Murat Tepe ve Murat Höyük Kazıları Işığında Doğu Anadolu Ölü Gömme Gelenekleri Üzerine Yeni Gözlemler: İki Yeni Urartu Toprak Mezarı

Yıl 2021, Sayı: 44, 1 - 14, 23.05.2021

Abdulkadir Özdemir , Ayşe Özdemir

https://doi.org/10.30794/pausbed.760388

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, 2018 yılında Murat Tepe’de ve 2019 yılında Murat Höyük’te gerçekleştirilen kurtarma kazıları sonucunda ortaya çıkarılan iki adet toprak mezarı ve bu mezarlara bırakılan hediyeleri tanıtır. Yerleşimler, Kalehan Genç Enerji A.Ş. tarafından yapılan Aşağı Kaleköy Barajı su tutma havzası içerisinde yer almaktadır ve Bingöl’ün ilk sistemli arkeolojik kazılarıdır. Murat Tepe’de Orta Çağ ve Orta Demir Çağı/Urartu Krallık Dönemi’ne tarihlendirilen iki tabaka ortaya çıkarılmıştır. Murat Höyük’te Orta Çağ, Orta Demir Çağı/Urartu Krallık Dönemi, Erken Demir Çağı ve Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilen dört tabaka ortaya çıkarılmıştır. Murat Tepe’de bir adet ve Murat Höyük’te bir adet olmak üzere yerleşim içerisinde toplam 2 adet toprak mezar ele geçmiştir. Mezarlar, Orta Demir Çağı/Urartu Krallık Dönemi’ne tarihlendirilmektedir. Yeni ortaya çıkarılan bu iki toprak mezara bireyler, toprağa hafif bir çukur kazılarak yerleştirilmiştir. Bireyler yaşarken kullandığı eşyalar ile birlikte gömülmüştür. Dönem içerisinde toprak mezarlar halk mezarı olarak da isimlendirilmiştir. Toprak mezarlar hem buluntu hem de sosyal statüyü göstermektedir. Mezar hediyesi olarak hem metal, hem de pişmiş toprak eserler birlikte ele geçmiştir. Her iki mezarda da ortaya çıkarılan iskeletler tahrip olmuştur. Yerleşmeler, Doğu Anadolu bölgesinde yer almakta ama yaklaşık MÖ 9-7 yy arası hüküm süren Urartu Krallığı başkenti ve merkezinden uzaktadır. Yerel mimari içerisinde ele geçmeleri ve metal hediyelerin yerel Urartu sanatı hakkında bilgi vermesi açısından da önemlidir. Murat Tepe ve Murat Höyük’te hediyeleriyle birlikte ortaya çıkarılan bu yeni iki toprak mezarın, Urartu dönemi ölü gömme geleneklerine yeni bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Bingöl, Murat Tepe, Murat Höyük, Urartu, Mezar

Kaynakça

• Referans1 Beli, O. (2010). Urartu Takıları, İstanbul.
• Referans2 Belli, O. ve Kavaklı, E. (2001). “1999 Yılı Van-Yonca Tepe Kalesi ve Nekropolü Kazısı”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, 369-384.
• Referans3 Çavuşoğlu, R. (2002). Urartu Kemerleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Erzurum.
• Referans4 Çavuşoğlu, R. (2014a). Rezan Has Müzesi Urartu Kemer Koleksiyonu, RHM, İstanbul.
• Referans5 Çavuşoğlu, R. (2014b). Rezan Has Müzesi Urartu Takıları Restorasyon ve Konservasyon Projesi, RHM, İstanbul.
• Referans6 Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Referans7 Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir.
• Referans8 Çilingiroğlu, A. (2012). “Dilkaya Höyüğü”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, İzmir, 78-93.
• Referans9 Danışmaz, H. (2019). “Tunceli-Anbar Fortress and the Urartian Multi-Roomed Rock-Cut Tomb”, Anatolica, XLV, 121-130.
• Referans10 Girginer, K. S. (1991). Urartu Dönemi Mezarları ve Ölü Gömme Adetleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Referans11 Köroğlu, K. (1996). Urartu Krallığı Döneminde Elazığ (Alzi) ve Çevresi, İstanbul.
• Referans12 Köroğlu, K. ve Konyar, E. (2008). “Comments on the Early/Middle Iron Age Chronology of Lake Van Basin”, ANES 45, 123-146.
• Referans13 Öğün, B. (1973). “Die urartäischen Gräber in der Gegend von Adilcevaz und Patnos”, editör: Ekrem Akurgal, The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara, 61-67.
• Referans14 Öğün, B. (1978). “Die Urartaeischen Bestattungsbrauche”, editörler: S. Şahin, E. Schwertheim ve J. Wagner, Studien zur Beligion und Kultur Kleinasiens, Festchrieft für Friedrich Karl Dörner zum 65. Geburstag am 28 Februar 1976, Leiden: E.J. Brill, Lieden, 639-678.
• Referans15 Özdemir, A., Kılınç, Z., Ağtaş, Y., Demir, E., Tofur, M., Aydın, B. ve Kan, E. (2018). “2018 Yılı Murat (Norik) Höyük Kazı Çalışmaları: Ön Değerlendirmeler”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, Cilt: V, Sayı: 2, 83-94.
• Referans16 Özdemir, A. (2019). “Murat Tepe’den Ele Geçen Urartu Dönemi Metal Eserleri”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 18, 731-749.
• Referans17 Özdemir, A., Kılınç, Z. ve Ağtaş, Y. (2020). “Aşağı Kaleköy “Barajı Projesi/2018 Yılı Murat Tepe Kurtarma Kazısı”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, 1-14.
• Referans18 Özdemir, A. ve Kılınç, Z. (2020). “Murat Tepe: A Newly Excavated Urartians Way-Station along the Murat River, Eastern Anatolia”, editörler: A. Batmaz, A. Ü. Erdem, Eastern Anatolian Archaeology Workshop I: From Prehistoric Times To The End Of The Iron Ages, 11-12 Şubat 2019 İzmir, Ancient Near Eastern Studies Supplement Series xx (Baskıda).
• Referans19 Özgüç, T. (1969). Altıntepe II: Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler- Tombs, Storehouse and Ivories, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Referans20 Özgüç, T. (1969). Altıntepe II: Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler- Tombs, Storehouse and Ivories, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Referans21 Sevin, V. (1986). “Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar”, Anadolu Araştırmaları, X, 329-350.
• Referans22 Sevin, V. (1987). “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey araştırması 1985”, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 279-300.
• Referans23 Sevin, V. (1988). “Elazığ-Tunceli-Bingöl İlleri Yüzey araştırması 1985”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1-44.
• Referans24 Sevin, V. (1989). “Elazığ-Bingöl Yüzey araştırması 1985”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 451-500.
• Referans25 Sevin, V. (2012). Van Kalesi Urartu Kral Mezarları ve Altıntepe Halk Mezarlığı, İstanbul.
• Referans26 Sevin, V. ve Kavaklı, E. (1994). “Van-Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993”, 1995,Kazı Sonuçları Toplantısı 16 (1), 331-350.
• Referans27 Sevin, V., Özfırat, A. ve Kavaklı, E. (2000). “1997-1998 Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 21 (1), 421-434.
• Referans28 Tonbul, S., (1990). “Bingöl Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Gelişimi”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi Cilt 2, Sayı 2, 329-352.
• Referans29 Ulusman, L. (1991). Anadolu Medeniyetleri Müzesi Urartu Dönemi Madeni Takılar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Referans30 Yıldırım, R. (1989). Urartu İğneleri, Ankara.
• Referans31 Yiğitpaşa, D. (2010). “Urartu Ölü gömme Gelenekleri ve Ölümle İlgili Ritüeller”, Atatürk Üniv. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 25, 177-202.