BRITISH PLAYWRIGHT AND CRITIC RICHARD PATRICK BOYLE DAVEY'S IMPRESSIONS OF 19TH CENTURY TURKISH THEATRE AND STAGE

Yıl 2023, Sayı: 59, 307 - 324, 22.11.2023

Muhsin Önal

https://doi.org/10.30794/pausbed.1322844

Öz

The theater is a field of art whose history dates back to ancient times. In addition to its ancient past, the fact that it presents a dynamic and active structure has made the theater interesting. Another aspect that increases the popularity of the theater is that it brings issues to the stage that directly concern society generally based on live performance. This is also a situation that makes the mutual interaction possible between the stage and the audience. Considering all these features, it can be said that the theater occupies an important place in the history of the Turkish stage. In this article, a short but remarkable section of the Turkish theater and stage, which has an ancient past, was mentioned. The period chosen as an example in this regard is the 19th century. In addition, the developments in the Turkish theater and stage in the aforementioned century was presented to the reader from the point of view of Richard Patrick Boyle Davey, an important and successful English dramatist, and critic. Accordingly, the aim here is to evaluate and analyze the opinions of a Western dramatist about Turkish theater. By this means, a comparison will be made between Türkiye and Europe. On the other hand, while making all these evaluations, domestic resources was used. In this way, it was tried to avoid developing a one-sided approach by making comparisons. As a result, this study was written in order to explain how a European art lover writer interpreted the adventure of Turkish theater in a certain period.

Anahtar Kelimeler

Richard Davey, Theater, Türkiye, Stage, 19th Century

İNGİLİZ OYUN YAZARI VE ELEŞTİRMEN RICHARD PATRICK BOYLE DAVEY’İN 19. YÜZYIL TÜRK TİYATRO VE SAHNESİNE DAİR İZLENİMLERİ

Öz

Tiyatro, tarihi antik çağlara kadar uzanan bir sanat dalıdır. Kadim geçmişinin yanı sıra hareketli ve dinamik bir yapı arz etmesi tiyatroyu ilgi çekici kılmıştır. Tiyatronun popülaritesini arttıran bir diğer husus da umumiyetle canlı performansa dayalı olarak doğrudan toplumu ilgilendiren meseleleri sahneye taşımasıdır. Bu aynı zamanda sahne ile seyirci arasındaki karşılıklı etkileşimi mümkün kılan bir durumdur. Bütün bu özellikleri göz önüne alındığında tiyatronun Türkiye sahne tarihi içerisinde de önemli bir yer işgal ettiği söylenebilir. Bu makalede de kadim bir geçmişe sahip Türk tiyatro ve sahnesinin kısa ama dikkat çekici bir kesitinden söz edilmiştir. Bu konuda örneklem olarak seçilen dönem 19. yüzyıldır. Ayrıca bahse konu olan yüzyılda Türk tiyatro ve sahnesinde yaşanan gelişmeler önemli ve başarılı bir İngiliz oyun yazarı ve eleştirmen Richard Patrick Boyle Davey’in bakış açısıyla okuyucuya sunulmuştur. Dolayısıyla burada amaç Batılı bir oyun yazarının Türk tiyatrosuna dair kanaatlerini değerlendirmek ve analiz etmektir. Bu sayede Türkiye ile Avrupa arasında bir mukayese de yapılmış olacaktır. Diğer taraftan bütün bu değerlendirmeler yapılırken yerli kaynaklardan da yararlanılmıştır. Böylelikle karşılaştırmalar yapılarak tek taraflı bir yaklaşım geliştirmekten kaçınılmaya çalışılmıştır. Sonuç itibarıyla bu çalışma, Avrupalı bir sanatsever yazarın Türk tiyatrosunun belirli bir dönemde yaşadığı serüveni nasıl yorumladığını anlatmak maksadıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Richard Davey, Tiyatro, Türkiye, Sahne, 19. Yüzyıl

Kaynakça

• Aça, M. ve Aça, M. (2009). “Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kişilikler Olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Örnek: Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü? Filmi”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 26, 9-20.
• And, M. (1963). “Karagöz, Mimus ve Reich”, Türk Dili, 12/144, 817- 825.
• And, M. (1970). 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• And, M. (1971). “Eski İstanbul’da Fransız Sahnesi”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 2/2, 77-102.
• And, M. (1972). “Eski İstanbul’da Yunan Sahnesi”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 3/3, 87-106.
• And, M. (1976). Osmanlı Tiyatrosu. Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• And, M. (1983). “Theatre in Turkey”, Turkish Studies Association Bulletin, 7/2, 20-31.
• And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu. Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri, İnkılâp Kitapevi, İstanbul.
• Arda, Z. (2016). “Türk Halk Kültüründe Karagöz-Hacivat İmgesi ve Nuri Abaç'ın Resimlerine Yansımaları”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 8/15, 1-15.
• Ateş, P. A. (2016). “Fiziksel Tiyatro Kavramı ve Onun Gizli Kaynağı: Gündelik-Dışı Beden Tekniği”, Sahne ve Müzik Eğitim-Araştırma e-Dergisi, 3, 114-132.
• Aykaç, O. (2022). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Süreçte Yerli Seyircinin Tiyatro Binasıyla İmtihanı”, Culture and Civilization, 1/2, 30-39.
• Bassett, T. J. (2023). Author: Richard Patrick Boyle Davey. (7. 1. 2023) http://www.victorianresearch.org /atcl/show_author.php?aid=2150.
• Baydar, E. K. (2011). “19. Yüzyıl Osmanlısında Avrupai tarzda Müzik ve Sahne Sanatları İcra ve Temsil Mekânlarına Analitik Bir Bakış”, Portre Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 1/2, 149-159.
• Boatwright, M. T. (1990). “Theaters in the Roman Empire”, The Biblical Archaeologist, 53/4, 184-192.
• Bozis, Y. ve Bozis, S. (2014). Paris’ten Pera’ya sinema ve Rum sinemacılar, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Bozkurt, İ. ve Geylani, N. (2017). “Erken Cumhuriyet Döneminde Boş Zamanı Geçirme Alışkanlıkları ve Sosyal Mekânlar: Mersin Örneği”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 345-359.
• Britannica. (t.y.). Nathan the Wise. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/topic/Nathan-the-Wise.
• Britannica (1998). Raoul-Auger Feuillet. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/biography/Raoul-Auger-Feuillet.
• Britannica. (2008). Harlequin. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/topic/Harlequin-theatrical-character.
• Britannica. (2019). Don Giovanni. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/topic/Don-Giovanni-opera-by-Mozart.
• Britannica. (2022). Victorien Sardou. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/biography/Victorien-Sardou.
• Britannica. (2023). Adelaide Ristori. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/biography/Adelaide-Ristori.
• Britannica. (2023). Sarah Bernhardt. (7. 1. 2023) https://www.britannica.com/biography/Sarah-Bernhardt.
• Brockett, O. (2000). Tiyatro Tarihi, (Çev: S. Sokullu, S. Dinçel, T. Sağlam, S. Çelenk, S. B. Öndül, B. Güçbilmez), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Buttanrı, M. (2011). Çeşitli Yönleriyle Tiyatro, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• Crone, R. (2006). “Mr and Mrs Punch in Nineteenth-Century England”, The Historical Journal, 49/4, 1055-1082.
• Davey, The Sultan and His Subjects, Chapman and Hall, London.
• Davulcu, E. (2015). “Tiyatro Sanatını Osmanlı Toplumu’na Basın Yolu ile Tanıtmak İçin Çıkarılan Bir Gazete: Tiyatro: 20 Mart 1874-12 Nisan 1875”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 45-57.
• Demir, T. ve Özdemir B. (2013). “Türkçe Eğitiminde Karagöz/Gölge Oyunları ile Değer Öğretimi”, Değerler Eğitimi Dergisi, 11/25, 57-89.
• Durgun, H. H. (2019). “Türkçede La Dame aux Camélias Tercümeleri ve Hakkında Yazılanlar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 45, 75-91.
• Duvarcı, A. (2012). “Kültürümüzde İstanbul Kahvehaneleri ve Halk Edebiyatına Katkıları”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1/1, 75-86.
• Düzgün, D. (2000). “Osmanlı Döneminde Geleneksel Türk Tiyatrosunun Genel Görünümü”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 63-69.
• Düzgün, D. (2014). “Türkiye’de Geleneksel Tiyatro Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 143-158.
• Encyclopedia.com (t.y.). Rossi, Lauro. (7. 2. 2023) https://www.encyclopedia.com/arts/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/rossi-lauro.
• Encyclopedia.com (t.y.). Salvini-Donatelli, Fanny. (7. 2. 2023) https://www.encyclopedia.com/women/ encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/salvini-donatelli-fanny-c-1815-1891.
• Ersan, I. (2014). “Karagöz Perdesinde Osmanlı’nın Tasviri”, GSF Sanat Dergisi, 26, 73-90.
• Gökcan, M. (2016). “Küşteri Meydanında Zaman Yolculuğu Geçmişten Günümüze Karagöz Oyunlarının Toplumsal Boyutu”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 83-92.
• Görgün, M. (2018). “Osmanlı Tiyatrosu’nda Modernleşmenin İzdüşümleri”, İktisat ve Sosyal Bilimlerde Güncel Araştırmalar, 2/2, 281-297.
• Griffith, R. D. (1998). “Corporality in the Ancient Greek Theatre”, Classical Association of Canada, 52/3-4, 230-256.
• Güleryüz, U. (2020). “Thomas Cook Şirketi’nin Tarihçesi ve Batışı”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24/3, 1433-1445.
• Güneş, G. A. (2015). “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslimlere Bakışı ve Klasik Dönem Millet Sistemi”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1/2, 1-30.
• Güney, A. (2011). “Aristoteles ve Bertolt Brecht’in İngiliz Tiyatrosuna Etkileri”, E-Journal of New World Sciences, 6/1, 135-144.
• Gürbüz, Ö. I. (2018). “Abdülhamid Döneminde Sansürlenen Piyesler”, Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4/8, 187-198.
• Ivanca, E. (2011). “Reflections on Drama and Theatre Against the Background of Literary Theory and Critical Thinking”, Studia Ubb Dramatica, 56/2, 91-99.
• Kahf, M. (2006). Batı edebiyatında Müslüman Kadın İmajı, (Çev: Y. Sezdirmez), Küre Yayınları: İstanbul.
• Kara, Z. E. ve Eyüpoğlu, E. B. (2020). “Gaeatano Donizetti’nin Flüt ve Piyano Sonatının Form, Teknik ve Müzikal Analizi”, Sanat Dergisi, 36, 227-242.
• Karabulut, T. (2020). “Gerçeğin Yeniden İnşasında Tiyatroda Gündelik Dilin Kullanımı”, Medeniyet Sanat- İMÜ Sanat Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 6/1, 27-43.
• Karacabey, S. (1995). “Gelenekselden Batı’ya Türk Tiyatrosu”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 12/12, 1-10.
• Karadoğan, U. C. ve Erbay, H. (2022). “Osmanlı Devleti'nin Son Yüzyılı ve Cumhuriyet Türkiye’sinin İlk On Yılında Sahne Sanatlarında Gayrimüslimler”, DTCF Dergisi, 62/2, 908-941.
• Kenanlı, G. (2009). İstanbul’da İlk Tiyatro Yapıları ve Taksim Sahnesi Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Kılıç, K. (2019). “19.Yüzyılda Osmanlıda Müzik Olgusu ve Dönemin Yenilikçi Padişahları”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8/2, 551-570.
• Kocabaşoğlu, U. (1987). “Basın Özgürlüğünün Engellenmesi- Sansür Tarihi”, Tarih ve Toplum, 7/37, 40-45.
• Kocaışık, D. (2019). II. Abdülhamid’in Yıldız Sarayı: Mimari Mekânlar ve Dönemin Fotoğraflardaki Temsili. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Konur, T. (2001). Devlet-Tiyatro İlişkisi, Dost Kitabevi Yayınları: Ankara.
• Mutlu, M. (1995). “Karagöz”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 12/12, 53-63.
• Öncü, A. (2011). “Karagözle İlgili Araştırmalarda Bir Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnâmesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 46, 111-127.
• Özdilek, B. (2022). “Lykia Tiyatrolarında Rezerv Oturma Alanlarının Sosyal Statü ile İlişkisi: Prohedria, Bisellium, Pulvinar, Tribunalia, Locus, Sella Curilis”, Cedrus, 10, 229-258.
• Öztahtalı, İ. İ. (2013). “XIX. Yüzyılda Bursa’da Tiyatro Faaliyetleri ve Bursa Gazetesinde Bazı Tiyatro Haberleri”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/24, 135-153.
• Özüaydın, N. U. (2013). “Tiyatroda Gerçeklik İllüzyonunun Yaratılmasında Oyuncunun Sahiciliğinin Önemi”, Art-e Sanat Dergisi, 6/12, 108-119.
• Pekman, Y. (2007). “Türk Tiyatrosunda Bir Başrol Olarak Mahalle”, Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, 10, 28-61.
• Plarr, V. G. (1899). Men and Women of the Time, 15. Baskı, George Routledge and Sons, London.
• Polat, H. A. ve Arslan, A. (2019). “The Rise of Popular Tourism in the Holy Land: Thomas Cook and John Mason Cook's Enterprise Skills That Shaped the Travel Industry”, Tourism Management, 75, 231-244.
• Polat, M. (2001). Dolmabahçe ve Yıldız Saray Tiyatroları Üzerine Mimari Değerlendirmeler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Pospelov, G. (2005). Edebiyat Bilimi, (Çev: Y. Onay), Evrensel Basım Yayın, İstanbul.
• Sakaoğlu, S. (2004). Türk Gölge Oyunu Karagöz, Akçağ Yayınları, Ankara. San, İ. (1972). “Tiyatro ve Halk Eğitimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi”, 5/3, 137-170.
• Sarpkaya, E. V. (2022). “Karagöz Oyunlarının İşlevsel Halk Bilimi Kuramı Açısından İncelenmesi”, Folklor Akademi Dergisi, 5/3, 627-637.
• Sevinçli, E. (2009). “Cinsel Bilgileri Öğrenirken Sağdıcımız Karagöz: Karagöz Evleniyor (1913) Oyunu”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 27/27, 33-50.
• Sutherland, J. (2013). The Longman Companion to Victorian Fiction, 2. Baskı, Routledge, Oxfordshire.
• Şener, S. (2010). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Şenyurt, O. (2010). “II. Abdülhamit Döneminde İki Ünlü Saray Mimarının Siyasi İlişkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11, 540-560.
• Tansel, F. A. (1964). “Ahmet Vefik Paşa”, Belleten, 28/109, 117-140.
• Taş, H. (2007). “Günümüz Bursa’sında Karagöz”, U.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/12, 133-146.
• Topal, U. ve Koçak A. (2019). “İstanbul Sözlü Kültür Ortamlarında Karagöz Oyunu”, Kültür Araştırmaları Dergisi, 1/2, 104-122.
• Topallı, E. (2022). “Fausto Zonaro’nun Tablolarında Margarethe Fehim Tasvirleri”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23/43), 851-904.
• Tuncel, U. (2013). “Axel Olrik’in Halk Anlatılarının Epik Yasaları Bağlamında Ağalık Adlı Karagöz Oyunu Çözümlemesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 45/3, 203-240.
• Türkyılmaz, D. (2013). “Karagözü Yeniden Hayata Katmak Üzerine Bazı Öneriler”, Gazi Türkiyat, 1/12, 51-58.
• Uğuryol, D. ve Uğuryol, M. (2017). “Yıldız Sarayı Şehzade Köşkleri Bahçesi’nin Özellikleri ve Korunmuşluk Durumu”, Art-Sanat Dergisi, 8, 261-289.
• Uluskan, S. B. (2018). “II. Abdülhamit’in Sanata ve Sanatçıya Bakışı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 38/36), 5-28.
• Yüksel, A. E. (2017). “Sultan II. Abdülhâmid’in Sanat Hâmiliği”, Sanat Tarihi Dergisi, 26/2, 261-293.
• Zengin, F. (2022). “Türk Sinemasında Kullanılan İlk Sinema Makineleri ve İlk Projeksiyonistler (1896-1908)”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 22/1, 123-135.
• Zerenler, D. (2005). “Antigone’nin İki Farklı Yorumu”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 263-272.