Uyumsal Yeme Davranışının Değerlendirilmesi: Bebeklik ve Erken Çocukluk Dönemlerine Yönelik İki Yeni Ölçeğin Geliştirilme, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 2, 137 - 159, 01.08.2018

Habibe Dilsiz , İhsan Dağ

Öz

GİRİŞ ve AMAÇ: Beslenme/yeme sorunu, çocuklarda en sık görülen davranışsal sorunlardan biridir. Ülkemizde bebeklik ve erken çocukluk dönemindeki çocukların beslenme ve yeme sorunlarını tespit etmek amacıyla geliştirilmiş olan herhangi bir ölçek bulunmamaktadır. Bu araştırmanın amacı; 9-36 ay (bebeklik dönemi) ve 37-72 ay (erken çocukluk dönemi) arasındaki çocukların yeme davranışlarının değerlendirilmesinde kullanılabilecek, ülkemiz çocuk nüfusuna uygun, geçerli ve güvenilir birer ölçek geliştirmektir.

YÖNTEM ve GEREÇLER: Araştırma, Ankara il sınırları içindeki 26 kreş ve çocuk gündüz bakımevi ile bir Aile Sağlığı Merkezi olmak üzere toplam 27 farklı kurum ve kuruluşta toplam 1121 katılımcı ile yürütülmüştür. Araştırma kapsamında geliştirilen ölçeklerin geçerliğine ve güvenirliğine ilişkin olarak; faktör analizi, alt ve üst % 27’lik grupların farklarının t testi ile incelenmesi, uzman görüşü, iç tutarlık, korelasyon teknik ve yöntemleri kullanılmıştır.

BULGULAR: Çalışma kapsamında; 9-36 ay (N=235) arasındaki bebekler için “Bebeklik Dönemi Uyumsal Yeme Davranışı Ölçeği (BDUYDÖ)” ve 37-72 ay (N= 886) arasındaki çocuklar için “Erken Çocukluk Dönemi Uyumsal Yeme Davranışı Ölçeği (EÇDUYDÖ)” olmak üzere iki farklı ölçek geliştirilmiştir. Ölçeklerde yer alan ortak faktörler; “İsteksizlik”, “Duyusal Nedenlerle İlişkili Yeme Reddi” ve “Ana Öğün Düzenine Tepki” dir. BDUYDÖ’de “Direnç”, EÇDUYDÖ’de ise “Agresyon” faktörleri dördüncü faktör olarak yer almıştır. Ölçeklerin sırasıyla; açıklanan toplam varyans oranları % 59,76 ve % 56,34, Cronbach alpha değerleri 0,90 ve 0,89 ve test-tekrar test güvenirlik katsayıları 0,95 ve 0,96’dır. Her iki ölçek için de alt-üst %27’lik grup ortalamaları arasındaki fark p<0,001 düzeyinde anlamlıdır. Ölçeklerin faktör yapısı doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarına göre doğrulanmıştır.

TARTIŞMA ve SONUÇ: Sonuçlar, ülkemiz çocuk nüfusuna özgü olarak geliştirilmiş olan ve 20’şer maddeden oluşan her iki ölçeğin de geçerli ve güvenilir olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Bebeklik ve erken çocukluk dönemi, beslenme/yeme sorunu, ölçek geliştirme, geçerlik, güvenirlik

Kaynakça

• 1. Doğan DG, Ertem İÖ. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Yeme Sorunları. Ertem İÖ (editör).Gelişimsel Pediatri. Ankara: Çocuk Hastalıkları Araştırma Vakfı; 2005.
• 2. Anderson AC, Lock J. Beslenme Bozuklukları. Steiner H, Yalom DI (eds).Okul-Öncesi Çocuklarının Terapisi. (Çev. Yeşilmen ŞÇ).İstanbul: Prestij Yayınları; 2007.
• 3. Chatoor I. (2005). Feeding and Eating Disorders of İnfancy and Early Childhood. In: Kaplan HI, Sadock RJ, Sadock VA (eds). Kaplan and Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry. (8th edition).Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2005.
• 4. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-IV, Fourth Edition, Text Revision. Washington DC: American Psychiatric Association; 2000.
• 5. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-5, Fifth Edition. Washington DC:American Psychiatric Association; 2013.
• 6. ZERO TO THREE. Diagnostic Classification Of Mental Health And Developmental Disorders Of Infancy And Early Childhood: Revised Edition (DC: 0-3 R). Washington DC: ZERO TO THREE Press; 2005.
• 7. Wardle J, Guthrie CA, Sanderson S, Rapoport L. Development of the Children’s Eating Behaviour Questionnaire. J Child Psychol Psychiatry 2001; 42: 963-70.
• 8. Crist W, Napıer-Phıllıps A. Mealtime Behaviors of Young Children:A Comparison of Normative and Clinical Data. JDBP. 2001; 22: 279-86.
• 9. Harris G, Booth IW.The nature and management of feeding problems in preschool children. In: Cooper PJ, Stein A (eds). Feeding Problems and Eating Disorders in Children and Adolescents.Chur: Harwood Academic Publishers; 1992. p. 61-85.
• 10. Lewinsohn PM, Denoma JM, Gau JM, Joiner TE, Striegel-Moore R, Bear P, Lamoureux B. Problematic Eating and Feeding Behaviors of 36-Month Old Children. Int J Eat Disord 2005; 38:208-19.
• 11. Archer LA, Rosenbaum PL, Streiner DL. The Children’s Eating Behavior İnventory: Reliability and Validity Results. J Pediatr Psychol 1991; 16: 629-42.
• 12. Berlin KS, Davies WH, Silverman AH, Woods DW, Elizabeth A, Fischer, EA, Rudolph CD. Assessing Children’s Mealtime Problems With the Mealtime Behavior Questionnaire. Children’s Health Care 2010; 39: 142-56.
• 13. Yılmaz R, Esmeray H, Erkorkmaz Ü. Çocuklarda Yeme Davranışı Anketinin Türkçe Uyarlama Çalışması. Anadolu Psikiyatri Derg. 2011; 12: 287-94.
• 14. Wardle J, Sanderson S, Guthrie CA, Rapoport L, Plomin R. Parental Feeding Style and the Intergenerational Transmission of Obesity Risk. Obes Res 2002; 10: 453-62.
• 15. Karasar N. Bilimsel Araştırma Yöntemi .15. baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım; 2005.
• 16. Tezbaşaran AA. Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. 2. baskı. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları; 1997.
• 17. DeVellis RF. Scale Development. Theory and Applications. 2nd edition. California: Sage Publications Inc.; 2003.
• 18. Tavşancıl E. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. 3. baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım; 2006.
• 19. Büyüköztürk Ş, Çakmak EK, Akgün ÖA, Karadeniz Ş, Demirel F. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları; 2008.
• 20. Kalaycı Ş. Faktör Analizi. Kalaycı Ş (editör). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti; 2005.
• 21. Çokluk Ö, Şekercioğlu G, Büyüköztürk Ş. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik ve Lısrel Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi; 2012.
• 22. Şeker H, Gençdoğan B. Psikoloji ve Eğitimde Ölçme Aracı Geliştirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım; 2006.
• 23. Büyüköztürk Ş. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum. 7. baskı. Ankara: Pegem A Yayıncılık; 2007.
• 24. Durmuş B, Yurtkoru SE, Çinko M. Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi. 4. baskı. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş; 2011.
• 25. Demir MÖ. Sosyal Bilimlerde İstatistiksel Analiz: SPSS 20 Kullanım Kılavuzu. Ankara: Detay Yayıncılık; 2012.
• 26. Alpar R. Spor, Sağlık ve Eğitim Bilimlerinden Örneklerle Uygulamalı İstatistik ve Geçerlik-Güvenirlik. Ankara: Detay Yayıncılık; 2010.
• 27. Alpar R. Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler. 3. baskı. Ankara: Detay Yayıncılık; 2011.
• 28. Şencan H. Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayınları; 2005.
• 29. Şimşek ÖF. Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş, Temel İlkeler ve Lisrel Uygulamaları. Ankara: Ekinoks Eğitim Danışmanlık Hiz. ve Bas. Yay. Dağ. San. ve Tic. Ltd. Şti; 2007.
• 30. Sümer N.Yapısal Eşitlik Modelleri: Temel Kavramlar ve Örnek Uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları 2000; 3: 49-74.
• 31. Çakmak EK, Güneş E, Çiftçi S, Üstündağ MT. Web Sitesi Kullanılabilirlik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik, Güvenirlik Analizi ve Uygulama Sonuçları. PEGEGOG 2011;1: 31-40.
• 32. Özdamar K. Paket Programlar ile İstatistik Veri Analizi. 4. baskı. Eskişehir: Kaan Kitabevi; 2002.
• 33. Ergin DY. Ölçeklerde Geçerlik ve Güvenirlik. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 1995; 7: 125-48.