ğulât-ı Şîa ve Mürcie”. Tarihsel Süreçte Kelâm. ed Ekrem Uysal, Kahramanmaraş: Klm Yayınları, 2022.
• Gün, Faruk. “Kelâm İlminde Metodoloji ve Problemlerin Dönemsel Doğuşu ve Gelişimi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2023), 352-379.
• Gün, Faruk. “Mehdîlik İnancı Üzerine Bir İnceleme”. Artuklu Akademi Dergisi 4/1 (2017), 99-130.
• Gün, Faruk. “Serahsî’nin el-Mebsût Adlı Eserinde Kelâmî İzler: Hanefî-Matüridî Geleneğindeki Entegratif Yaklaşım” Orta Asyalı Bir Alim ve Bir Dünya Hukukçusu Serahsi”. ed Mürteza Bedir, Osman Aydınlı, Harun Abacı, Mahmut Yazıcı Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Gün, Faruk. “Şia’nın Mehdilik İnancı Üzerine Bir İnceleme”. Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities 7/2 (2020), 131-143.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. Sîretu’n-nebeviyye. thk Mustafa es-Sekâ- İbrahim el-İbyâri- Abdu’l-hâfiz Çelebî (Beyrut: Dâru İhyau’t-Turasi’l-Arabî, 1421/2000), 4/322.
• İbnü'l-Murtezâ, Ahmed b Yahya. Tabakâtü'l-Mu'tezile. tah Suzana D Wilzer, Daru'l-Muntazır Beyrut: 1430/2009.
• İbn Sa ‘d, Muhammed. et-Tabakâtu’l-kübrâ. Beyrut: 1405/1985.
• Karadaş, Cağfer. Ana Hatlarıyla Kelâm Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Karadaş, Cağfer. Kelâm Düşüncesinde Allah ve Âlem Anlayışları. Ankara: Anadolu Ay Yayınları, 2022.
• Küleynî, Muhammed b Ya’kûb. el-Usûl mine’l-Kâfî el-Usûl mine’l-Kâfî. nşr Ali Ekber el-Gaffârî, Beyrut: 1401.
• Koloğlu, Orhan Şener-Kılavuz, Uvi Murat- Çift, Salih. Başlangıçtan Günümüze İslam Kelâmı. İstanbul: Küre Yayınları, 2020.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011 Meşkûr, MC "Sa'd b Abdillah Eş'arî. “Kummî'nin Kitabu'l-Mâkâlât'ı ve Nevbahtî'nin Fıraku'ş-Şîa Eseri ile Mukayesesi". çev Şahin Ahmetoğlu. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/223-230.
• Nâşî el-Ekber. Mesâilul-imâme. nşr Joseph Van Ess Beyrut: 1971. Nevbahtî. Fırak-u Şî'a. nşr Hellmut Ritter, İstanbul: 1931.
• Sancar, Faruk. “İtikadatu Firaki’l-Muslimin ve’l-Müşrikin Ve El-Milel ve’n-Nihal Literatüründeki Yeri” Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 7/1 (Ocak 2009), 0-148.
• Şeybânî, İzzeddin Ali b Muhammed. Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Kahire: 1285-87.
• Öz, Mustafa Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Öz, Mustafa İlhan, Avni. “İmâmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22/201-203 İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özarslan, Selim. “Ehl-i Sünnet’e Göre Hz. Ali” Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (Haziran 2016), 77-90.
• Ulutaş, Yasin. “Ebû Ca’fer Muhammed b Abdullah el-İskâfî’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Kelâmî Görüşleri”, Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (Aralık 2020), 1107-1136.
• Ulutaş, Yasin. Mutezile Akaidi Sâhib b. Abbâd’ın Kelami Görüşleri ve el-İbâne Adlı Eseri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2023.
• Ünverdi, Veysi. Mu'tezile ve İmâmet İmâmiyye Şîası'nın İmâmet Anlayışının Eleştirisi: Kâdî Abdülcebbâr İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Ünverdi, Veysi. “İmâmiyye Şiası’nın İmâmet Teorisinin İtizalî Ve Sünnî Eleştirisi”. Usul İslam Araştırmaları 32/32 (Ekim 2019), 115-141.
• Ünverdi, Veysi. “Eş’arî Kelamında İmamet Nazariyesi; Cüveyni Örneği”. Usul İslam Araştırmaları, 29, (2018), 39-65.
• Ünverdi, Veysi. “Eş’arî Kelam Geleneğinde İmamet Anlayışı: Seyyid Şerif Cürcani Örneği”. e-Şarkiyat, 10/4, (2018), 1238-1257.
• Sarıgül, Kaan ve Abacı, Harun. “İmâmiyye Şiasının Önde Gelen Temsilcilerinden Şeyh Müfid’in Tefsir Anlayışı Üzerine”, Universal Journal of Theology 7/2 (Aralık 2022), 109-126.
• Süyûtî, Celâleddin. Târîhu’l-hulefâ nşr M Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire: 1371/1952.
• Şenyayla, Gencal. Algı ve Gerçeklik Arasında H.z Ali Ankara: Fecr Yayınları, 2021
• Şenyayla, Gencal. “Hz. Osman İle Evliliği Bağlamında Nâile bint el-Ferâfisa’nın Hayatı” Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2020), 774-801 https://doiorg/1017859/pauifd703549.
• Taberî, Muhammed b Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. nşr M J de Goeje, Leiden: 1879-1901.
• Topal, Ahmet. “Is Islamic Legal Literature a Manifestation of Politics? An Analysis within the Scope of the Narrative Change in Legal Discourse on Istitâba”. Külliye 2023, (Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılı Özel Sayısı), 257-277. https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1357760.
• Topal, Ahmet. “The Narrative Change in Muslim Historiography Within the Context of the Expedition to Al-Kharrar”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/1 (Mart 2023), 1-19. https://doi.org/10.32711/tiad.1233329. Tülücü, Süleyman. “Nâşî-el-Ekber” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32/432-434 İstanbul: TDV Yayınları, 2006.