ANADOLU’DA ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ MİMARİ BLOKLARINDA MEDUSA BEZEMESİ

Yıl 2020, Sayı: 40, 81 - 104, 29.06.2020

Bilge Yılmaz Kolancı

https://doi.org/10.30794/pausbed.684113

Öz

Medusa, Arkaik Dönem’den itibaren karşımıza çıkan ve popülerliğini yüzyıllar boyunca koruyan mitolojik bir kadın figürüdür. Tanrıça Athena’nın düşmanlığını kazanan ve ölümlü olduğu için kahraman Perseus tarafından başı kesilerek cezalandırılan Medusa, onunla göz göze gelen kişileri taşa çevirme gücüne sahiptir. Ölümünden sonra da bu gücü devam ettiği için Perseus tarafından bir torba içerisinde saklanan ve tanrıça Athena’ya teslim edilen baş, Athena tarafından aegisi ve kalkanının üzerine yerleştirilmiştir. Böylece, Medusa başı, kötü niyetli kişileri korkutan, taşa çevirerek cezalandıran ve onu kullanan kişiye zaferi, başarıyı ihsan eden sembolik bir figür haline gelmiştir. Bu sembolik anlamdan hareketle Roma İmparatorluk Dönemi’nde, İmparatorların zırhları üzerinde ve mezar mimarisinde yoğun bir şekilde karşımıza çıkan bezemenin, Anadolu’da inşa edilen dini ve kamusal yapılarda da sevilerek kullanıldığı görülmektedir. Bu nedenle, çalışmamızda Medusa bezemesinin Anadolu’da Roma İmparatorluk Dönemi’nde inşa edilen yapılardaki kullanımı detaylı bir şekilde ele alınmış, bezemenin uygulandığı yapı ve mimari elemanlar bir araya getirilerek hangi dönemlerde yoğunluk kazandığı belirlenmiştir. Bezemenin kullanıldığı mimari yapı elemanları, kaide, başlık, arşitrav-friz, tavan-kemer kaseti, konsol, konsollu geison-sima, kemer ve alınlık şeklinde gruplanmış, bunlar içerisinde arşitrav-friz, tavan kaseti ve alınlıklarda daha çok tercih edildiği görülmüştür. Bezemenin yoğun olduğu yapılar ise başta tapınak olmak üzere nymphaeum ve tiyatrolardır. Ancak propylon, anıt, kütüphane, hamam, bazilika, stadyum, gymnasium, agora gibi çeşitli kamu yapılarında da sevilerek kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Medusa, Mimari Dekorayon, Mimari Blok, Anadolu, Roma İmparatorluk Dönemi

Kaynakça

• a. Antik Kaynaklar Apollod., Apollodoros, Bibliotheka/Yunan Mitolojisi, (Çev. N. Nirven), Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Hes., Hesiodos, Tanrıların Doğuşu/Theogonia, (Çev. F. Akderin), Say Yayınları, İstanbul, 2014.
• Ov., Ovidius, Dönüşümler/Metamorphoses, (Çev. İ. Z. Eyuboğlu), Payel Yayınevi, İstanbul, 1994.
• Pind., Pindaros, Pythian/Pythia Zafer Şarkıları, (Çev. E.Gören), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015.
• Paus., Pausanias, Description of Greece, (Trs. W.H.S. Jones), London, 1918.
• b. Modern Kaynaklar Abbasoğlu, H. (1994). Perge Roma Devri Mimarisinde Arşitravların Soffit Bezemeleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Akçay, B. (2007). Perge Güney Hamamı Heykeltıraşlık Eserleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akçay-Güven, B. (2014). Pamphylia Bölgesi Roma Dönemi Portreciliği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akdağ, B. (2014). Tlos Tiyatrosu Sahne Binası Mimarisi ve Bezemeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Alanyalı, H. S. (2010). “Side Tiyatrosunda Yeni Yapılan Araştırmalar Işığında Scaenae Frons Kaset Kabartmaları ve Dionysos Frizi”, Side’ye Emek Verenler Sempozyumu (20-22 Nisan 2007, Side, Antalya) (Ed: Ü. İzmirligil vd.), İstanbul, 84-91.
• Alanyalı, H. S. (2011). “Side’nin Roma Dönemi Panteonu”, Anadolu/Anatolia, 37, 75-92.
• Alp, A. O. (2006). Pisidia Bölgesi Roma Dönemi Bezemeli Mimari Elemanları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Anabolu, M. (2001). İstanbul ve Anadolu’daki Roma İmparatorluk Dönemi Mimari Yapıtları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Anabolu, M.U. (1970). Küçük Asya’da Bulunan Roma İmparatorluk Çağı Tapınakları, İtü Yayınları, İstanbul.
• Baldıran, A. ve Gider, Z. (2008). “Mimari Bloklar Işığında Isaurıa Bölgesinin Mimari Uygulamaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 109-134.
• Başaran, C. ve Yıldızlı, M. (2016). “Parion Tiyatrosu Roma Dönemi Mimari Bezemeleri”, Parion Roma Tiyatrosu 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları (Ed: C. Başaran ve H.E. Ergürer) Ankara, 77-104.
• Bayburtluoğlu, C. (2003). Yüksek Kayalığın Yanındaki Yer Arykanda, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Boardman, J. (2001). Yunan Heykeli: Arkaik Dönem, (Çev. Y. Ersoy), Homer Kitabevi, İstanbul.
• Borchardt, J. (1970). “Das Heroon von Limyra”, Jahrbuch des Deutschen Archaologischen İnstituts, 85, 353-390.
• Boysal, Y. (1979). Arkaik Devir Heykeltıraşlığı, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Büyükkolancı, M. (2004). “Termessos Q1 Anıtı ve İphigenia Kabartmaları”, 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadolu’da Doğdu, (Ed: T. Korkut), Ege Yayınları, İstanbul, 209-218.
• Can, B. (2005). “Antoninler Dönemi Baroğu Işığında Aspendos Tiyatrosu Bezemeleri”, Adalya, VIII, 89-119.
• Chaisemartin, N. (2006). “La frise ionique à masques scéniques du propylon du Sébasteion d'Aphrodisias”, Revue archéologique, 41, 33-82.
• Cook, B. F. (1974). “Two Medusa-Head Friezes”, The J. Paul Getty Museum Journal, 1, 33-36.
• D’andria, F. (2003). Hierapolis (Pamukkale), Ege Yayınları, İstanbul.
• Dinç, M. (2016). “Aizanoi Tiyatrosu’ndan Bir Medusa Başı”, Aizanoi II, (Ed: E. Özer), Bilgin Yayınları, İstanbul, 37-49.
• Duman, B. (2018). “Tripolis 2016 Yılı Kazı, Koruma ve Onarım Çalışmaları”, 39. KST (22-26 Mayıs 2017, Bursa), Cilt 1, Ankara, 261-284.
• Duman, B. (2019). “Tripolis 2017 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, 40. KST (07-11 Mayıs 2018, Çanakkale), Cilt 1, Ankara, 325-344.
• Eran, Y. (2019). Arkaik Dönem Tapınakları, Anıtsal Hellen Mimarlığına Giriş, Ege Yayınları, İstanbul.
• Erim, K. T. (1982). “Aphrodisias Kazısı 1981 Çalışmaları”, 4. KST, Ankara, 297–312.
• Erim, K. T. (1983). “Aphrodisias 1982”, V. KST, İstanbul, 275–292.
• Erim, K. (2011). Aphrodisias, Net Yayınları, İstanbul.
• Erim, K.T. (1986). Aphrodisias: City of Venüs Aphrodite, New York.
• Erön, A. (2007). Anadolu’da Roma Dönemi Tapınaklarında Görülen Bezemeli Frizler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Floren, J. (1964). Studien zur Typologie des Gorgoneion, Aschendorffsche, Verlagsbuchhanlung Münster Westfalen, Germany.
• Gülbay, O. (2015). Anadolu’da İmparator Hadrianus Dönemi İmar Faaliyetleri, Türkiye Alim Kitapları, İstanbul.
• Halfmann, G. M. A. ve Ramage, N. H. (1978). Sculpture from Sardis: The finds through 1975, Harvard University Press, Cambridge.
• Hoff, M., Townsend, R., Erdoğmuş, E., Can, B. ve Howe, T. (2016). “Antiochia ad Cragum Arkeolojik Araştırma Projesi: 2015 Sezonu”, Anmed, 2016-14, 1-8.
• Ismaelli, T. (2017). Hierapolis di Frigia X: Il Tempio A Nel Santuario di Apollo, Architettura, Decorazione e Contesto, Ege Yayınları, İstanbul.
• Jacopi, G. (1939). Gli scavi della missione archeologica Italiana ad Afrodisiade nel 1937, Monumenti Antichi 38, Roma.
• Kaya, M.C. (2011). Kibyra Kenti Mimari Bezemeleri, Akdeniz Üniversitesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Koch, G. (2001). Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri, (Çev. Z. Z. İlkgelen), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kortanoğlu, E. R. (2006). Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Krauskopf, I. (1988). “Gorgo, Gorgones”, LIMC IV (I-II), (Ed: L. Kahil), Zürich und München, 288-330.
• Lawrence, A.W. (1996). Greek Architecture, (Rev. R. A. Tomlinson), New York.
• Mansel, A.M. (1964) “Das “Vespasiansmonument” in Side”, Belleten, Cilt 28, Sayı 109-112, Ankara, 198-202.
• Mercklin, von E. (1962). Antike Figural Kapitelle, Berlin.
• Nohlen, K. (2014). “İmparatorluk Kültüne Adanmış Bir Tapınak: Pergamon Traianeumu”, Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent, (Ed: F. Pirson ve A. Scholl), 508-521.
• Özdilek, B. (2011). Rhodiopolis Tiyatrosu ve Lykia Tiyatroları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Özdilek, B. (2016). “Lykia Tiyatrolarına Genel Bakış”, Cedrus, IV, 139-185.
• Öztürk, A. (1999). Architektur der Scaenae frons des Theaters von Perge, Brandenburgische University of Technology, Von der Fakultät für Architektur.
• Paoletti, O. (1988). “Gorgones Romanae”, LIMC IV (I-II), (Ed: L. Kahil), Zürich und München, 345-362.
• Pensabene, P. (2007). “Gli Elementi Marmorei della Scena: Classificazione Tipologica e inquadramento nella Storia degli Studi della decorazione Architettonica in Asia Minore”, Il teatro di Hierapolis di Frigia. Restauro, architetturaed, epigraphica, (Ed: De Ferrari), Genoa, 229-388.
• Piesker, K. ve Ganzert, J. (2012). Das Theater von Patara, Ergebnisse der Untersuchungen, 2004 bis 2008, Patara II.2, İstanbul.
• Rossignani, M. ve Sacchi, F. (2007). “La stoà-basilica dell’Agorà settentrionale (Regio I), Hierapolis di Frigia I, (Ed: F. D’Andria, M. P. Caggia), İstanbul, 359-411.
• Sezin Sezer, S. (2016). Prusias Ad Hypium Antik Kenti Heykeltıraşlık Eserleri, Ege Yayınları, İstanbul.
• Schattner, T. G. (1996). “Architrav und Fries des Archaischen Apollontempels von Didyma”, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts, 111, 1-23.
• Smith, R. R. R. (1987). “The Imperial Reliefs from the Sebasteion at Aphrodisias”, JRS, 77, 88–138.
• Smith, R. R. R. (1990). “Myth and Allegory in the Sebasteion”, JRA Supplementary Series Number I, Aphrodisias Papers, Ann Arbor, 89–100.
• Strocka, V. M. (1988). “Wechselwirkungfn der Stadtrömischen und Kleinasiatischen Architektur unter Trajan und Hadrian”, IstMitt, 38, 291-307.
• Strocka, V. M. (1978). “Zur Datierung der Celsusbibliothek”, Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, 893-900, Pl. 281-288.
• Şare, T. (2013). “The sculpture of the Heroon of Perikle at Limyra: the making of a Lycian king”, Anatolian Studies, 63, 55-74.
• Şimşek, C. (2013). Laodikeia (Laodicea ad Lycum), Ege Yayınları, İstanbul.
• Tancke, K. (1989). Figuralkasetten griechischer römischer Steindecken, Reihe 20, Frankfurt.
• Tarhan, M. A. (2006). 2002-2003 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kabartma Buluntuları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. Taşkıran, M. (2016). “Aizanoi Güney Nekropolis’ten Medusa Kabartmalı Akroter”, Aizanoi II, (Ed: E. Özer), Bilgin Yayınları, İstanbul, 15-35.
• Temür, A. (2009). Grek Sanatında Karışık Yaratıklar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Temür, A. (2016). “Yunan Sanatında Karışık Yaratıklar ve Kökenleri Işığında, Doğu Sanatları ile Batı Sanatları Arasındaki Etkileşimler”, Uluslararası Amisos Dergisi, 1, Sayı 1, 1-15.
• Türkmen, M. (2007). Pamphylia ve Kilikia’da Severuslar Dönemi Mimari Bezemesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Vandeput, L. (1997). The Architectural Decoration in Roman Asia Minor Sagalassos: A Case Study, (Ed: M. Waelkens), Leuven.
• Voigtländer, W. (1975). Der jüngste Apollontempel von Didyma: Geschichte seines Baudekors, Istanbuler Mitteilungen 14, Tübingen.
• Waelkens, M. ve Poblome, J. (2011). Sagalassos: City of Dreams, (Ed: P. Rynck ve E. Torun), Galya.
• Yalman, B. (1986). “Bolu Hisartepe Kazısında Bulunan Tapınak Kalıntısı”, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981), I. Cilt, 435-450.
• Yılmaz, B. (2012). Aphrodisias Sebasteionuna ait üç kabartma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Yurtsever, A. (2019). Side M yapısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Zoroğlu, C. (2014). Anadolu’da Roma Dönemi Zırhlı Heykelleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.