SOLUN AYDINA BAKIŞI: TÜRKİYE’DE 1960’lı YILLARDA SOL ÇEVRELERDE ASKER-SİVİL AYDIN ZÜMRE TARTIŞMASI

Yıl 2022, Sayı: 48, 61 - 77, 01.01.2022

Ekin Kadir Selçuk , Bayram Koca

https://doi.org/10.30794/pausbed.942783

Öz

Türkiye’de sol düşünce 1960’lı yıllarda yeni anayasanın getirdiği atmosferden yararlanarak ve giderek sayısı artan üniversite öğrencisi ve sanayi işçisinin de etkisiyle aydınlar, işçiler, öğrenciler arasında yayılmıştır. 1960’larda Türkiye solunda farklı düşünce akımları ve partiler ortaya çıkmış ve bunlar arasında hararetli tartışmalar yaşanmıştır. Türkiye’nin toplumsal yapısı bir devrime hazır mı, sınıflar muhtemel devrimde nasıl bir rol oynayabilir, devrim parlamenter yolla gelebilir mi gibi soruların sorulduğu bu tartışmaların merkezinde aydın meselesi yer almaktadır. Aydın meselesi o yıllarda asker-sivil aydın zümre başlığı altında konuşulmuş ve bu çerçevenin dışına çıkamamıştır. Asker-sivil aydın zümreye devrimde nasıl bir rol düştüğüne dair yorumlar solun Kemalizm’le ilişkisi, Cumhuriyet devrimlerini yorumlayışı ve sosyalizm anlayışıyla doğrudan bağlantılıdır. Bu yazıda, birincil metinler üzerinden dönemin üç sol ana akımı olan Yön-Devrim Hareketi, Türkiye İşçi Partisi ve Millî Demokratik Devrim hareketlerinde bu tartışmanın nasıl yürütüldüğüne bakarak Türk solunun o yıllarda aydın meselesini kavrayışı ele alınmaktadır. Bu çerçevede akımların çıkardıkları dergiler, yazdıkları kitaplar ve bildiriler taranmış, bunlar analiz edilerek bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aydın, Türk solu, Yön-Devrim Hareketi, Türkiye İşçi Partisi, Millî Demokratik Devrim

LEFT’S OVERVIEW ON THE INTELLECTUAL: THE DISCUSSION OF MILITARY-CIVILIAN GROUP OF INTELLECTUALS IN LEFT CIRCLES IN THE 1960’S

Öz

Abstract
Leftist thought in 1960’s were spread among intellectuals, workers and university students by the effect of the atmosphere brought by the new constitution and increasing numbers of university students and workers. In the 1960’s different currents of thought and leftist parties emerged and there has been debates among them. The intellectual issue is at the center of these debates in which questions like whether Turkey’s social structure is ready for a revolution, which role social classes can play in the revolution, whether revolution can occur through parliamentarian ways were asked. The issue of the intellectual has been discussed under the heading of military-civilian groups of intellectuals and cannot go beyond this framework. The interpretations of the role of the military and civilian groups of intellectuals in the revolution are directly related to the left's relationship with Kemalism, its interpretation of the Republican revolutions and the understanding of socialism. In this article, Turkish left’s approach to the issue of the intellectual is handled by looking at how this debate was conducted in Yön-Devrim Movement, Workers Party of Turkey and National Democratic Revolution movements, which were the three main streams of the period, through the primary texts. In this framework, the journals published by the movements, the books they wrote and the papers were searched, analyzed and evaluated.

Anahtar Kelimeler

The Intellectual, Turkish Left, Yön-Devrim Movement, Workers Party of Turkey, National Democratic Revolution

Kaynakça

• Akkurt, H. (2020). Türkiye Solunda Osmanlı Toplum Yapısı Tartışmaları. İmge Yayınevi, Ankara.
• Atılgan, G. (2008a). “Yön-Devrim Hareketi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 Sol. (Editör: M. Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 597-646.
• Atılgan, G. (2008b). “Behice Boran” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 Sol. (Editör: M. Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 436-472.
• Atılgan, G. (2008c). “Mihri Belli”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 Sol. (Editör: M. Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 548-570.
• Atılgan G. ve Uslu, A. (2019). “Yanıtından Çok Sorusuyla Önem Kazanan Eser: Düzenin Yabancılaşması”, Mühürler. (Editör: G. Atılgan), Yordam Kitap, İstanbul, s. 329-364.
• Avcıoğlu, D. (1976). Türkiye’nin Düzeni 1 Dün Bugün Yarın. Tekin Yayınevi, İstanbul.
• Avcıoğlu, D. (1978). Türkiye’nin Düzeni 2 Dün Bugün Yarın. Tekin Yayınevi, İstanbul.
• Aybar, M. A. (1968). Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm. Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Aydın, S. ve Taşkın, Y. (2015). 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Belli, M. (1970). Millî Demokratik Devrim. Aydınlık Yayınları, Ankara.
• Bilgiç, A.U. (2008). “Doktor Hikmet Kıvılcımlı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 Sol. (Editör: M. Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 585-596.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Boran, B. (2016). Türkiye ve Sosyalizm Sorunları. Yordam Kitap, İstanbul.
• Erdoğan, N. (2019). “Osmanlı Tarihi’nin Maddesinin Ruhu”, Mühürler. (Editör: G. Atılgan, Yordam Kitap, İstanbul, s. 59-107.
• Gürkan, C. (1985). 12 Mart’a Beş Kala. Tekin Yayınevi, İstanbul.
• Özgüden, D. (2010). ‘Vatansız’ Gazeteci – Cilt: 1. Belge Yayınları, İstanbul.
• Özman, A. (2008). “Mehmet Ali Aybar”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 Sol. (Editör: M. Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 376-403.
• Şener, M. (2015). Türkiye Solunda Üç Tarz-ı Siyaset. Yordam Kitap, İstanbul.
• Türk Solu (1967). Neden Çıkıyoruz?. Sayı 1: 1.
• Türk Solu (1968). O Ezanlar Senin için Okunuyor. Sayı 39: 1.
• Türk Solu (1969). Türkiye’de Karşı Devrim. Sayı 64: 13.
• Ulus, Ö.M. (2016). Türkiye’de Sol ve Ordu (1960-1971). İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ünlü, B. (2002). Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ünsal, A. (2002). Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Yön (1961). Yapıcı Milliyetçilik. Sayı 4: 3.
• Yön (1962). Cepheler Beliriyor. Sayı 44: 3.
• Yön (1965). Beklerin Hatası. Sayı 95: 3.
• Yön (1966). Gericilik İlericilik. Sayı 175: 10-11.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim Yayınları, İstanbul.