BULGAR AĞIZ ATLASI IŞIĞINDA TÜRKİYE AĞIZ ATLASININ HAZIRLANMASINA YÖNELİK BAZI ÖNERİLER

Yıl 2022, Sayı: 50, 195 - 206, 20.04.2022

Mehmet Yeşilkaya , Abidin Karasu

https://doi.org/10.30794/pausbed.1024890

Öz

Günümüzde Türk dünyasında ve birçok ülkede ağız atlası çalışmaları tamamlanmış ve ağız araştırmacıları için eşsiz birer kaynak olarak kütüphanelerdeki yerini almıştır. Almanya, Fransa, İtalya, Macaristan gibi pek çok ülkenin ağız atlası uzun yıllar önce hazırlanmıştır. Bunlar arasında ilk örnek olması bakımından önem taşıyan Alman Dil Atlası, 1876’da tamamlanmıştır. Türkiye’de ağız çalışmalarının başladığı 1940’lı yıllardan günümüze kadar, ağız atlası hazırlanmasının gerekliliği ve ağız atlası hazırlama sürecinde yapılması gereken çalışmalara yönelik öneriler, çeşitli araştırmacılar tarafından dile getirilmektedir. Öneriler ışığında küçük ölçekli de olsa Türkiye’de henüz bir ağız atlası çalışması yapılmamıştır. Bu çalışmada, 1995 yılında çalışmalarına başlamış olan ve 2001 yılında ilk üç cildi, 2016 yılında dördüncü cildi basılan Bulgar Diyalektolojik Atlası örneği incelenerek Türkiye ağız atlasının nasıl hazırlanması gerektiği, ne tür haritaların kullanılabileceği, haritaların hangi kriterler doğrultusunda hazırlanabileceği, haritaların isimlendirilmesi ve numaralandırılması yöntemi, dijital ağız atlasında olması gereken özellikler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, ağız atlası, diyalektoloji, Bulgar Ağız Atlası, ağız haritaları

RECOMMENDATIONS ON THE PREPARATION OF A DIALECT ATLAS OF TURKISH WITH REFERENCES TO THE BURGARIAN DIALECT ATLAS

Öz

Today, dialect atlases have been completed in many parts of the world as well as the Turkish World; and they have now been available in libraries as valuable resources for researchers looking into dialects. Many countries such as Germany, France, Italy, Hungary, etc. had had their dialect atlases prepared long ago. Among these, the dialect atlas of Germany, which is the first example of dialect atlases, stand out as it was completed in 1876. The necessities regarding the preparation of a dialect atlas and the actions required in the preparation for a dialect atlas has been mentioned previously by several researchers and entities from 1940s, when dialect studies started in Turkey, until today. Several dialect atlases must be studied thoroughly, SWOT analyses must be carried out, and relevant steps and actions must be taken to prepare a dialect atlas. In this study, Atlas of Bulgarian Dialect, whose foundations were set in 1995, whose first three volumes were published, and whose fourth volume was published in 2016 was studied thoroughly in order to determine what preparations for a dialect atlas of Turkish should be made, what kind of maps can be utilized, what kind of criteria must be deployed for the preparation of those maps, how the naming and numbering of those maps should be made and what kind of properties a digital dialect atlas should feature.

Anahtar Kelimeler

Turkish language, dialect atlas, dialectology, Bulgarian dialect atlas, dialect maps

Kaynakça

• Çalışkan, N. (2018). Ağız Atlasları. L. Karahan, E. Boz, S. Günay Aktaş, N. Çalışkan, & Ö. Yayla içinde, Ağız Atlası Kılavuz Kitabı (s. 13-77). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Boz, E. (2008). Ağız Atlasları. Turkish Studies, 3(3), 152-166.
• Boz, E. (2017). Eskişehir İli Dil Atlası. Eskişehir: Gazi Kitabevi.
• Bulgar Dili Enstitüsü. (2020, 06 27). IBL: ibl.bas.bg/lib adresinden alındı
• Bulgarian Dialects. (2020, 06 04). Bulgar Dili Enstitüsü: https://ibl.bas.bg//bulgarian_dialects/ adresinden alındı
• Buran, A. (1992). Doğu ve Güneydoğu Ağızları Üzerine Araştırmalar. Ankara: Boğaziçi Yayınları.
• Buran, A. (2009). Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun Dil Atlası. İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Buran, A. (2010). Türkiye Türkçesi Ağız Atlasının Önündeki Sorunlar. Diyalektolog, 15-20.
• Demir, N. (2002). Ağız Terimi Üzerine. Türkbilig, 105-116.
• Demir, N. (2013). Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (1979). Türk Fonetik Transkripsiyonu Üzerine. Türkoloji Dergisi, 169-188.
• Gülensoy, T. (1993). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Ağızları Üzerine Düşünceler. Ankara: Boğaziçi Yayınları.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Türk Dili Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2018). Ağız Atlası Kılavuz Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Nişanyan, S. (2020, 06 10). Nişanyan MAP. Türkiye Yerleşim Yerleri Envanteri: https://nisanyanmap.com/ adresinden alındı
• Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesinin Ağız Atlası Nasıl Tasarlanmalıdır? Turkish Studies, 513-528.
• Yıkmış, S. (2015). Ağız Atlasları Hazırlama Yöntemleri ve Eskişehir İli Türkmen Ağızları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.