SOVYET SONRASI DÖNEMDE TÜRKİSTAN’DA RADİKAL DİNİ HAREKETLER VE FAALİYETLER: HIZB’UT TAHRIR ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Sayı: 53, 185 - 199, 28.10.2022

Mert Can Topcu , Gökmen Kılıçoğlu

https://doi.org/10.30794/pausbed.1097579

Öz

Hizb’ut Tahrir, cihat politikasını şiddete değil tebliğe dayandıran ve küresel hilafet kurmayı amaçlayan bir örgüt olarak, dünya üzerinde 40’tan fazla ülkede faaliyet göstermekte ve Türkistan coğrafyasıyla da yakından ilgilenmektedir. Bölgeye nüfuz etmesi 1990’ların ikinci yarısından sonra olup, ilk olarak Türkistan’daki merkezi Özbekistan’da ortaya çıkmış ve İslami temellerin zayıflamış olduğu bir ortamda faaliyetlerini diğer cumhuriyetlere de genişletmiştir. Bu aktarılanlar çerçevesinde örgütün Türkistan üzerindeki yapılanması incelenmesi gereken bir konudur. Türkçe literatürde Hizb’ut Tahrir hakkında görece yeterli çalışma bulunsa da örgütün Türkistan’daki faaliyetlerine odaklanan toparlayıcı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu bağlamda makalenin amacı, örgütün kendi aktardığı kaynaklar ile Türkçe-İngilizce literatürdeki özgün çalışmalardan yararlanarak öncelikle Hizb’ut Tahrir’i incelemek ve daha sonra örgütün Türkistan’daki faaliyetlerini aktarmak olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda Türkçe literatüre mütevazı bir katkı yapmak temenni edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dini Söylemli Oluşumlar, Hizb’ut Tahrir, Türkistan

Teşekkür

İlginiz için şimdiden teşekkürlerimizi arz eder, saygılarımızı sunarız.

RADICAL RELIGIOUS MOVEMENTS AND ACTIVITIES IN TURKESTAN IN POST-SOVIET PERIOD: THE CASE OF HIZB’UT TAHRIR

Öz

As an organization that bases its jihad policy on communique, not violence, and aims to establish a global caliphate, Hizb ut Tahrir operates in more than 40 countries around the world and is closely interested in the geography of Turkestan. Its penetration into the region was after the second half of the 1990s, and it first emerged in Uzbekistan, its center in Turkestan, and expanded its activities to other republics in an environment where Islamic foundations were weakened. Within the framework of what has been conveyed, the organization's structuring in Turkestan is an issue that needs to be examined. Although there are relatively sufficient studies on Hizb'ut Tahrir in the Turkish literature, there is no summative study focusing on the organization's activities in Turkestan. In this context, the aim of the article is to examine Hizb'ut Tahrir first and then to convey the activities of the organization in Turkestan by making use of the sources cited by the organization and original studies in the Turkish-English literature. For this purpose, it is hoped to make a modest contribution to the Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Religious Discursive Formations, Hizb, Turkistan

Kaynakça

• Abedin, M. (2005). Inside Hizb ut-Tahrir: An Interview with Jalaluddin Pater, Leader of Hizb ut Tahrir in the UK. The Jamestown Foundation. 2/8, (03.01.2022) https://jamestown.org/interview/inside-hizb-ut-tahrir-an-interview-with-jalaluddin-patel-leader-of-hizb-ut-tahrir-in-the-uk/
• Ahmed, H. ve Stuart, H. (2009). Hizb ut Tahrir Ideology and Strategy, Baskı Sayısı Mevcut Değil, The Center for Social Cohesion, London.
• Akdoğan, S. (2014). Orta Asya’da Radikal İslam Tacikistan Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi.
• Aktaş, A. (2021). “Hizb-ut Tahrir Yapılanması Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz: Özbekistan ve Türkiye Örneği”, Harran İlahiyat Dergisi, Cilt No Mevcut Değil/45 76-97. https://doi.org/10.30623/hij.952974
• Avrasya Uygulama ve Araştırma Merkezi. (Kaynak tarihi mevcut değil) Kazakistan. (Erişim tarihi mevcut değil) https://www.okan.edu.tr/avrasyamerkezi/sayfa/958/kazakistan/
• Baran, Z. (2005). Radical Islamist in Central Asia. Hudson Institute. (Erişim adresi mevcut değil) https://www.hudson.org/research/9830-radical-islamists-in-central-asia Botakarayev, B. (2019). Orta Asya’da Sovyet Dönemi Sonrası İslami Hareketler. Baskı Sayısı Mevcut Değil, İksad Yayınevi, Ankara.
• Bozbey, İ. A. (2011). “Quo Vadis Kırgızistan?: Sovyet Sonrası Kırgızistan’da İslami Hareketler”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 6/11, 18-50.
• Bozkurt, G. S. (2006). “Bağımsız Devletler Topluluğu’nda Renkli Devrimler-Kırgızistan Örneği”, Akademik İncelemeler Dergisi, 1/1, 118-138.
• Çelikpala, M. (2006). “Sovyetlerden Günümüze Orta-Asya Kafkasyada Vehhabilik ve Siyasal İslam”, Geçmişten Günümüze Dönüşen Orta Asya ve Kafkasya, (Ed: Y. Demirağ ve C. Karadereli), Baskı Numarası Mevcut Değil, Palme Yayıncılık, Ankara.
• Demirci, L. (2012). “Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Kesişimindeki Sorunlu Vadi: Fergana”, Savunma Bilimleri Dergisi, 11/2, 33-69.
• Demircioğlu, F. (2021). Komünizm Sonrası Dönemde Orta Asya’da İslamcılık, Baskı Sayısı Mevcut Değil, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Dilmaç, T. (2019). Özbekistan’da Ulus Kimlik-Dış Politika İlişkisi, 1. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Düzdaban, E. (2019). “Terör ve Radikalizm Çerçevesinde Hizbüt-Tahrir Örgütü’nün Tahlili”, Türk Dünyası Araştırmaları, 121/238, 163-180.
• Elmas, Y. (2008). Hizb’ut Tahrir ve Ercümend Özkan’ın Siyasi ve Dini Görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi.
• En-Nebhani, T. M. (2007). İslami Devlet, Baskı Sayısı Mevcut Değil, Dar’ul Ummah, Beyrut.
• Faruki, T. S. (2014). Hizb’ut Tahrir ve Hilafet, Baskı Sayısı Mevcut Değil, Ekin Yayınları, Bursa.
• Halmuradov, R. (2021). Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev Özbekistan’daki Demokratik Reformların Başlatıcısı ve Uygulayıcısıdır. Stratejik Düşünce Enstitüsü. (03.03.2022) https://www.sde.org.tr/degerlendirme/cumhurbaskani-sevket-mirziyoyev-ozbekistandaki-demokratik-reformlarin-baslaticisi-ve-uygulayicisidir-analizi-24561
• Hanif, N. (2012). “Hizb ut Tahrir: Islam’s Ideological Vanguard”, British Journal of Middle Eastern Studies, 39/2, 201-225. https://doi.org/10.1080/13530194.2012.711037
• Hizb ut Tahrir Merkezi Medya Ofisi. (2021b). Kırgızistan Hükümeti, Aşırılık Suçlamasıyla İffetli Müslüman Kadınları Hapse Atıyor!. (Erişim tarihi mevcut değil) http://www.hizb-uttahrir.info/tr/index.php/haberyorum/14972.html
• Hizb ut Tahrir Merkezi Medya Ofisi. (2008). Hizb-ut Tahrir. (27.12.2021) http://www.hizb-uttahrir.info/tr/index.php/kitap/yayinlar/68.html#C9
• Hizb ut Tahrir Merkezi Medya Ofisi. (2018). Türkmenistan Rejimi, İslam Şeriatının Tatbik Edilmesini İsteyen Müslümanlara Zulmediyor!. (Erişim tarihi mevcut değil) https://www.hizb-ut-tahrir.info/tr/index.php/dava-haberleri/di%C4%9Fer/11278.html
• Hizb ut Tahrir Merkezi Medya Ofisi. (2021a). Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov, Dava Kadınlarını Tutuklamakla Daveti Durduramayacak. (Erişim tarihi mevcut değil) http://www.hizb-uttahrir.info/tr/index.php/basin-aciklamasi/basin-a%C3%A7iklamalari/15398.html
• Hizb ut Tahrir. (2010a). Özbekistan’daki Hizb-ut Tahrir Sorumlusundan Bir Mektup. (Erişim tarihi mevcut değil) https://hizb-ut-tahrir.info/tr/index.php/beyan/%C3%B6zbekistan/918.html
• Hizb ut Tahrir. (2010b). Hizb-ut Tahrir Siyasi Bir Partidir ve Tacik Yetkililerin Tutukladığı Şebabı İse Birer Fikir Mahkumudurlar. (Erişim tarihi mevcut değil) https://hizb-ut-tahrir.info/tr/index.php/beyan/tacikistan/881.html
• Hizb ut Tahrir. (2012). Ey Müslümanlar! Korku Engelini Kırmanın Zamanı Gelmiştir!. (Erişim tarihi mevcut değil) https://hizb-ut-tahrir.info/tr/index.php/beyan/tacikistan/1512.html
• Hizb ut Tahrir. (2015a). Özbekistan’daki Zorba Kerimov Rejiminin Yeni Cürümleri. (Erişim tarihi mevcut değil) https://hizb-ut-tahrir.info/tr/index.php/beyan/%C3%B6zbekistan/5586.html
• Hizb ut Tahrir. (2015b). Özbekistan Rejimi İslam Düşmanıdır ve Dolayısıyla “Hizb-ut Tahrir”den Nefret Ediyor. (04.03.2022) http://www.hizb-ut-tahrir.org/index.php/TR/wshow/2856/
• Hizb’ut Tahrir. (2006). Hilafet Devleti’nin Anayasa Tasarısı. Baskı Sayısı Mevcut Değil, Dar’ul Ummah, Beyrut.
• Hizb’ut Tahrir. (2010). Hizb’ut Tahrir. Baskı Sayısı Mevcut Değil, Dar’ul Ummah, Beyrut.
• Hizb’ut Tahrir. (2017). Hadaratlar Çatışması Kaçınılmazdır. Baskı Sayısı Mevcut Değil, Dar’ul Ummah, Beyrut.
• Hizb-ut Tahrir Türkiye. (2019). Hizb-ut Tahrir’e Üyelik. (24.02.2022) https://www.hizb-turkiye.com/hizb-ut-tahrir-e-uyelik_p42.html
• Hizb-ut Tahrir Türkiye. (2020). Faaliyet Gösterdiği Ülkeler. (24.02.2022) https://www.hizb-turkiye.com/faaliyet-gosterdigi-ulkeler_p97.html
• International Crisis Group. (2003). Radical Islam In Central Asia: Responding to Hizb-ut Tahrir. ICG Asia Report N058. (04.03.2022) https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/uzbekistan/radical-islam-central-asia-responding-hizb-ut-tahrir
• International Crisis Group. (2009). Women and Radicalisation in Kyrgyzstan. ICG Asia Report N0176. (04.01.2022) https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/kyrgyzstan/women-and-radicalisation-kyrgyzstan
• Jabeen, T. (2011). State and Islam In Turkmenistan (1991-2001). (Unpublished Master’s Thesis). University of Kashmir.
• Karaginannis, E. (2005). “Political Islam and Social Movement Theory: The Case of Hizb ut-Tahrir in Kyrgyzstan”, Religion State & Society, 33/2, 137-150. DOI:10.1080/09637490500118638
• Karaginannis, E. (2006c). “Political Islam in Southern Kazakhstan: Hizb ut-Tahrir”, Cental Eurasian Studies Review, 5/1, 24-27.
• Karaginannis, E. (2007). “The Rise of Political Islam in Kazakhstan: Hizb Ut Tahrir Al Islami”, Nationalism and Ethnic Politics, 13/2, 297-322. https://doi.org/10.1080/13537110701293567
• Karaginannis, Emmanuel. (2006a). “Political Islam in Uzbekistan: Hizb ut Tahrir al-Islami”, Europe-Asia Studies, 58/2, 261-280. https://doi.org/10.1080/09668130500481444
• Karaginannis, Emmanuel. (2006b). “The Challenge of Radical Islam in Tajikistan: Hizb ut Tahrir al-Islami”, Nationalities Papers, 34/1, 1-20. https://doi.org/10.1080/00905990500504806
• Khatchadourian, R. (2002). Letter From Uzbekistan. The Nation. (Erişim tarihi mevcut değil) https://www.thenation.com/article/archive/letter-uzbekistan/
• Kudryavtseva, T. (2017). List of Terrorist and Extremist Organizations Banned in Kyrgyzstan. 24KG. (Erişim tarihi mevcut değil) https://24.kg/english/48835_List_of_terrorist_and_extremist_organizations_banned_in_Kirgyzstan_/
• Mansur, M. (2021). Özbekistan: Kerimov’un Zamanına Geri Dönüyor!. Hizb ut Tahrir. (Erişim tarihi mevcut değil) https://hizb-ut-tahrir.info/tr/index.php/haberyorum/15821.html
• Matyeeva, A. (2001). “Tajikistan: Evolution of the Security Sector and the War on Terror”, Conciliation Resources, 133-155.
• Mepanews. (2021). Özbekistan’da Müslümanlara Yönelik Baskı Artıyor: Başörtüsü Yasağı Yeniden Yürürlükte. (Erişim tarihi mevcut değil) https://www.mepanews.com/ozbekistanda-muslumanlara-yonelik-baski-artiyor-basortusu-yasagi-yeniden-yururlukte-49640h.htm
• Omelicheva, Y. M. (2009). “Convergence of Counterterrorism Policies: A Case Study of Kyrgyzstan and Central Asia”, Studies in Conflict & Terrorism, 32/10, 893-908. https://doi.org/10.1080/10576100903182518
• Özlü, Z. (2015). “Kırgız Adı ve İnançları ile İlgili Bazı Bulguların Türk Dünyası Vatandaşlığı Bağlamında Önemi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/1, 95-104. https://doi.org/10.7884/teke.418
• Pay, S. (2008). “Misyonerlerin Kıskacındaki Ülke: Kırgızistan”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2, 253-283.
• Rasid, A. (2000). Interview With Leader of Hizb-e Tahrir. CACI Analyst. (02.01.2022) https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/7145-analytical-articles-caci-analyst-2000-11-22-art-7145.html
• Redman, M. (2003). Hizb-ut-Tahrir: Making Inroads Into Kazakhstan?. CACI Analyst. (Erişim tarihi mevcut değil) http://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/8100-analytical-articles-caci-analyst-2003-6-4-art-8100.html
• RFE/RL’s Kazakh Service. (2014). Five Sentenced In Kazakgstan For Being Members of Hizb Ut-Tahrir. (Erişim tarihi mevcut değil) https://www.rferl.org/a/hizb-ut-tahrir-kazakhstan-almaty-trial/25441193.html
• Saparbek, M. (2018). Orta Asya’da Radikal İslam’ın Doğuşu ve Yükselişi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Tavukcu, S. (2021). Türk Devletler Teşkilatı ve Fergana Vadisi’nde İstikrar Sağlanmasının Önemi. Stratejik Düşünce Enstitüsü. (25.02.2022) https://www.sde.org.tr/sinan-tavukcu/genel/turk-devletler-teskilati-ve-fergn-vadisinde-istikrarin-saglanmasinin-onemi-kose-yazisi-25126