Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Ütopya ve Siyaset: Serbest İnsanlar Ülkesinde ve Ankara'da Politik Eleştiri ve İdeal Toplum Tasarımları

Yıl 2022, Sayı: 51, 27 - 47, 29.06.2022

Anıl Varel

https://doi.org/10.30794/pausbed.1060456

Öz

Ahmet Ağaoğlu’nun ‘Serbest İnsanlar Ülkesinde’ ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun ‘Ankara’ isimli romanları, yazarlarının dünya görüşleri çerçevesinde şekillenen iki farklı toplum tasarımı sunmaktadır. Her iki yazar da 1930’lu yılların Türkiye gerçekliğini farklı açılardan eleştiriye tabi tutup; buna paralel olarak, ütopya tasarımlarında iki farklı toplum modeli önermektedirler. Ancak literatüre genel bir göz gezdirildiğinde; bu romanların, yazıldıkları dönemin Türkiye gerçekliğine dair eleştirel duruşunun belirgin biçimde vurgulanamadığı veya bu eleştirilerin o günün politik tartışmalarında somut olarak nereye oturduğunun hakkıyla çözümlenemediği görülmektedir. Zira bazı özellikleri, kaleme alındıkları dönemde söz konusu romanların politik-ideolojik açıdan taşıdıkları ayırt edici niteliklerinin tespitini zorlaştırmaktadır. Bu sorunu bertaraf edebilmek için, bu romanları, dönemin güncel politik saflaşmalarını ve roman yazarlarının başka mecralarda dile getirdikleri görüşleri dikkate alarak değerlendirmek gerekmektedir. Bu çalışmada, dönemin siyasal-toplumsal gerçekliğinin söz konusu romanlarda hangi açılardan eleştirildiği üzerinde durulacak ve bu romanlarda mevcut olana alternatif olarak geliştirilmiş iki farklı toplum tasavvuru ideolojik ve politik yönden karşılaştırmalı biçimde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Ağaoğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Ütopya, Türk Edebiyatı, Erken Cumhuriyet Dönemi

Utopia and Politics in Turkish Literature of the Early Republic Period: Political Criticism and Ideal Society Designs in Serbest İnsanlar Ülkesinde and Ankara

Öz

Ahmet Ağaoğlu’s ‘Serbest İnsanlar Ülkesinde’ and Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s ‘Ankara’ novels present two different society designs shaped by the worldviews of their authors. Both authors criticize the reality of Turkey in the 1930s from different perspectives, and parallel to this, they propose two different models of society in their utopia designs. However, when the literature is reviewed in general, it is seen that the critical stance of these novels about the Turkish reality of the period in which they were written could not be clearly emphasized or the place of these criticisms in the political debates of the day could not be properly resolved. Because some of their features make it difficult to determine the politically-ideologically distinctive aspects of these novels at the time they were written. In order to eliminate this problem, it is necessary to evaluate these novels by taking into account the current political confrontations of the period and the views expressed by the novelists in other studies. In this study, it will be focused on from which aspects the political-social reality of the period was criticized in these novels, and two different conceptions of society, developed as an alternative to the existing one in these novels, will be evaluated in political and ideological aspects.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Ağaoğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Utopia, Turkish Literature, Early Republic Period

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (1930). Serbest İnsanlar Ülkesinde, Sanayiinefise Matbaası, İstanbul.
• Ağaoğlu, A. (1933). Devlet ve Fert, Sanayiinefise Matbaası, İstanbul.
• Ağaoğlu, A. (1939). Ben Neyim?, Sanayiinefise Matbaası, İstanbul.
• Ağaoğlu, A. (1949). Serbest Fırka Hatıraları, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul.
• Ağaoğlu, A. (2013). Üç Medeniyet, 3. Baskı, Doğu Kitapevi, İstanbul.
• Akçura, Y. (1978). Türkçülük: Türkçülüğün Tarihî Gelişimi, Türk Kültür Yayını, İstanbul.
• Atılgan, G. (2008). “Türkiye Sosyalist Hareketinde Anti-Emperyalizm ve Bağımsızlıkçılık (1920-1971)”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce - Cilt 8: Sol (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 661-704.
• Atılgan, G. (2009a). “Sosyalist Soldan Kemalizme Olumlu Bakışlar (1920-1971): Nedenler, İmkânlar, Dönemler ve Bazı Sonuçlar”, Praksis, 21, 47-76.
• Atılgan, G. (2009b). “Sosyalist Milliyetçilik Söylemi (Türkiye, 1961-1968): Temeller, Ayrılıklar”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 64/3, 1-25.
• Aydemir, Ş. S. (1932). İnkılâp ve Kadro, Muallim Ahmet Halip Kitaphanesi.
• Bakırgezer, G. (1997). “Batı Medeniyeti Hayranı Liberal Bir Aydının Çelişki ve Sınırları: Ahmet Ağaoğlu”, Toplumsal Tarih, 41, 36-42.
• Belge, B. A. (1932). “Çökmekte Olan Cihan Nizamı”, Kadro, 1, 20-26.
• Bora, T. ve Taşkın, Y. (2009). “Sağ Kemalizm”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce - Cilt 2: Kemalizm, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 529-545.
• Boratav, K. (1974). 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Boratav, K. (2004). Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, 8. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Canbaz Yumuşak, F. (2012). “Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği”, Bilig, 61, 47-70.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji, (Çev: M. Özcan), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930), (Çev: A. Berktay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Göktürk, A. (1982). Ada: İngiliz Yazınında Ada Kavramı. Adam Yayınları, İstanbul.
• Hançerlioğlu, O. (1974). Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar – Cilt 7, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Hançerlioğlu, O. (1995). Düşünce Tarihi, 6. Baskı, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• İnsel, A. (2005). “Türkiye’de Liberalizm Kavramının Soyçizgisi”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce – Cilt 7: Liberalizm, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, 41-74.
• Kadıoğlu, A. (1998). “Laiklik ve Türkiye’de Liberalizmin Kökenleri”, Defter, 33, 41-63.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1967). Zoraki Diplomat, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1984). Politikada 45 Yıl, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2015). Ankara, 32. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kılıç, E. (2007). “Kemalist Perspectives in Early Republican Literary Utopias”, New Perspectives on Turkey, 36, 53-70.
• Omay, M. (2009). “Ütopya Üzerine Genel Bir İnceleme”, Sosyoloji Dergisi, 3/18, 1-14.
• Özcan, U. (1996). İmparatorluktan Cumhuriyete Kimlik Değişimi: Ahmet Ağaoğlu’nun Hayatı, Dönemi ve Düşünceleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Öztürk, N. (1992). Çağdaş Türk Edebiyatında Ütopya. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi.
• Peker, R. (1935). “Partinin Yeni Programı İçin Kurultayda R. Peker’in Söylevi”, Ülkü, V/28, 247-259.
• Peker, R. (1936). “Uluslaşma-Devletleşme”, Ülkü, VII/41, I-VII.
• Peker, R. (1984). İnkılâp Dersleri, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Shissler, A. H. (2002). Between Two Empires: Ahmet Ağaoğlu and the New Turkey, I. B. Tauris.
• Soyak, H. R. (1972). Atatürk’ten Hatıralar (Cilt 2), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Şener, M. (2015). “1923-1945: Burjuva Uygarlığının Peşinde”, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, (Haz: G. Atılgan, C. Saraçoğlu ve A. Uslu), Yordam Kitap, İstanbul, 195-339.
• Talay, B. (2009). “Yakup Kadri Karaosmaoğlu”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce – Cilt 2: Kemalizm, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 430-441.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: V, İçtima: 1, Cilt: 12, 8.6.1936.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2003). Bir Cumhuriyet Öyküsü: Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2008). “Kadro ve Kadrocuların Öyküsü”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce – Cilt 8: Sol, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 600-619.
• Timur, T. (2013). Türk Devrimi ve Sonrası, 7. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Tökin, İ. H. (1934a). “Millet İçinde Sınıf Mes’elesi (II). Kadro, 26, 20-26.
• Tökin, İ. H. (1934b). “Beş Senelik Programın Manası”, Kadro, 27, 26-30.
• Tör, V. N. (1932a). “Müstemleke İktısadiyatından Millet İktısadiyatına”, Kadro, 1, 6-9.
• Tör, V. N. (1932b). “Müstemleke İktısadiyatından Millet İktısadiyatına (2)”, Kadro, 2, 9-14.
• Tör, V. N. (1932c). “Değişen Cihan Münasebetleri İçinde Türkiye”, Kadro, 5, 13-18.
• Tör, V. N. (1932d). “Niçin ve Nasıl Sanayileşmemiz Lâzım? Kadro, 6, 13-18.
• Tör, V. N. (1932e). “İktısat İşlerinde Devlete Veto Hakkı ve İktısat Vekâleti”, Kadro, 10, 13-19.
• Tör, V. N. (1932f). “Sınıflaşmamak ve İktisat Siyaseti”, Kadro, 11, 17-21.
• Tör, V. N. (1933a). “Bizde Hususî Teşebbüsün Zaferi”, Kadro, 13, 10-16.
• Tör, V. N. (1933b). “Devletçilik Karşısında Zümre Menfaati ve Münevverler Mukavemeti”, Kadro, 21, 15-20.
• Trak, A. (1983). “Liberalizm-Devletçilik Tartışması (1923-1939)”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (4. Cilt), İletişim Yayınları, İstanbul, 1085-1089.
• Türkeş M. (2009). “Kadro Dergisi”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce – Cilt 2: Kemalizm, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 464-476.
• Varel, A. (2021). “Avrupa'nın Tarihsel Gelişimine Üç Farklı Bakış, Üç Farklı Siyaset: Recep Peker, Ahmet Ağaoğlu ve Şevket Süreyya Aydemir”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24/45, 381-416.
• Yetkin, Ç. (1983). Türkiye’de Tek Parti Yönetimi, Altın Kitaplar, İstanbul.
• Yılmaz, M. (1993). “Ahmet Ağaoğlu ve Liberalizm Anlayışı”, Türkiye Günlüğü, 23, 56-71.
• Yumuşak, F. B. (2016). “Ankara Romanında Kimlik Bunalımı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/1, 639-652.