YEŞİL BÜTÇELEME YAKLAŞIMI VE PERFORMANS ESASLI PROGRAM BÜTÇE UYGULAMASI: TÜRKİYE İÇİN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, Sayı: 59, 373 - 406, 22.11.2023

Umut Tepekule , Gizem Köslü

https://doi.org/10.30794/pausbed.1370791

Öz

İklim değişikliği nedeniyle ortaya çıkan çevresel, ekonomik ve toplumsal olumsuzluklar uzun süredir çözüme kavuşturulması arzulanan bir meseledir. İklim değişikliği sürecini yavaşlatmak ve sebep olduğu negatif etkileri en aza indirmek için hem küresel hem de ulusal düzeyde birçok politika hayata geçirilmektedir. Yeşil bütçeleme yaklaşımı da iklim değişikliği ve neden olduğu olumsuz etkilerle mücadele etmek amacıyla kullanılan ve kamu kesimi iklim politikalarının kamu bütçeleri aracılığıyla uygulanmasını hedefleyen bir bütçeleme yaklaşımıdır. Bu çalışma kapsamında yeşil bütçeleme yaklaşımı; kapsamı ve kullandığı araçlar çerçevesinde açıklanmış, Türkiye’de uygulanmakta olan performans esaslı program bütçe sistemi ile yeşil bütçeleme yaklaşımı arasındaki ilişki değerlendirilmiş ve yaklaşımın Türkiye’de uygulanabilirliği incelenerek önerilerde bulunulmuştur. Bu doğrultuda Türkiye’de yeşil bütçeleme yaklaşımının uygulanabilmesi için merkezi yönetim bütçesinde yer alan bütçe programlarının çevresel öncelikleri, sürdürülebilir kalkınma hedeflerini ve iklim değişikliği ile mücadele politikalarını içinde barındıracak şekilde düzenlenmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Aynı zamanda yeşil bütçeleme yaklaşımı araçlarından olan kamu harcamalarının ve kamu gelirlerinin çevresel etkilerinin değerlendirilmesi, kamu mali yönetiminde iklim ve çevre odaklı bir bakış açısının benimsenmesi ve kamu kesimi iklim politikalarının izlenmesi, raporlanması ve denetlenmesini sağlayacak bağımsız bir denetim mekanizmasına ihtiyaç duyulduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Yeşil Bütçeleme Yaklaşımı, Performans Esaslı Program Bütçe Sistemi, Sosyal Bütçeleme Yaklaşımı

GREEN BUDGETING APPROACH AND PERFORMANCE BASED PROGRAM BUDGET IMPLEMENTATION: AN ASSESSMENT FOR TURKEY

Öz

The environmental, economic and social problems caused by climate change have long been a long-standing concern. Many policies are being implemented at both global and national levels to minimize climate change and its negative impacts. Green budgeting approach is a budgeting approach that is used to combat climate change and its negative impacts and aims to implement public sector climate policies through public budgets. Within the scope of this study, the green budgeting approach is explained within the framework of its scope and the tools it uses, the relationship between the performance-based program budget system implemented in Turkey and the green budgeting approach is evaluated and the applicability of the approach in Turkey is examined and recommendations are made. Accordingly, it is concluded that in order to implement the green budgeting approach in Turkey, budget programs in the central government budget should be arranged in a way to include environmental priorities, sustainable development goals and policies to combat climate change. At the same time, the assessment of the environmental impacts of public expenditures and public revenues, which are among the tools of the green budgeting approach, the adoption of a climate and environment-oriented perspective in public financial management, and the establishment of an independent and independent system to monitor, report, and audit public sector climate policies are among the tools of the green budgeting approach.

Anahtar Kelimeler

Green Budgeting Approach, Performance Based Program Budget System, Social Budgeting Approach

Kaynakça

• AÇA. (2019). “Avrupa’da Arazi ve Toprak”, Avrupa Çevre Ajansı, 1-60.
• AÇA. (2022). “Arazi ve Toprak Kirliliği”, Avrupa Çevre Ajansı, https://www.eea.europa.eu/tr/isaretler/aca-isaretler-2020/articles/arazi-ve-toprak-kirliligi-2014 (23.03.2023).
• Avcı, M. (2022). “OECD Ülkelerinde Yeşil Bütçe Girişimleri Ne Durumda? Kanıtların Değerlendirilmesi”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 20(46), 885-914.
• AFAD. (2022). “2022-2030 Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (TARAP)”, T.C İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, 1-104.
• Bova, E. (2021a). “How Green is Your Budget? Green Budgeting Practices in the EU”, SUERF Policy Briefs No:140,1-6.
• Bruvoll, A. (2009). “On the Measurement of Environmental Taxes”, Discussion Papers No:599, Statistics Norway, Research Department, Oslo
• Çelebi, K. (2000). Kamu Ekonomisi Analizi, Emek Matbaası, Manisa.
• ÇŞB ve İTÜ;. (2019). “Türkiye Mekânsal Strateji Planı (2053)”, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara, 1-49.
• ÇŞB. (2019a). “2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı”, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 1-658.
• ÇŞB. (2019b). “Emisyon Ticaret Sistemi Nedir? Nasıl Çalışır?”, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 1-6.
• ÇŞİDB. (2023a). Çevre Etiketi, T.C Çeve, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreetiketi.csb.gov.tr/cevre-etiketi-tanitim-filmi-i-100345 (11.04.2023).
• ÇŞİDB. (2023b). Çevresel Göstergeler - Amaç Dışı Kullanılan Tarım Alanları, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/amac-disi-kullanilan-tarim-alanlari-i-85768 (22.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023c). Çevresel Göstergeler - İyi Tarım Uygulamaları, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/iyi-tarim-uygulamalari-i-85838#:~:text=%C3%96nem%3A%20%C4%B0yi%20tar%C4%B1m%20uygulamalar%C4%B1%2C%20%C3%A7evre,bak%C4%B1mdan%20g%C3%B6sterge%20bir%20tepki%20g%C3%B6stergesidir. (23.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023d). Çevresel Göstergeler - Kimyasal Gübre Kullanımı, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/kimyevi-gubre-kullanimi-i-85833 (21.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023e). Çevresel Göstergeler - Organik Tarım Alanları ve Üretim Miktarları, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/organik-tarim-alanlari-ve-uretim-miktarlari-i-85837 (19.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023f). Çevresel Göstergeler - Ormanlık Alanların Dağılımı. T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/ormanlik-alanlarin-dagilimi-i-85782#:~:text=De%C4%9Ferlendirme%3A,veya%20%C3%B6rt%C3%BCs%C3%BCz)%5Bi%5D. (19.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023g). Çevresel Göstergeler - Su Kullanımı, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/su-kullanimi-i-85738 (05.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023h). Çevresel göstergeler - Tarım İlacı (Pestisit) Kullanımı, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/tarim-ilaci-pestisit-kullanimi-i-85834 (21.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023ı). Çevresel Göstergeler - Ulaştırma Tipine Göre Nihai Enerji Tüketimi, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/ulastirma-tipine-gore-nihai-enerji-tuketimi-i-85796 (07.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023i). Çevresel Göstergeler - Ulaştırma Türlerine Göre Taşınan Yolcu ve Yük Miktarı, T.C Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/ulastirma-turlerine-gore-tasinan-yolcu-ve-yuk-miktari-i-85789#_ednrefl (07.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023j). Çevresel Göstergeler - Ulaştırma Türüne Göre Seragazı Emisyonu, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/ulastirma-turune-gore-seragazi-emisyonu-i-85790 (08.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023k). İklim Şurası, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://iklimsurasi.gov.tr/sayfa/hakkimizda/sera-gazi-azaltim-1 (13.05.2023).
• ÇŞİDB. (2023l). Yeni Kentsel Gündem (New Urban Agenda), T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, https://habitat.csb.gov.tr/yeni-kentsel-gundem-new-urban-agenda-i-5733 (25.05.2023).
• Doğan, A. Ve Coşkun, M. E. (2021). “Çevreye Duyarlı Bütçe: Avrupa Birliği ve Türkiye Değerlendirmesi”, Turkuaz Uluslararası Sosyo-Ekonomik Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 17-38.
• EC. (2019). “The European Green Deal”, European Commission, Brussels.
• Edizdoğan, N. (1998). Kamu Maliyesi 1, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Ergen, Z. (2021). “Ekolojik Dengeyle Uyumlu Yeşil Bütçeler ve Yerel Yönetim Uygulamaları”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30(2), 62-73.
• ETKB. (2022). “Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğu”, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 1-2.
• ETKB ve TOBB. (2020). “Türkiye Madencilik Sektörü Gelişim Raporu 2020”, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği.
• Eurostat. (2012). “Taxation Trends in the European Union: Main Reults”, Eurostat: Statistical Books.
• Eurostat . (2013). “Environmental Taxes: A Statistical Guide”, Eurostat: Manuals and Guidelines.
• Eurostat. (2019). “Manual on Sources and Methods for the Compilation of COFOG Statistics”, Eurostat: Manuals and Guidelines, Luxembourg.
• Eurostat. (2021). “Taxation Trends in the European Union 2021 Edition”, Taxation and Customs Union, Luxembourg.
• Eurostat. (2023). Government Expenditure on Environmental Protection https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Government_expenditure_on_environmental_protection#Evolution_of_environmental_protection_expenditure (24.04.2023).
• FAO. (2020). “Emissions Due to Agriculture: Global, regional and country trends 2000–2018 ”, FAOSTAT Analytical Brief 18.
• Gonguet, F., Wendling, C., Aydın, Ö. and Battersby, B. (2021). “Climate-Sensitive Management of Public Finances—“Green PFM””. IMF Staff Climate Notes No:2021/002, Washington D.C..
• Günay, H. F. (2022). Yeşil Bütçeleme Yaklaşımı: Dünyadan Örnekler ve Türkiye Ekseninden Değerlendirilmesi, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar XI, Eğitim Yayınevi, İstanbul, 57-74.
• Güven, A. (2022). “Dünyada ve Türkiye'de Enerji Verimliliği, Türkiye’nin Enerji Görünümü 2022”, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, 299-308.
• HMB ve SBB. (2021). “Orta Vadeli Program (2022-2024)”, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• HMB ve SBB. (2022). “Orta Vadeli Program (2023-2025)”, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• ICLEI. (2021). “ICLEI In The Urban Era: Our Vision for a Sustainable Urban World”, ICLEI - Local Governments for Sustainability, Germany.
• ICLEI. (2023). ICLEI – Local Governments for Sustainability, The International Council for Local Environmental Initiatives, https://iclei.org/ (21.05.2023).
• IEA. (2023a). Efficiency Action Accelerates as Countries Move to Contain Economic Pain from the Energy Crisis, International Energy Agency. https://www.iea.org/reports/energy-efficiency-2022/executive-summary (13.05.2023).
• IEA. (2023b). Greenhouse Gas Emissions from Energy Data Explorer, International Energy Agency, https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/greenhouse-gas-emissions-from-energy-data-explorer (27.04.2023).
• IEA. (2023c). Industry, International Energy Agency. https://www.iea.org/reports/industry (15.05.2023).
• IEA. (2023d). Transport, International Energy Agency. https://www.iea.org/topics/transport (15.05.2023).
• IISD. (2021). “How to Advance Sustainable Mining”, The International Institute for Sustainable Development,1-9.
• IPCC. (2022). “Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change”, Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, 1-2029.
• IPCC. (2022). “Industry”, Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III, 1161-1244.
• Kargı, V. ve Yüksel, C. (2010). “Çevresel Dişsalliklarda Kamu Ekonomisi Çözümleri”, Maliye Dergisi, (159), 183-202.
• Kılıçer, E. (2016). “Çevreye Duyarlı Bütçeleme”, Electronic Journal of Vocational Colleges, 37-53.
• Kılıçer, E. (2017a). “Çevreye Duyarlı Bütçeleme Sistemi: Bologna Örneği”, İktisat Fakültesi Mecmuası, 67, 117-139.
• Kılçer, E. (2017b). “Çevreye Duyarlı Bütçeleme Sistemi: Växjö Örneği”, Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(3), 269-289.
• Kılıçer, E. (2017c). Yerel Sürdürülebilirlik ve Çevre Yöenetimi Bağlamında Çevreye Duyarlı Bütçeleme Sistemi ve Türkiye'de Uygulanabilirliği, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• MIT. (2020). Mining and Metals, MIT Climate Portal. https://climate.mit.edu/explainers/mining-and-metals#:~:text=An%20energy%2Dintensive%20supply%20chain&text=To%20extract%20mineral%20ore%2C%20large,also%20contributes%20to%20global%20warming (17.05.2023).
• NDC. (2023). Republic of Türkiye Updated First Nationally Determined Contribution.
• OECD. (2020a). “Green Budgeting and Tax Policy Tools to Support a Green Recovery”, OECD Publishing
• OECD. (2020b). “Green Budgeting Framework”, OECD Publishing.
• OECD. (2021a). “Government at a Glance 2021”, OECD Publishing, Paris.
• OECD. (2021b). “Tracking Economic Instruments and Finance for Biodiversity 2021”, OECD Publishing
• OECD. (2023). Environmental tax (indicator), https://data.oecd.org/envpolicy/environmental-tax.htm
• OECD, EC and IMF. (2021). “Green Budgeting: Towards Common Principles”, Luxembourg, 1-39.
• Öner, C. (2014). “Çevre Vergileri Üzerine Kavramsal Bir Deneme: Terminoloji ve Uyumlaştırma Problemleri”, Ankara Barosu Dergisi, 137-357.
• Öztürk, N. (2020). Kamu Maliyesi, Ekin Yayınevi, Bursa.
• Paris Agreement. (2015). https://unfccc.int/sites/default/files/english_paris_agreement.pdf (07.12.2022) Rodrigue, J. P. (2020). The Geography of Transport Systems, New York: Routledge. https://transportgeography.org/contents/chapter4/transportation-and-environment/greenhouse-gas-emissions-transportation/ (12.03.2023).
• Sandmo, A. (1975). “Optimal Taxation in the Presence of Externalities”, The Swedish Journal of Economics, 77(1), 85-98.
• Serdar, S. (2022). Türkiyenin Enerji Görünümü 2022: Türkiye'de Hidroelektrik Potansiyeli ve Gelişme Durumu, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, 193-207
• SBB. (2019a). “On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023)”, T.C Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• SBB. (2019b). “Program Bütçe Rehberi”, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı
• SBB. (2020a). “Program Bütçe Rehberi”, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• SBB. (2020b). “2022-2023 Bütçe Hazırlama Rehberi”, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• SBB. (2022a). “2023- 2025 Dönemi Bütçe Hazırlama Rehberi”, T.C Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• SBB. (2022b). “2023 Yılı Bütçe Gerekçesi”, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Ankara. Schlegelmilch, K. (1999). Green Budget Reform in Europe Seminar: Introduction to the Green Budget Reform, Springer, Heidelberg, 3-32.
• T.C Ticaret Bakanlığı. (2021). “Yeşil Mutabakat Eylem Planı”, T.C Ticaret Bakanlığı. TAGEM. (2018). “Gübre Sektör Politika Belgesi”, Tarım ve Orman Bakanlığı.
• TUİK. (2022). “Turkish Greenhouse Gas Inventory 1990-2020”, Türkiye İstatistik Kurumu.
• TUİK. (2023). Sera Gazı Emisyon İstatistikleri, 1990-2021, Türkiye İstatistik Kurumu, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sera-Gazi-Emisyon-Istatistikleri-1990-2021-49672 (17.05.2023).
• UN. (2017). “New Urban Agenda”, HABITAT III United Nations.
• UN. (2018). “The 2030 Agenda and the Sustainable Development Goals: An Opportunity for Latin America and Caribbean”, United Nations, Santiago.
• UN. (2022). “The Sustainable Development Goals Report 2022”, United Nations.
• UN. (2023a). Sustainable Development Goals, United Nations, https://sdgs.un.org/goals/goal9 (10.12.2023).
• UN. (2023b). Sustainable development Goals- Goal 13: Climate Action, United Nations, https://www.un.org/sustainabledevelopment/climate-change/ (07.12.2023).
• UNDP. (2018). “Managing Mining for Sustainable Development”, United Nations Environment, Bangkok.
• UNEP. (2020). “The State of World Forests 2020”, United Nations Environment Programe, Rome.
• UNEP. (2022). “Emissions Gap Report 2022: The Closing Window”, United Nations Environment Programme.
• UNEP. (2023). Forests, United Nations Environment Programme, https://www.unep.org/explore-topics/forests/why-do-forests-matter (17.05.2023).
• WB. (2023). Forest Area, World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.FRST.ZS?locations=TR-EU-OE-1W (19.05.2023).
• Yapıcı, F. (2015). Yeşil Bütçe Yaklaşımı ve Değerlendirilmesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yerlikaya, G. K. (2003). “Karbon Vergisi”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 685-700.
• Yılmaz, Ş. ve Türkyılmaz, O. (2022). Türkiyenin Enerji Görünümü: Dünyada ve Türkiye'de Birincil Enerji Arzı, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Ankara.
• 8th NCR and 5th BR. (2023). “Eighth Natıonal Communıcatıon and Fıfth Bıennıal Report of Türkiye Under The UNFCCC”, Ankara, 1-352.