XVI. YÜZYILDA BARLA ŞEHRİ VE BARLA’DAKİ VAKIFLAR

Yıl 2023, Sayı: 58, 89 - 102, 08.09.2023

Behset Karaca , D. Volkan Karaboğa

https://doi.org/10.30794/pausbed.1291474

Öz

Bu çalışmada, 1478, 1501, 1523, 1530 ve 1568 yıllarına ait tapu tahrir defterleri esas alınarak Barla şehri ve vakıflarına dair bilgilerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Barla şehri, 1478’den 1568’e kadar mahallelere ayrılmamış ve “nefs” olarak kaydedilmiştir. İlk defa 1568 yılında 9 Müslüman ve bir Rum mahallesine ayrıldığı bilinmektedir. Barla nahiyesi/kazası kırsallıktan daha ziyade şehir hayatıyla öne çıkmaktadır. Bundan dolayı nüfusun büyük çoğunluğu şehirde yaşamaktadır. Şehirde, 1478 tarihinde 471 Müslüman, 312 Hristiyan olmak üzere toplamda 783 kişinin meskûn olduğu bilinmektedir. Şehir hâsılı ise 18109 akçedir. 1501’de şehirde 1787 kişi yaşamakta olup bunların 467’si gayrimüslimdir. 1501’de şehir hâsılı vakfa ayrılanlarla birlikte 24082 akçedir. 1523 ve onun icmali olan 1530 tarihli defterde şehirde 1510 civarında kişi olup bunun 340 kadarı Rumlardan meydana gelmektedir. 1523–1530 yılında vakıflara ayrılanlarla birlikte şehir hâsılı 20988 akçedir. 1568 yılında ise Barla’da 3115 kişi yaşamakta olup bunun 245’i gayrimüslimdir. 1568 yılında vakıflara ayrılanlarla beraber şehir hâsılı 28000 akçeye çıkmıştır. Şehir hâsılı 1478’den 1568’e devamlı artış göstermiştir. Şehirden alınan vergilerden anlaşıldığı üzere, Barla, tarımsal üretimin yanında pazar, meyhane, sabunhane, değirmen, balıkçılık gibi sanayi ve ticari faaliyetlerle öne çıkmış bir şehirdir. Barla ve çevresindeki vakıflarla ilgili bilgilere ulaşmak için şehrin vakıf defterlerinden yararlanılmıştır. 1501, 1530 ve 1570–71 yıllarına ait tapu tahrir defterlerinde şehrin vakıfları ayrıntılı olarak verilmiştir. Şehirde 1501 yılında 4, 1530 yılında 6 ve 1570-71 yıllarında ise 20 vakıf mevcuttur. Söz konusu vakıflar; cami, mescid, zaviye, mektep, çeşme, şahıs vakıfları gibi eserlerden müteşekkildir. Buradaki vakıfların gelirleri incelendiğinde ise, şahıs başı alınan vergiler başta olmak üzere, çiftlik ve bağ gelirleri ile hamam ve değirmen hâsıllarının vakıf gelir kalemlerinde ciddi paya sahip olduğu görülmektedir. Vakıfların bir kısmının Hamidoğulları’ndan Osmanlı’ya intikal ettiği tespit edilmiştir. Yine bir vakfın Fatih Sultan Mehmed’in saltanatında ortadan kaldırılarak tımara tahsis edildiği, ardından II. Bayezid döneminde yeniden vakfa dönüştürüldüğü sonucuna ulaşılmıştır. Kısaca bu çalışmada vakıf ile tapu tahrir defterlerine dayanarak kazanın sosyal, ekonomik ve kültürel durumunun ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, vakıf defterleri, tapu tahrir defterleri, zaviye, Barla, Isparta, Hamidoğulları Beyliği, Hamid Sancağı

Teşekkür

TEŞEKKÜR EDERİZ.

THE CITY OF BARLA IN THE XVI CENTURY AND THE FOUNDATIONS IN BARLA

Öz

This study aims to reveal information about the city of Barla and its foundations based on the cadastral record books of 1478, 1501, 1523, 1530 and 1568. The city of Barla was not divided into neighborhoods from 1478 to 1568 and was recorded in the books as "nefs". It is known that it was first divided into 9 Muslim and one Greek neighborhood in 1568. The borough of Barla stood out more for its urban life than for its rurality. Therefore, the majority of the population lived in the city. It is known that in 1478 there were 783 inhabitants in the city, 471 Muslims and 312 Christians. The city revenue was 18109 akce. In 1501, there were 1787 people in the city. Of these, 467 were non-Muslims. In 1501, the city revenue was 24082 akce, together with those allocated to the foundation. In the book dated 1523 and its completion, 1530, there were about 1510 people in the city, of which about 340 were Greeks. Together with those allocated to foundations in 1523-1530, the city revenue was 20988 akce. In 1568, 3115 people lived in Barla, of which 245 were non-Muslims. In 1568, with the foundations allocated, the city revenue increased to 28000 akce. The city's income increased continuously from 1478 to 1568. As it is understood from the taxes taken from the city, Barla was a city that was at the forefront with its industrial and commercial activities such as market, tavern, soap house, mill, fishing, as well as agricultural production. In order to access information about the foundations in and around Barla, the foundation books of the city were utilized. In the books of 1501, 1530 and 1570–71, the foundations of this place were described in detail. There were 4 foundations in 1501, 6 in 1530 and 20 in 1570-71. It is determined that the foundations here consisted of mosques, masjids, zawiyas, schools, faucets, and personal foundations. The revenues of the foundations here, the taxes taken per person consist of items such as farm, yard, sanctuary, bath, âsiyâb (mill), ground and cash. It was determined that some foundations remained from Hamidoğulları and were also used by the Ottomans. Again, it was seen that a foundation as a nesh was given to the grooming during the reign of Fatih Sultan Mehmed and then converted into a foundation again during the reign of Bayezid II. In short, we tried to reveal the social, economic and cultural situation of this borough based on the cadastral record books and foundations in the article.

Anahtar Kelimeler

Foundation, foundation books, cadastral record books, zaviye, Barla, Isparta, Hamidoğulları Beyliği, Hamid Sanjak

Kaynakça

• TT.d (Tapu Tahrir Defterleri), 30, 994, 121, 438, 1127, 1089.
• MAD.d (Maliyeden Müdevver Defterler), 3331, 18009.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530), C I, Kütahya Karahisar-ı Sahib, Sultan-önü, Hamid ve Ankara Livaları <Dizin ve Tıpkıbasım>, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No 13, Ankara, 1993.
• TKGMA, TT 51.
• TKGMA, TT 566.
• Ahmet Refik. (1340). “Fatih Zamanında Teke-ili”. TTEM, sene 14, Sayı 2(79), 65-76.
• Akgündüz, A.(1988). İslam Hukukunda Ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK, Ankara.
• Arıkan, Z. (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
• Barkan, Ö.L. ve Meriçli, E.(1988). Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, TTK, Ankara.
• Böcüzade Süleyman S.(1983). Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi, (Çev. ve Yay: Suat Seren), Serenler Yayını, İstanbul.
• Cezar, M. (2010). Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli Haritalı I, TTK, Ankara.
• Devellioğlu, F.(2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Doğan, N.Ş. (2009). “Selçuklu ve Hamidoğulları Döneminde Isparta: Kültürel Ortam”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 22, 69-90.
• Doğan, Ş. (2008). Isparta’da Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimarisi, T.C. Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Isparta.
• Ergin, O. (1939). Türk Şehirciliğinde İmâret Sistemi, İstanbul.
• Ertaş, M.Y. (2007). XV.-XVI. Yüzyıllarda Karaağaç-ı Gölhisar (Acıpayam) Kazası, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. Isparta Kültür Envanteri.(2009). C.I, T.C. Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Isparta.
• İnalcık, H.(2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.I, Eren, İstanbul.
• İnalcık, H. (1997). “Mehmed II”, İA, VII, Eskişehir, 506-535.
• Karaca, B. (2002a). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• Karaca, B. (2002b). “Safevi Devleti’nin Ortaya Çıkışı ve II. Bayezid Dönemi Osmanlı-Safevi İlişkileri”, Türkler, C.IX, (Ed. Hasan Celal Güzel vd.,) Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 409-418.
• Karaca, B. (2003). “Yavuz Sultan Selim Dönemi Osmanlı-Safevi İlişkileri”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 9, Isparta, 71-86.
• Karaca, B. (2012). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Uluborlu Kazası, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• Karaca, B. (2014). 1501’de Hamid Sancağı Vakıfları (Mad 3331 Numaralı Vakıf Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi), T.C. Burdur Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Burdur.
• Karaca, B. (2017). “Teke Yöresinden Safevi Devleti’ne Göçler”, Geçmişten Günümüze Göç, C.I, (Ed. Osman Köse), Samsun, 2017, 577-593.
• Karaca, B. ve Karacan, K. (2019). XV. Yüzyıldan Günümüze Keçiborlu Kazası, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• Karaca, B. ve Karaboğa, D. V.(2019a). “Osmanlı Medeniyeti, Yerleşmesi ve İskânına Etki Eden En Önemli Kurumlardan Biri Olan Tekke ve Zaviyeler: Hamid Sancağı Örneği”, History Studies, 11/5, 1585-1606.
• Karaca, B. ve Karaboğa, D. V.(2019b). “XVI. Yüzyılda İrle Kazası Vakıfları”, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi/Mediterranean Journal of Humanities (MJH), IX/2, 357-372.
• Karaca, B.(2022b). “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağında Azat Edilmiş Köleler (Mu’tak) ve Onların Sosyo- Ekonomik Durumları Hakkında Bazı Tespitler”, Siyasi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Türkiye ve Rusya 6, (Ed. Osman Köse), Berikan Yayınevi, Ankara, 31-63.
• Karaca, B.(2019). “XV. ve XVI. Asırlarda Gönen Kazası Vakıfları”, 6. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (1-3
• Kasım 2019/Şanlıurfa) Bildiri Tam Metin Kitabı 2, (Ed. Zehra Doğan), Asos Yayınları, 643-671.
• Karaca, B. (2022a). “Isparta, Gönen ve Ağros (11-19. Yüzyıllar)”, Doğal ve Kültürel Mirasın Paleo-Kuleönü Gölü’ndeki İzleri: 50 Bin Yılın Öyküsü, (Ed. Ç. Şenkul ve B. Hürmüzlü), Süleyman Demirel Üniversitesi Yayını, Ankara, 285-338.
• Karaca, B ve Karaboğa, D. V.(2022). “Hamidoğulları Beyliği’nden Osmanlı’ya İntikal Eden Vakıflar”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-V Hamidoğulları Beyliği Bildiriler, (Ed. Mehmet Şeker vd.), TTK, Ankara, 489-522.
• Kofoğlu, S. (2006). Hamidoğulları Beyliği, TTK, Ankara.
• Ortaylı, İ. (2007). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara.
• Özcan, T.(2003). Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, TTK, Ankara.
• Özsait, M. (1985). Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Öztürk, N.(2002). “Osmanlı Döneminde Vakıflar”, Türkler, C.X, (Ed. Hasan Celal Güzel vd.), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 433-446.
• Tekindağ, Ş.(1997). “Karamanlılar”, İA, C.VI, MEB, Eskişehir, 316-330.
• Uzunçarşılıoğlu, İ.H.(1929). Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malûmat, İstanbul Devlet Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1984). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK, Ankara.
• Yörük, D.(2007). “Karaman Eyaletinde Tımara Çevrilen Vakıf ve Mülkler (1476-1483)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), VI, 61-74.
• Yüksel, H.(1999). “Osmanlı Toplumunda Vakıflar ve Kadın (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, Osmanlı, C.V, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 49-55.