ELEŞTİREL SOSYOLOJİ VE TOPLUMSAL HAREKETLER

Yıl 2024, Sayı: 62, 69 - 82, 16.05.2024

Buket Türkmen

https://doi.org/10.30794/pausbed.1445559

Öz

Eleştirel sosyoloji genel olarak toplumsal hareketlerin tarihsellikleri ışığında toplumları değiştirme güçleri ve öznelleşmelerine odaklanmaktan ziyade, düzenli tekrarlılıklar, toplumsal yapıların ve belirlenimlerin yeniden üretimi üzerine odaklanır. Bu ise aktörleri toplumsal yapıların içindeki ön-belirlenimleri çerçevesinde anlama/açıklamayı önceler. Bu tür bir sosyolojik kavrayışı görece stabil toplumları anlamaya çalışırken kullanmak anlamlı olabilir. Zira bu toplumlarda sosyal yapılar güçlüdürler ve toplumsal mücadeleleri bünyelerine katarak evcilleştirirler. Fakat siyasal rejimin hızlı değişimler göstererek kurumsal yapıların zemininin sarsıldığı toplumlarda, tahakkümün yeniden üretimi, sosyal hayatın önceden belirlenmişliğinin vurgulanmasından çok, toplumsal mücadelelerin ve toplumsal alanlar içindeki güç ilişkilerinin sürekliliği, toplumsal belirleyiciliği üzerine çalışmak daha anlamlı olabilir.
Bu makalede eleştirel sosyolojinin kavramlarını kullanarak yeni toplumsal hareketlerin toplumsal değişim ile ilişkileri, bu hareketlerin ortaya çıkardığı yeni toplumsal varlıklar ve tipler üzerine düşünmek amaçlanmaktadır. Önerilecek eleştirel sosyolojik kavrayış, Türkiye'de ve başka ülkelerde son yıllarda demokrasiden uzaklaşan rejimler karşısında aktörlerin geliştirdikleri dayanışma ağları üzerine bir düşünme çerçevesi oluşturmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

eleştirel sosyoloji, toplumsal hareketler, ağ dayanışmaları, toplumsal tahakküm, kurumlar

CRITICAL SOCIOLOGY AND SOCIAL MOVEMENTS

Öz

Critical sociology generally focuses on the regular recurrences, reproduction of social structures and determinations, rather than on the power of social movements to change societies and their subjectivization through their historicity. This approach prioritizes to understand and explain actors in terms of their pre-determinations within social structures. Such a sociological approach may make sense when trying to understand relatively stable societies. In these societies, social structures are strong and domesticate social struggles by incorporating them. However, in societies where the political regime undergoes rapid changes and institutional structures are shaken, it may be more meaningful to work on the continuity and social determinacy of social struggles and power relations within social spheres rather than the reproduction of domination and emphasizing the predetermination of social life.
This article aims to use the concepts of critical sociology to reflect on the relationship between new social movements and social change, the new social entities and types that these movements create. The critical sociological insight that will be proposed aims to create a framework for thinking about the solidarity networks that actors have developed in the face of regimes that have moved away from democracy in Türkiye and other countries in recent years.

Anahtar Kelimeler

critical sociology, social movements, network solidarities, social domination, institutions

Kaynakça

• Aron, R. (1989). Mémoires. Julliard, Paris.
• Bhaskar, R. (2017). İnsan Bilimlerinin Felsefi Eleştirisi, Natüralizmin olanaklılığı. (çev. Vefa Saygın Öğütle). Nika Yayınları, Ankara.
• Boltanski, L. (1990). Sociologie critique et sociologie de la critique. Politix, cilt 3, sayı 10-11, 124-134
• Boltanski, L. (2008). Institutions et critique sociale. Une approche pragmatique de la domination. Tracés. Revue de Sciences humaines: http://journals.openedition.org/traces/2333. Erişim tarihi 23 Aralık 2022.
• Boltanski, L. (2009). De la critique. Précis de sociologie de l’émancipation, Gallimard, coll. NRF-Essais, Paris.
• Bourdieu, P., Passeron, J-C. (1964). Les Héritiers. Les étudiants et la culture. Ed. de Minuit, Paris.
• Bourdieu, P., Passeron, J-C. (1970). La reproduction. Editions de Minuit, Paris.
• Bourdieu, P. (1979). La distinction, Critique Sociale du Jugement. Ed de Minuit, Paris.
• Bourdieu, P. (1989). La Noblesse d’Etat. Grandes Ecoles et esprit de corps. Ed. de Minuit, Paris.
• Bourdieu, P. (1998). Contre-feux. Raisons d'agir, Paris.
• Bourdieu, P. (2021). Microcosmes, Théorie des Champs. Raisons d'Agir, Paris.
• Bourdieu, P., Poupeau, F., Discepolo, T. (2020). Political Interventions: Social Science and Political Action. (Cev. Fernbach,D.) Verso UK.
• Celikates, R. (2012). Systematic misrecognition and the practice of critique: Bourdieu, Boltanski and the role of critical theory. Recognition Theory and Contemporary French Moral and Political Philosophy (Ed. Miriam Bankowsky ve Alice LeGoff), Manchester University Press.
• Çeğin, G. ve Göker, E. (2012). Tözlere Elveda: İlişkisel Sosyolojinin Alâmeti Farikası. Tözcülüğün Tasfiyesi, İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar ( Ed: Çeğin, G. ve Göker, E.), NotaBene Yayınları, Ankara.
• Corcuff, P. (2007). Habitustan Hareketle: Kolektife Meydan Okuyan Tekil. Ocak ve Zanaat Pierre Bourdieu Derlemesi (Ed. Çeğin, G. vd) (Çev: A.Z. Ünal),İletişim Yay, İstanbul.
• Défalvard, H. (2019). Culture et Economie Sociale et Solidaire. Presses Universitaires de Grenoble, Grenoble.

• Della Porta, D. ve Diani, M. (2020). Toplumsal Hareketler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Dosse, F. (1991). Histoire du Structuralisme, Vol I. La Découverte, Paris.
• Fillieule, O. (2009). De l’objet de la définition à la définition de l’objet. De quoi traite finalement la sociologie des mouvements sociaux ? Politique et Sociétés, 28 (1): 15–36
• Foucault, M (1994). Dits et Écrits I.1954-1969. Gallimard, Paris.
• Gajac, O. ve Pelek, S. (2019). Solidarity Economy Initiatives in Turkey: From Reciprocity to Local Development? Review of Applied Socio-Economic Research, Volume 18, Issue 2: 30-42.
• Grasseni, C. vd (2013). "Beyond Alternative Food Networks An Agenda for Comparative Analysis of Italy's Solidarity Purchase Groups (GAS) and Districts of Solidarity Economy (DES) vis-à-vis US Community Economies" UNRISD Conference: Potential and Limits of Social and Solidarity Economies, Cenevre 6–8 Mayıs 2013.
• Gülsoy, N.Ö. (2014). Sartre’a Karşı? Foucault ve Bourdieu’da Düşünme ve Entelektüelin Siyasal Sorumluluğu. Mülkiye Dergisi. 38(2): 93-112.
• Fröhlich, C. ve Jacobsonn, K. (2019). Performing Resistance: Liminality, Infrapolitics, and Spatial Contestation in Contemporary Russia. Antipode. Cilt 51 Sayı 4: 1146-1165.
• Joly, M. (2015). Excellence sociologique et « vocation d’hétérodoxie »: Mai 68 et la rupture Aron- Bourdieu. Revue d’histoire des sciences humaines. 26: 17-44.
• Küçük, B. ve Türkmen, B. (2020). Remaking the public through the square: Invention of the new national cosmology in Turkey. British Journal of Middle Eastern Studies. 47 (2): 247-263.
• Küçük, Bermal (2022). Imperceptible Multitude: Transformation of Feminist Subjectivities and Political Practices in Contemporary Turkey. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Koç Üniversitesi. (Savunma tar. 27.07.2022)
• Küçük, Bermal (2023). Günümüz Türkiye'sinde feminist politikanın ve öznellik biçimlerinin dönüşümü. Çatlakzemin: https://catlakzemin.com/gunumuz-turkiyesinde-feminist-politikanin-ve-oznellik- bicimlerinin-donusumu/ Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.
• Macé, E. (2020). Après la Société, Manuel de Sgie augmentée. Ed Le bord de l'Eau, Bordeaux.
• Martuccelli, D. (2010). La Société singulariste. Éditions Armand Colin, coll. Individu et société, Paris.
• Martuccelli, D. ve Spurk, J. (2014). Controverses sur l'individualisme, Presses de l'Université Laval.
• Molénat, X. (2009). Luc Boltanski, observateur de la société critique. La sociologie (ed. Xavier Molénat) Éditions Sciences Humaines, Auxerre: 210-216.
• Mounier, P. (2001). Pierre Bourdieu, Une Introduction. La Découverte, Coll Pocket, Paris.
• Morris, J., Semenov, A. ve Smyth, R. (eds) (2023).Varieties of Russian Activism, State-Society Contestation in Everyday Life, Indiana University Press.
• Öğütle, V.S. (2019). Kurumların Sosyal Gerçekliği, İlişkisel Realist bir Yaklaşım. Phoenix Yayınları, Ankara.
• Pinto, L., Sapiro, G., Champagne, P., Rivière, M-C. (2004). Pierre Bourdieu sociologue, Histoire de la Pensée. Ed. Fayard, Paris.
• Pleyers G., vd. (2017). Mouvements Sociaux et économie solidaire. Ed. Desclée de Brouwer, Paris.
• Pleyers, G. (2016). De la subjectivation à l’action, le cas des jeunes alter-activistes. Les mouvements sociaux du sujet personnel au global, autour de Michel Wieviorka. (Eds. Pleyers, G. ve Capitaine, B.) Ed. Maison des Sciences de l’Homme, Paris.
• Rancière, J. (1983). Le Philosophe et Ses Pauvres, Fayard, Paris.
• Renault, E. (2012). De la sociologie critique à la théorie critique ? Sociologie, 3: 87-89.
• Robbins, D. (2011) Social theory and politics: Aron, Bourdieu and Passeron, and the events of May 1968. The legacy of Pierre Bourdieu : critical essays. (ed. Susen, S. and Turner, B.S.) London; New York: Anthem Press: 301-327.
• Rousseau, D. (2007). Ve République se meurt, vive la démocratie, Ed. Odile Jacob, Paris.
• Scott, J. C. (1985). Domination and the arts of Resistance, Hidden Transcripts. Yale University Press.
• Spurk, J. (2006). Pour une Théorie Critique de la Société, Ed. Parangon, Lyon.
• Tarrow, S. (1994). Power in Movement: Collective Action, Social Movements and Politics. Cambridge University Press.
• Touraine, A. (1978). La voix et le Regard. Ed Seuil, Paris.
• Touraine, A. (1994). Qu'est-ce Que la démocratie? Ed. Fayard, Paris.
• Türkmen, B. (2014). Gezi Direnişi ve Kadın Özneler. Kültür ve İletişim. Sayı 34: 12-35.
• Türkmen, B. (2018). Turquie : nouveaux « sujets » de lutte et politiques de guerre. Alternatives Sud, Etat des luttes, Moyen-Orient et Afrique du Nord, 25 (4): 91-99.
• Türkmen, B. (2020). De la Révolte de Gezi à l’opposition discrète en Turquie. Mouvements 4(4): 129-138.
• Türkmen, B. (2021). Gezi Direnişinden Ketum Direnişlere Muhalif Özne, Siyaset Biliminde Sınır ve Sınırsızlık (ed. Yaraman, A. ve Alev, G.) Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Türkmen, B. (2024). Dayanışmacı Bireyler ve Muhalif Yurttaşlık. Kültür ve İletişim. (Yayına haz.)
• Vannier, P. (2015) Mai 68 et la sociologie. Revue d’histoire des sciences humaines. 26: 45-62.
• Wacquant, L. (2007) Pierre Bourdieu ve Demokratik Sİyaset Üzerine Göstergeler. (Çev.Oğuz, A.) Ocak ve Zanaat Pierre Bourdieu Derlemesi (Çeğin G. vd. ed.), İletişim, İstanbul: 439-458.
• Wieviorka M. (2012). The resurgence of social movements. Journal of Conflictology. vol. III (2): 13-19.