HİCRİ 1243 (M. 1827-1828) TARİHLİ İHTİSAP RÜSUMU DEFTERİ VE KAYSERİ ESNAFLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 49, 363 - 377, 02.03.2022

Özlem Muraz Budak

https://doi.org/10.30794/pausbed.981270

Öz

XIX. yüzyıl Osmanlı dünyasında bir kentin ekonomik mekanizması hakkında bilgi veren en derli toplu kaynaklardan birisi hiç kuşkusuz ihtisap defterleridir. 1826 yılına kadar mahallinde toplanıp harcanan ihtisap rüsumu, bu tarihten itibaren “Asakir-i Mansure” ordusunun ihtiyaçlarına karşılık olmak üzere merkezi hükümet adına toplanmaya başlanmıştır.
H.1243 (M.1827-1828) tarihli Kayseri İhtisap Rüsumu Defteri ihtisaba tabi esnaf grupları ve bunların ihtisap vergilerinin yanı sıra ticarete konu olan mahsul üzerinden alınacak vergi miktarını da belirtmektedir. Bu defter Kayseri’de ekonomik faaliyetlerin sektörel dağılımı ve bunların şehir ekonomisindeki ağırlığı hakkında fikir edinmemizi sağlayacak çok değerli veriler sunmaktadır. Buna göre 1827/28 senesinde Kayseri şehrinde 106 ayrı esnaf grubunda toplam 3303 adet ihtisap vergisi mükellefi yani esnaf bulunmaktadır. Kaza merkezlerindeki esnaf, tüccar, zanaatkâr, ticari mekân, mal ve hizmetlerden alınan ve kentsel bir vergi olan ihtisap rüsumu mükellefi miktarı bize Kayseri’nin o dönemde de zirai üretimden ziyade sanayi ve ticari faaliyetlerin yapıldığı “kent” tanımına uygun bir yerleşim birimi olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Esnaf, İhtisap Rüsumu, Ticaret, Üretim, Kayseri

HIJRI 1243 (G. 1827-1828) DATED IHTISAP RUSUM NOTEBOOK AND AN ASSESSMENT ON KAYSERİ CRAFTSMEN

Öz

One of the most compact sources giving information about the economic mechanism of a city in the 19th century Ottoman world is undoubtedly the notebooks of “ihtisap”. Until 1826, the collection fee, which was collected and spent on site, started to be collected on behalf of the central government in response to the needs of the "Asakir-i Mansure" army from this date on.
The Kayseri İhtisap Rüsumu Notebook dated H.1243 (M.1827-1828) states the amount of tax to be collected on the traded crop, as well as the tradesmen groups subject to “ihtisap” taxes. This notebook provides very valuable data that will enable us to get an idea about the sectoral distribution of economic activities in Kayseri and their weight in the city economy. Accordingly, in 1827/28, there were a total of 3303 taxpayer tradesmen in 106 different tradesmen groups in the city of Kayseri. The number of “ihtisap” taxpayers, which is an urban tax collected from tradesmen, merchants, craftsmen, commercial places, goods and services in the town centers, shows us that Kayseri was a settlement in accordance with the definition of a “city” where industrial and commercial activities were carried out rather than agricultural production at that time

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Tradesmen, İhtisap Rüsumu, Trade, Production

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları BOA. MAD. nr: 10115, 326-328. BOA. D. BŞM. nr: 9437, 6-10. Kaynak Eserler A. Cevdet Paşa. (1966). Tarih-i Cevdet, (Sad. Tevfik Temelkuran), Üçdal Neşriyat, C. XXII, İstanbul.
• (1986). Tezâkir, (Yay.Haz. Cavid Baysun), TTK Yayınları, C.I, Ankara.
• Basılgan, M. (2010). “Alman Tarihçi Okulunun Joseph Alois Schumpeter Üzerine Etkisi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65-3, 23-50.
• Bayraktar, H. (2007). XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadi Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yay., Elazığ.
• Doğanay, H. (1994). Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gazi Büro Kitabevi, Ankara.
• Eraslan Yayınoğlu, P. – Susar, A. F. (2008). Kent, Görsel Kimlik ve İletişim, Umuttepe Yayınları, İzmit.
• Ergin, O. N. (1337). Mecelle-i Umur-ı Belediye, Şehremâneti Yayınları, C. I, İstanbul.
• Halaçoğlu, Y. (1994). “Dellâl”, TDV Yayınları, C.IX, İstanbul, 145-146.
• Karal, E. Z. (1995). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay. Ankara.
• Kaynar, R. (1985). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK Yayınları, Ankara.
• Kazıcı, Z. (1987). Osmanlılarda İhtisâb Müessesesi, Kültür Basın Yayın Birliği Yayınları, İstanbul.
• Keleş, R. (1976). Kentbilim İlkeleri, Sosyal Bilimler Derneği Yayınları, Ankara.
• Küçükaşcı, M. S. (2010). “Şehir” TDV İslâm Ansiklopedisi, C. XXXVIII, İstanbul, 441-446.
• M. Nuri Paşa. (1987). Netayicül Vukuat, (yay.haz. Neşet Çağatay), TTK Yayınları, C. III-IV, Ankara.
• Özdemir, R. (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Pakalın, Z. (1993). “İhtisap Ağalığı”, Tarih Deyimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, C.II, İstanbul.
• . "İhtisab" Tarih Deyimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, C.II, İstanbul.