LAİKLİK VE DİN-DEVLET İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TÜRKİYE, FRANSA VE MISIR: KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Yıl 2020, Sayı: 41, 564 - 579, 19.10.2020

Umut Turgut Yıldırım

https://doi.org/10.30794/pausbed.739423

Cited By: 2

Öz

Laiklik siyasal bir ilke/anlayış/değer olarak, özellikle son iki yüz yıldır, çoğu ülkede din-devlet ilişkileri ile dini özgürlükler noktasında radikal değişimlere neden olmuştur. Her ne kadar kökeni ve gelişimi Batı toplumlarına dayansa da, laiklik Batılı olmayan ülkelerde de farklı anlayış ve uygulamalarıyla siyasal gündemin temel meselelerinden biri haline gelmiştir. Buradan hareketle Türkiye, Fransa ve Mısır’da din-devlet ilişkilerine odaklanan bu çalışma, ülkelerin laikliği anlama, yorumlama ve uygulama noktasındaki benzerliklerini ve farklılıklarını tarihsel süreçleri de dikkate alarak belirleme amacındadır. Bu amaçla çalışmada, bahsi geçen ülkelerde dinin siyasal sistem içindeki konumu, din ile devlet arasındaki ilişki ve din özgürlüğü meseleleri anayasalarına atıfla mukayese edilmektedir. Çalışmanın sonucunda, öncelikle Türkiye, Fransa ve Mısır arasında laiklik anlayışının ortaya çıkışı ve gelişme süreçleri bağlamında birtakım benzerliklere ve farklılıklara değinilmiştir. Laikliğin anlamı ve işlevi dikkate alındığında ise Fransa ve Türkiye'nin laiklik anlayışı birbirine yakınlaşırken, Mısır farklılaşmaktadır. Din-devlet ilişkisi Türkiye ve Fransa’da devlet kontrolü altında din anlayışı doğrultusunda şekillenirken, Mısır’da din, siyasal sistemin üzerine konumlandığı önemli kaynaklardandır. Din ve devletin birbirinden ayrılması, üç ülkede de tam olarak gerçekleşmese de, Fransa ve Türkiye’de, Mısır'a nazaran daha belirgindir. Son olarak da dini özgürlüklerin, üç ülkede de tümüyle garanti altına alınmadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Laiklik, Din-Devlet İlişkisi, Türkiye, Fransa, Mısır

Kaynakça

• Akhavi, S. (1992). The Clergy Concepts of Rule in Egypt and Iran, Annals of the American Political and Social Sciences, 524, 92-102.
• Akgönül, S. (2010). Fransa’da ve Türkiye’de Laiklik: Kavramlar, Süreçler, Uygulamalar, (haz.) Cengiz Çağla ve Haldun Gülalp, Avrupa Birliği, Demokrasi ve Laiklik (Semih Vaner’in Anısına (206-222), İstanbul: Metis Yayınları.
• Arpacı, I. (2018). Türkiye’nin Din Politikaları, (ed.) Işıl Arpacı ve Osman Ağır, Türkiye’de Devlet Politikaları (25-38), Ankara: Nobel Yayınevi.
• Arslan, A. (1996). Türk Laikliği ve Geleceği Üzerine Bazı Düşünceler, Liberal Düşünce, 1(1), 54-76.
• Başgil, A. F. (2007) Din ve Laiklik, İstanbul: Yağmur Yayınevi.
• Bauberot, J. (2008). Dünyada Laiklik, (çev. Ertuğrul Cenk Gürcan), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bennhold, K. (2008). French Muslim Find Haven in Catholic Schools, New York Times, 29.09.2008.
• Brown, N. J. (2013). Islam and Politics in the New Egypt (Carnegie Papers), MA: Carnegie Endowment for International Peace.
• Chadwick, H. (2001). The Church in Ancient Society, New York: Oxford University Press.
• Çaha, Ö. (2011). Fransız laikliğinde yeni evre: Kato-Laisizmden İslam karşıtlığına laikliğin Fransa’daki Evrimi, Liberal Düşünce, 16(63), 29-58.
• Cilacı, O. (2005). Hıristiyanlık Propagandası ve Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Duman, M. Z. (2010). Türkiye’de laiklik sorununun siyasal temelleri, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 284-303.
• Egypt Constitution of 2014, https://www.constituteproject.org/constitution/Egypt?lang=en .
• Erdoğan, M. (2000), Demokrasi Laiklik Resmi İdeoloji, Ankara: Liberte Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (2016), Laiklik, Ankara: Panama Yayınları.
• France’s Constitutions of 1958, https://www.constituteproject.org/constitution/France2008.pd f ? lang=en.
• Gülalp, H. (2002), Kimlikler Siyaseti: Türkiye’de Siyasal İslam’ın Temelleri, İstanbul: Metis Yayınları.
• Haberler.com. (2013). Fransa’da papazlara devlet tarafından ödenen maaş Anayasa Mahkemesine taşındı, 14.02.2013, https://www.haberler.com/fransa-da-papazlara-odenen-maas-anayasa-mahkemesi-4332859-haberi/.
• Hatina, M. (2000). On the Margins of Consensus: The Call to Separate Religion and State in Modern Egypt, Middle Eastern Studies, 36(1), 35-57.
• Human Rights Watch (1994). Egypt: Violations of Freedom of Religious Belief and Expression of the Christian Minority, https:/ /www. refworld.org docid/3ae6a7ec0.h tml.
• Kazancıgil, A. (2010). Alaturka Laiklik: Devletin Din ve Etnik Milliyetçilik ile Bulanık İlişkileri, (haz.) Cengiz Çağla ve Haldun Gülalp, Avrupa Birliği, Demokrasi ve Laiklik (Semih Vaner’in Anısına (186-205), İstanbul: Metis Yayınları.
• Kılıçbay, M. A.(1994). Laiklik ya da Bu Dünyayı Yaşayabilmek, Cogito, 1, 15-21.
• Küçükcan, T. (2005). Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslam Dünyası, İslam Araştırmaları Dergisi, 13, 109-128.
• Kuru, A. (2011). Pasif ve Dışlayıcı Laiklik ABD, Fransa ve Türkiye, İstanbul: Bilgi Ün. Yayınları.
• Kuru A. T.ve Stepan A., (2013), Bir “İdeal Tip” ve Skala Olarak Laiklik: Türkiye, Fransa ve Senegal Karşılaştırması, (der.) Ahmet T. Kuru ve Alfred Stepan, Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik (91-114), (çev. Hande Tatoğlu), İstanbul: İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,
• Lahdili, N. vd., (2020). Construction Muslim Identity in France Public Discourse, ATLAS Journal, 6(26), 116-125.
• Maclure J. ve Taylor C. (2015), Laiklik ve İnanç Özgürlüğü, (çev. İlhan Güllü), İstanbul: İskenderiye Kitap.
• Mert, N. (1994). Laiklik Tartışmasına Kavramsal Bir Bakış, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Messner, F. (2008) Fransa, (Ed.) Ali Köse ve Talip Küçükcan, Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi (113-134), İstanbul: İSAM.
• Moustafa, T. (2000). Conflict and Cooperation Between the State and the Religious Institutions in Contemporary Egypt, International Journal of Middle East Studies,32, 3-22.
• Narlı, N. (1994). Türkiye’de Laikliğin Konumu, Cogito, 1, 23-31.
• Subaşı, N. (2017), Din Sosyolojisi, İstanbul: Dem Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2003). Mısır’ın Fatihleri, Milliyet, 01.09.2003, https://www.milliyet. com. tr/yazarlar/ilber-ortayli/misir-in-fatihleri-1757370.
• Ortaylı, İ. (2007). Osmanlı Devleti’nde Laiklik Hareketleri Üzerine, (Ed.) Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme (157-170), İstanbul: Alfa Akademi Basın Yayın Dağıtım.
• Price, R. (2017). The Church and the State in France (1789-1870), New York: Palgrave Macmillan.
• Rahman, F. M. (1981). İslam, İstanbul: Şelale Yayınları.
• Reid, D. M. (2002). Cairo University and the Making of Modern Egypt, Cambridge: Cambridge University Press.
• Roy, O. (2007). Secularism Confronts Islam, (çev. George Holoch), New York: Columbia University Press.
• Sambur, B. (2009). Türkiye’de Din Özgürlüğü, Laisizm ve Resmi İdeoloji, Liberal Düşünce Dergisi, 14(55), 41-59.
• The Law Library of Congress, (2015), Prohibition of Interfaith Marriage, https://www.loc.gov/law/help/marriage/prohibition-of-interfaith-marriage.pdf.
• Toprak, B. (1992) Dinci Sağ, (der.) İrvin Cemil Schick ve E. Ahmet Toprak, Geçiş Sürecinde Türkiye (237-254), İstanbul: Belge Yayınları,
• Turan, Ö. (2003) Medeniyetlerin Çatıştığı Nokta: Ortadoğu.
• Türk Dil Kurumu (TDK). Türkçe Sözlük, (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası, Ankara.
• Zeghal, M. (1999). Religion and Politics in Egypt: The Ulema of Al-Azhar, Radical Islam, and the State (1952-94), International Journal of the Middle East Studies, 31(3), 371-399.
• Zürcher E. J. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (çev. Yasemin Saner), İstanbul; İletişim Yayınları.