OKUL YÖNETİCİLERİNİN TOKSİK (ZEHİRLİ) LİDERLİK DAVRANIŞLARI İLE ÖĞRETMENLERİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2018, Sayı: 31, 15 - 28, 13.04.2018

Aydan Ordu , Hakan Çetinkaya

https://doi.org/10.30794/pausbed.414612

Cited By: 8

Öz

Bu çalışmanın amacı, ortaokullarda çalışan öğretmenlerin
algılarına göre okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile
öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkileri incelemektir.
Araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama deseni kullanılmıştır.
Araştırmanın örneklemi 2015-2016 Eğitim öğretim yılında Denizli ili merkez
ilçeleri Pamukkale ve Merkezefendi ilçe milli eğitim müdürlüklerine bağlı kamu
ortaokul ve imam hatip ortaokullarında görev yapan 2302 öğretmen arasından
oranlı eleman örnekleme yöntemine göre seçilen 352 öğretmenden oluşmaktadır.
Araştırmanın verileri “Maslach Tükenmişlik Ölçeği” ve “Toksik (Zehirli)
Liderlik Ölçeği” aracılığı ile toplanmıştır. Verilerin analizinde parametrik ve
nonparametrik tekniklerden yararlanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre
öğretmenler okul müdürlerinin toksik liderlik davranışı sergilediklerine
katılmamakta, çok nadir de olsa duygusal tükenmişlik ve kişisel başarı hissinde
azalma yaşamakta ancak hiçbir zaman duyarsızlaşma yaşamamaktadırlar. Tükenmişliğin
bütün alt boyutları ile toksik liderliğin değer bilmezlik alt boyutu ve geneli
arasında düşük düzeyde anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Toksik liderliğin tüm
boyutları birlikte duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarı
hissinde azalmayı anlamlı olarak yordamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lider, Toksik lider, Zehirli lider, Tükenmişlik, Öğretmen

Kaynakça

• Akdağ, A. (2014). Birleştirilmiş Sınıflı Okullarda Çalışan Müdür Yetkili Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi: Adıyaman İli Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Türk Hava Kurumu Üniversitesi, Ankara Akman, B., Taşkın, N., Özden, Z. ve Çörtü, F. (2010). “Okul Öncesi Öğretmenlerinde Tükenmişlik Üzerine Bir Çalışma”, İlköğretim Online, 9/2, 807-815. Akman, Y. (2016). “Yıkıcı Liderlik ile Mesleki Tükenmişlik Arasındaki İlişki: Öğretmenler Üzerine Bir Araştırma”. Eğitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 12/3, 627-653. Aksoy, U. (2007), Eskişehir İli Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Osmangazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. Aubrey, D. W. (2013). Operatıonalizing the Construct of Toxic Leadership in the United States Army. (Yayımlanmamış doktora tezi). University of Phoenix, ABD Ayaz Sezgin, S. (2006). Hastane Okullarında Çalışan Yönetici Ve Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne. Aydemir, H. (2013). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri ve Yasam Doyumlarının İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Aydın, M. (2010). Eğitim Yönetimi, Hatipoğlu Yayınları, Ankara. Bayramoğlu, F. (2008). Genel Lise, Anadolu Lisesi, Özel Liselerde Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri ve Çeşitli Değişkenlere Göre Karşılaştırılmasına İlişkin Bir Uygulama (İstanbul İli Örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul. Bektaş, M. ve Erkal, P. (2015). “Örgütlerde Toksisite Davranışları: Toksik Duygu Deneyimleri Ölçeğinin Geçerlilik ve Güvenirliği Çalışması”, Research Journal of Business and Management, 31/4, 519-529. Büyüköztürk, Ş. (2002). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Pegem Yayıncılık, Ankara. Celep, C. (2014). Eğitim Yöneticisinin Liderlik Davranışı, Nobel Yayıncılık, Ankara. Cemaloğlu, N. ve Şahin, D. E. (2007). “Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15/2, 465-484. Cochran, W. (1962). Sampling Techniques, John Wiley Sons Inc, New York. Çabuk, A. (2015). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul. Çelebi, N., Güner, H., ve Yıldız, V. (2015). “Toksik Liderlik Ölçeğinin Geliştirilmesi”, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4/1, 249-268. Çelik, G. (2011). İlköğretim Okullarında Örgütsel Ayrımcılık ve Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerine Etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Çoban, A. E. Ve Hamamcı, Z. (2008). “Stresle Başa Çıkma Programının Psikolojik Danışmanların Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Etkisi”, İlköğretim Online, 7/3, 600-613. Demirel, N. (2015). Öğretmen Algılarına Göre Okul Müdürlerinin Toksik Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Sinizm Tutumları Arasındaki İlişki (Gaziantep Şehitkâmil İlçesi Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Gaziantep. Diri, M. S. (2015). Ortaokul Öğretmenlerinin İş Doyumlarının Mesleki Tükenmişlik Düzeylerine Etkisi (Aydın İli Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın. Diri M. S. ve Kıral E. (2016). “Ortaokul Öğretmenlerinin İş Doyumlarının Mesleki Tükenmişlik Düzeylerine Etkisi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3/39, 125-149. Doi: 10.21764/efd.81587 Dobbs, J. M. (2014). The Relationship Between Perceived Toxic Leadership Styles, Leader Effectiveness, and Organizational Cynicism. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). San Diego Üniversitesi, ABD. Dolunay, A. B. (2002). “Keçiören İlçesi Genel ve Ticaret-Teknik-Meslek Liselerinde Görevli Öğretmenlerde Tükenmişlik Durumunu”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 55/1, 51-62. Dursun, Y. (2009). Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri ile Yöneticileri için Algıladıkları Dönüşümcü ve Etkileşimci Liderlik Stilleri Arasındaki İlişki (Karabük İlköğretim Okulları Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Edelwich, J. ve Brodsky, A. (1980). Burn-Out: Stages of Disillusionment in the Helping Profession, Human Sciences Press, New York. Eğinli, A. T. ve Bitirim, S. (2008). “Kurumsal Başarının Önündeki Engel: Zehirli (Toksik) İletişim”. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 5/3, 124-140. Eren, E. (2012). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta yayıncılık, İstanbul. Ergin, C. (1992). “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uyarlanması”, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayını,143-154. Flynn, G. (1999). Stop toxic managers before they stop you! Workforce. (01.08.2016) http://www.workforce.com/1999/08/01/stop-toxic-managers-before-they-stop-you/. Gedikoğlu, T. (2015). Liderlik ve Okul Yönetimi, Anı Yayıncılık, Ankara. Güney, S. (2015). Liderlik, Nobel Yayıncılık, Ankara. Hitchcock, M. J. (2015). The Relationship Between Toxic Leadership, Organizational Citizenship, and Turnover Behaviors Among San Diego Nonprofit Paid Staff. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). San Diego Üniversitesi, ABD. Huck, S.W. (2008). Reading Statistics and Research, Pearson, Boston. İzgüden, D., Eroymak, S. ve Erdem, R. (2016). “Sağlık Kurumlarında Görülen Toksik Liderlik Davranışları: Bir Üniversite Hastanesi Örneği”, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 262-276. Karakuş, G. (2008). Özel İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Karasar, N. (2006). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Kasalak, G. (2015). Yükseköğretimde Örgütsel Toksisite: Kaynakları, Etkileri ve Başa Çıkma Stratejileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya. Kaya, T. (2009). Rehber Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (İstanbul İli Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul. Kellerman, B. (2004). Bad Leadership: What It is, How It Happens, Why It Matters, Harvard Business School Publishing, Boston. Kıral E. ve Erakın B. (2016). “Öğretmenlerin Örgütsel Adalet İle Mesleki Tükenmişlik Algı Düzeyleri Arasındaki İlişki”, Eğitime Dönüş (E-Kitap), (Ed. E. Babaoğlan, E. Kıral ve A. Çilek), EYUDER Yayınları, Ankara. Kırbaç, M. (2013). Eğitim Örgütlerinde Toksik Liderlik. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi. Korkmaz, M., Çelebi, N., Yücel, A. S., Şahbudak, E., Karta, N. ve Şen, E. (2015). Eğitim Kurumlarında Yönetim ve Liderlik, Nobel Yayıncılık, Ankara. Kusy, M. ve Holloway, E. (2009). Toxic Workplace!: Managing Toxic Personalities and Their Systems of Power, John Wiley & Sons, ABD. Lipman-Blumen, J. (2005). “Toxic Leadership: When Grand Illusions Masquerade as Noble Visions”, Leader to Leader, 36, 29-36. Lunenburg, F. C. ve Ornstein, A. C. (1996). Educational Administration: Concepts and Practices, Wadsworth Publishing Company, Belmont. Maslach, C. ve Goldberg, J. (1998). “Prevention of Burnout: New Perspectives”, Applied and Preventive Psychology, 63-74. Maslach, C. ve Jackson, S.E. (1981). “The Measurement of Experienced Burnout”, Journal Of Occupatıonal Behavıour, 2, 99-113 Maslach, C. ve Schaufeli, W. (1993). “Historical and Conceptual Development of Burnout”, Burnout: A Multidimensional Perspective, (Ed. C. Maslach, W. Schaufeli, ve T. Marek), Taylor & Francis, New York. Mehta, S. ve Maheshwari, G. C. (2013). “Consequence of Toxic Leadership on Employee Job Satisfaction and Organizational Commitment”, The Journal Contemporary Management Research, 2, 1-23. Mueller, R. A. (2012). Leadership in the U.S. Army: A Qualitative Exploratory Case Study of the Effects Toxic Leadership Has on the Morale and Welfare of Soldiers. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Capella Üniversitesi, ABD. Nane, A. (2013). Öğretmenlerin Tükenmişliği İle Yöneticileri İçin Algıladıkları Liderlik Davranışları Arasındaki İlişki Düzeyi Üzerine Bir Araştırma Uygulaması: Mersin İli Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çağ Üniversitesi, Mersin. Onay, M. (2015). Liderlik metaforu. Egede Sonsöz. (10.05.2015) http://www.egedesonsoz.com/yazar/baslik/7615. Oruç, S. (2007). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Adana İli Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana. Öktem, E. (2009). İlköğretimde Görev Yapan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi (Afyonkarahisar-Sandıklı Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir. Özcan, T. (2008). Pendik Bölgesinde Görev Yapan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul. Özdemir, T. (2009). İstenmeyen Öğrenci Davranışlarının Görülme Sıklığı ile Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Özkaya, H. (2006). Yatılı İlköğretim Bölge Okulu ve İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Öğretmen Görüşleri Açısından Karşılaştırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Pekerşen, Y. (2015). Otel İşletmelerinde Çalışan Aşçıların İş Stresi ile İş Tatmini, Örgütsel Bağlılık ve Toksik Davranışları Arasındaki İlişki. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin. Reyhanoğlu, M. ve Akın, Ö. (2016). “Toksik Liderlik Örgütsel Sağlığı Olumsuz Yönde Tetikler mi?”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5/3, 442-459. Roter, A.B. (2011). The Lived Experiences of Registered Nurses Exposed to Toxic Leadership Behaviors. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Capella Üniversitesi. Schmidt, A. A. (2008). Development and Validation of the Toxic Leadership Scale. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maryland Üniversitesi, ABD. Seferoğlu, S. S., Yıldız, H. ve Yücel, Ü. A. (2014). “Öğretmenlerde Tükenmişlik: Tükenmişliğin Göstergeleri ve Bu Göstergelerin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Eğitim ve Bilim, 39/174, 348-364 Sönmezer, B. (2015). Öğretmenlerin Tükenmişlik ve Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinin İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri Şekerci, K. (2015). Birleştirilmiş Sınıflarda Görevli Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi Şanlıurfa İl Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Gaziantep. Telli, E., Ünsar, A. S. ve Oğuzhan, A. (2012). “Liderlik Davranış Tarzlarının Çalışanların Örgütsel Tükenmişlik Ve İşten Ayrılma Eğilimleri Üzerine Etkisi: Konuyla İlgili Bir Uygulama”, Electronic Journal of Vocational Colleges, 2/2, 135-150 Whicker, M. L. (1996). Toxic Leaders: When Organizations Go Bad, Quorum Books, Wesrport CT. Wilson-Starks, K. Y. (2003). Toxic Leadership. Transleadership, Inc., (01.04.2016) http://www.transleadership.com/ToxicLeadership.pdf . Yıldırım, U. (2016). Sınıf Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyi İle Sınıf Yönetimi Arasındaki İlişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul. Yıldız, S. M. (2015). Lider-Üye Etkileşimi, İşyerinde Mobbing ve Mesleki Tükenmişlik İlişkisi, Detay Yayıncılık, Ankara. Yörük, S., Akar, T., Çimenci, F. ve Akyel, S. (2013). “Bilim ve Sanat Merkezlerinde Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma”, Kurumsal Eğitim Bilim Dergisi, 6/2, 160-179. Zagross, H. ve Jamileh, Z. (2016). “Relationship Between Toxic Leadership and Job Stress of Knowledge Workers”. Studies in Business and Economics, 11/3, 84-89