OHRİ GÖLÜ’NÜN SOSYAL VE EKONOMİK HAYATA ETKİSİ (1853-1903)

Yıl 2022, Sayı: 52, 213 - 230, 25.09.2022

Mustafa Durdu

https://doi.org/10.30794/pausbed.1088153

Öz

Ohri Gölü, bugün Kuzey Makedonya ve Arnavutluk sınırları içerisindedir. Rumeli’de önemli bir balıkçılık merkezi olan göl, Osmanlı devrinde taşkınlar ve balıkçılıkla bilgili bazı problemlerle gündeme gelmiştir. Göl kıyısında Ohri, Ustruga (Struga) ve İstarova adlı önemli şehir ve kasabalar bulunmaktadır. Bu çalışmanın iki temel amacı vardır. İlki, “Ohri Gölü etrafında yaşayan ahalinin maruz kaldığı taşkınların önlenmesi için nasıl bir yöntem izlenmiştir?”, sorusunun cevabını bulmak; diğeri de yöre halkının temel geçim kaynağı olan balıkçılıktan tahsil edilen vergilerin tahsilinde uygulanan iltizam sistemine ahalinin tepkisini ve ortaya çıkan sorunları tespit etmektir. Ohri Gölü’ndeki balıkçılık hâsılatının potansiyelini de bunlara ilave edebiliriz. Balıkçılık resimlerinin tahsili konusunda yöre halkı, iltizam sisteminden memnun değildir. Ahalinin isteği, hasılatın 5’te 1’i karşılığında balıkçılığın serbest olmasıdır. 1891 yılında Ohri Gölü’nden elde edilen balık vergisi, ülke genelindeki toplam balık gelirinin yaklaşık %5,60’ını oluşturmuştur. Çalışmamızda büyük ölçüde Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. Bunun yanında diğer kaynaklara da müracaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ohri, Struga, İstarova, Balıkçılık, Dalyan

THE IMPACT OF LAKE OHRID ON SOCIAL AND ECONOMIC LIFE (1853-1903)

Öz

Lake Ohrid is within the borders of North Macedonia and Albania today. Being an important fishing center in Rumelia, the lake came to the fore with some problems related to flooding and fishing during the Ottoman period. There are important cities and towns called Ohrid, Ustruga (Struga) and Istarova on the lake shore. This study has two main aims. The first one is to find the answer to the question, “What kind of method has been followed to prevent the floods to which the people living around Lake Ohrid are exposed?”; the other is to determine the reaction of the people to the iltizam system applied in the collection of taxes collected from fishing, which is the main source of income of the local people, and the problems that arise. We can add to these the potential of fishing revenues in Lake Ohrid. The local people are not satisfied with the iltizam system regarding the collection of fishing taxes. The wish of the people is that fishing is free in exchange for 1/5 of the revenue. The fish tax obtained from Lake Ohrid in 1891 constituted approximately 5.60% of the total fish income in the country. In our study, Ottoman archival documents were used to a large extent. In addition, other sources were also consulted.

Anahtar Kelimeler

Ohrid, Struga, İstarova, Fishery Industry, Fishgarth

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Tasnifi Belgeleri, Mustafa II (BOA. AE. SMST.II), 8-731.
• Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Tasnifi Belgeleri, Mustafa III (BOA. AE.SMST. III), 325-26201.
• Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (BOA. A. {DVNS.MHM.d.), 121-889.
• Osmanlı Arşivi, Babıali Evrak Odası Evrakı (BOA. BEO.), 1746-130950.
• Osmanlı Arşivi, Cevdet Tasnifi Belgeleri, Maliye (BOA. C.ML.), 694-28433.
• Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (BOA. DH.MKT.), 1749-63; 1782-63; 1884-33; 2522-69; 2546-77.
• Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdiriyeti (BOA. HR.UHM.), 47-33.
• Osmanlı Arşivi, İrade Adliye ve Mezahib (BOA. İ.AZN.), 102-34.
• Osmanlı Arşivi, İrade Meclis-i Vala (BOA. İ.MVL.), 342-14818.
• Osmanlı Arşivi, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (BOA. MF.MKT.), 48-130.
• Osmanlı Arşivi, Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (BOA. MF.İBT.), 222-15.
• Osmanlı Arşivi, Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdiriyeti (BOA. ML.EEM.), 135-69; 105-89.
• Osmanlı Arşivi, Meclis-i Vala Evrakı (BOA. MVL.), 257-53.
• Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (BOA. A.} MKT.MVL.), 76-14.
• Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva'ir Evrakı (BOA. A.} MKT.NZD.), 156-76.
• Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (BOA. A.} MKT.UM), 236-10; 556-33.
• Osmanlı Arşivi, Şura-yı Devlet Evrakı (BOA. ŞD.), 2007-37; 2008-2; 2008-15; 274-61; 2897-21; 2009-37; 286-38; 398-29.
• Osmanlı Arşivi, Tapu Tahrir Defterleri (BOA. TT.d.), 354; 717.
• Osmanlı Arşivi, Yabancı Arşiv Makedonya (BOA. YB.021.), 63-21; 63-3; 63-5; 28-12; 33-5; 76-189; 35-128; 67-31; 68-265; 33-116; 33-130; 33-125; 33-132; 33-138; 32-107; 34-30; 37-10; 49-47; 34-87; 34-38; 34-40; 34-41; 35-15; 35-61; 35-102; 36-27; 35-104; 36-26; 35-126; 35-127.
• Manastır Vilâyetine Mahsus Salname (1305). Manastır: Vilâyet Matbaası.
• Manastır Vilâyetine Mahsus Salname (1308). Manastır: Vilâyet Matbaası.
• Manastır Vilâyetine Mahsus Salname (1313). Manastır: Vilâyet Matbaası.
• Manastır Vilâyetine Mahsus Salname (1314). Manastır: Vilâyet Matbaası.
• Salname (1263). İstanbul: Tabhane-i Âmire.
• Salname (1265). İstanbul: Tabhane-i Âmire.
• Salname (1274). İstanbul: Tabhane-i Âmire.
• Salname (1283). İstanbul: Tabhane-i Âmire.
• Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye (1298). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye (1305). Dersaadet: Maarif Nezareti, Mahmud Bey Matbaası.
• Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye (1321). Dersaadet: Âlem Matbaası, Ahmed İhsan ve Şürekâsı.
• Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye (1325). Dersaadet: Matbaa-i Ahmed İhsan.
• Salname-i Vilâyet-i Manastır (1293). Manastır: Vilâyet Matbaası.
• Adiloğlu, B. ve Yücel G. (2021). “Düyûn-ı Umûmiyye Osmanlı Devlet Borçları İdaresi”. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 21, 67-78.
• Ahmed Rıfat (1299). Lügât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye 1. Mahmud Bey Matbaası, İstanbul.
• Alaydın, N. N. (2015). Ohri Gölü (Makedonya) ve Yakın Çevresinin Turizm Potansiyeli. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ali Cevad ve Remzi (2021). Hulâsa-i Coğrafya-i Osmanî. (Sadeleştiren: E. Sandık). KSÜ Siyer-i Nebi Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını. Kahramanmaraş.
• Aruçi, M. (2007). Ohri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33. Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 330-333.
• Bekadze, I. (2015). Gürcistan Vilâyeti Kanunnâmelerinin Değerlendirilimesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1 (26), 115-134.
• Beyazıt, Y. (2007). Rumeli Kadılıkları ve Rütbelerine Dair 1253 / 1837 Tarihli Bir Yazma. Belgeler, XXVIII (32), 11-56.
• Birol, N. ve Akpınar, D. (2015). XIX. Yüzyıl Sonlarında Manastır Vilâyeti ve Vali Halil Rıfat Paşa’nın Faaliyetleri (1887-1889). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14, 139-156.
• Çağatay, N. (1947). “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5 (5), 483-511.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (DAGM) (1996). Makedonya’daki Osmanlı Evrakı. (Haz. O. Sakin ve U. Demirbaş). Ankara.
• Düstûr Zeyl 2 (1299). Mahmud Bey Matbaası, İstanbul.
• Evliya Çelebi (2011). Seyahatname, 2. Cilt, 8. Kitap. (Haz. S. A. Kahraman). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Gökbilgin, M. T. (1956). “Kanunî Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”. Belleten, 20 (78), 247-285.
• İnalcık, H. (2008). Rumeli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35. Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 232-235.
• Kabak, O. (2018). “1530-1611 Yılları Arasın Kesriye Şehri’nde Nüfus ve Ekonomi”. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 89-119.
• Kaya, F. (2006). Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Uyguladığı İskan Siyaseti (XV. XVI. Yüzyıllar). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kiri, E. Voudouris, K. Reci, H. Kolokytha, E. (2021). Investigation of the Transboundary Aquifer System in Prespa – Ohrid Watershed Using Hydrogeological Methods and SWOT Analysis. ISARM 2021 2nd International Conference, Transboundary Aquifers Challenges and the way forward, Book of Abstracts. Unesco, Paris, 85.
• Kurt, H. ve Alaydın, N. N. (2015). “Ohri Gölü Çevresinde (Makedonya) Osmanlı İzleri”. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 120-146.
• Kuru, L. (2020). “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli Kazaları ve Statüleri (Kazasker Ruznamçelerine Göre)”. Turkish Studies - History, 15 (1), 161-191.
• Küçük, C. ve Ertüzün, T. (1994). “Düyûn-ı Umûmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10. Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 58-62.
• Mehmed Nurullah, Mehmed Rüşdi, Mehmed Eşref (1325). Memalik-i Mahrûse-i Şâhâneye Mahsûs Mükemmel ve Mufassal Atlas. Tefeyyüz Kitabhanesi, İstanbul.
• Mehmed Tevfik (1327). Manastır Vilâyetinin Tarihçesi. Beynelmilel Ticaret Matbaası, Manastır.
• Nedzıpı, L. (2006). XV - XVI. Yüzyıllarda Makedonya’da Kültür ve Medeniyet. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özbozdağlı, Ö. (2019). “Görice Sancağında Depremler (1893-1912).” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 8 (2), 367-384.
• Sahillioğlu, H. (1995). “Emîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11. Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 111-112.
• Stevanović, Z. Eftimi, R. Stojov, V. (2021). Needs related to sustainable transboundary water management of the sensitive and complex karst aquifer system of the Prespa-Ohri. ISARM 2021 2nd International Conference, Transboundary Aquifers Challenges and the way forward, Book of Abstracts. Unesco, Paris, 135-136.
• Sulollari, M. (2016). Natural Hazards in the Albanian Area of Lake Ohrid. Annals of Valahia University of Targoviste. Geographical Series, 16(2), 87-93.
• Ural, S. (2011). XVI. Yüzyılda Osmanlı Hâkimiyetinde Ohri Livası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). T.C. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ural, S. (2013). Balkanların Din Motiflerinin Oluşmasında Ohri Şehrinin Yeri: Aziz Kliment, Aziz Naum ve Sarı Saltık Örnekleri. 163-176. Türk Tarihinde Balkanlar 2. (Ed. Z. İskefiyeli, M. B. Çelik ve S. Yazıcı). Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Sakarya.
• Ünlü (Sarı), M. (1996). Manastır Vilâyeti’nin İdarî ve Sosyal Yapısı (1873-1912). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Yeniçeri, (1991). “Bâc”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4. Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 411-413.
• Yıldırım, F. (2015). “Osmanlı İdaresinde Tuna Nehri’nde Bir Ekonomik Unsur: Balıkçılık”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1. (Haz. Ş. Batmaz ve Ö. Tok). Not Yayınları, Kayseri.
• İnternet Kaynakları https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 03.01.2022).