Hilmi Baba b. Hüseyin Bosnevî’nin Hicret Risâlesi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 30 - 45, 31.03.2018

Ekrem Gülşen

Öz

Osmanlı Devleti için 19. asrın son çeyreğine, “hüzün yılları” diyebiliriz.
Zira onun, Fatih devrinden (1451-1481) II. Abdülhamit’in (1876-1909)
tahta geçmesine kadar dört yüz yıldan fazla kaldığı Balkanlar’dan ve
özellikle Bosna-Hersek’ten beklenmedik bir şekilde çekilmesi, ardından
Avusturya-Macaristan’ın ülkeyi 1878’de işgalinin, toplumsal ve siyasal
alanda etkileri derin ve geniş olmuştur. Bu durum karşısında
Boşnaklar yer yer direnişe geçmişlerse de başarılı olmamışlardır.
Habusburg (Avusturya) yönetiminin Boşnak Müslümanları asimile
etmeye kalkışması karşısında, Türkçe yayımlanan Vatan gazetesi ve
diğer matbuatta Bosna-Hersek’teki Müslümanların durumu ve
ülkeden hicret/göç sorunu; Bosna’nın dârulharp olduğu,
Müslümanların dârulislâm olan Osmanlı topraklarına göç etmesi
gerektiği, önemli meselelerden biri olarak tartışılmıştır.
Bu dönemde hicret ve dârulharp tartışmalarına katılan ve bu hususta
Hicret Risâlesi kaleme alanlardan biri de Hilmi Baba b. Hüseyin
Bosnevî’dir. Bosnevî çalışmasını, Bosna’nın dârulharp olduğu ve
hicrete gücü yetenlerin dârulharpten İslam beldelerine hicret
etmelerinin farz olduğu tezi üzerine oturtmaktadır. Çalışmada delil
olarak sunulan âyetlerin yorumu Hâzin, Nesefî, Beğavî ve Râzî vb. gibi
tefsirlerden, hadisler Ebû Dâvûd, Nesâî ve Beyhakî vb. hadis
mecmuaları ve şerhlerinden alınmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi,
İbrahim Efendi 421’de bulunan ve müellif hattı olan Bosnevî’nin
çalışması, Bosna’nın kesin olarak dârulharp olduğunu kabul etmekle
beraber, bunun nedenini ortaya koyamamıştır.
Bu çalışmada işgal sonrası Boşnaklar arasında kafa karışıklığına
neden olan hicret/göç olgusu ve Hilmi Baba’nın Hicret Risâlesi ele
alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bosna-Hersek, Hicret Risâlesi, Hilmi Baba Bosnevî, dârulharp-dârulislâm, işgal, göç, Avusturya-Macaristan

Kaynakça

• Akgündüz, Murat (2003), “Osmanlı İdaresi Döneminde Bosna-Hersek”, DEÜİFD., İzmir, sayı XVIII, s. 111-130. Albânî, Muhammed Nâsuriddîn (1435), Silsiletü’l-ahâdîsi’s-sahîha, Mektebetü’l-meârif, ts, V, 435. Ateş, Süleyman, Kur’ân Ansiklopedisi, Kuba Vakfı Yay., İstanbul ts. Bosnevî, Hilmi Baba, (1302/1885), Hicret Risâlesi Süleymaniye Ktp. İbrahim Efendi nr. 421. Bosnevî, Hilmi Baba, Mecâlisü’l-Bosnevî, Süleymaniye Ktp. İbrahim Efendi nr. 517 ve 518. Buhârî, Sâhîh, İstanbul, ts. Ebû Dâvûd (1389), Sünen, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, (tah. İzzet Ubed) (1. Baskı), Beyrut el-Askalânî, İbn Hacer (1418/1997), el-Kâfî eş-şâfi fî tahrîci ehâdîsi’l-Keşşâf, Dâru ihyâi’tturâsi’l-Arabî, 1. Baskı. el-Askalânî, İbn Hacer (1418/1997), Tehzîbu’t-tehzîb, Müessesetü’r-risâle( 1. Baskı), X, 90. Geçer, Genç Osman (2010), “İşgal Sonrası Bosna-Hersek’te Göç Olgusunun Vatan Gazetesine Yansımaları”, TÜBAR Dergisi, XXVIII, s. 191-205. Geçer, Genç Osman (2010/20), “Azapzâde (Azabagiç) Mehmed Tevfik’in “Hicret Hakkında Risâle” Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkbilig Dergisi, s. 216-225. Gülşen, Ekrem (2016), “Osmanlı’da “Mecâlis” Tefsir Geleneği: Hilmi Baba b. Hüseyin Taşlıcavî Bosnevî ve “Tefsîru Sûreti’d-Duhâ” Örneği”, İlim Yayma Vakfı, Kur’an ve Tefsir Akademisi, Osmanlı’da Tefsir Dersi Gelenekleri, Sempozyum Kitapçığı, İstanbul, s. 64-96. Gündüz, Tufan (2016), Alahimanet Bosna, Boşnakların Osmanlı Topraklarına Göçü, (2. Baskı), Yeditepe Yay., Heysemî (1406), Mecmeu’z-zevâid, Müessetü’l-meârif. İbn Adiy (1418), el-Kâmil fi’d-duafâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, (tah. Ali Muhammed Muavviz ve Adil Ahmed), 1. Baskı. İbn Hişâm (1985), es-Sîre, (trc. Yusuf Velişah Uralgiray) Muhammed b. Suud Üniversitesi Yay., Riyad, II, 37. İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Mısır, ts. İbn Teymiyye (1338), Mecmûu’l-Fetâvâ, Riyad. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (1416/1996), el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’lmübeyyinü limâ tademmenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân, (tah. Muhammed elHafnâvî ve Mahmûd Hâmid Osman), Dâru’l-Hadîs, Kahire. Laviç, Osman (2003), “Mehmed Tevfik Azabagiç”, DİA, Ankara, XXVIII, 536. Mâtüridî (2010), Te’vilâtü’l-Kur’ân, Mizan Yay., İstanbul. Müslim, Sâhîh-i Müslim, İstanbul, ts. Nesâî, Sünen, İstanbul, ts. Norman, York (2012), “Hilmi Baba ve 1878 Sonrasında Osmanlı İmparatorluğunda Boşnak Muhacirlerin Yaşadığı Müşkilât”, 1453 Dergisi, İst. Büyükşehir Bld. Yay., 2012/15, s. 37-40. Olaş, Zerrin (2007), Avusturya-Macaristan İmparatorluğu İşgalinde Bosna-Hersek, (Yüksek Lisans Tezi), SAÜSBE., Sakarya. Önkal, Ahmet (1998), “Hicret”, DİA, İstanbul, XVII, 458-462. Özel, Ahmet (1993), “Dârulharp”, DİA, İstanbul, VIII, 536-537. Özel, Ahmet (1998), İslam Hukukunda Ülke Kavramı: Dârulislâm-Dârulharp, İstanbul. Özel, Ahmet (2012), “Klasik İslâm Devletler Hukukunda Ülke Kavramı ve Günümüzdeki Durum: İbn Teymiyye’nin Mardin Fetvası ile Benzeri Diğer Bazı Fetvalar”, MÜİFD, sayı 43, İstanbul, s. 41-64. Râzî (1985), Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru’l-fikr, Beyrut. Suyûtî (1306), ed-Durru’l-mensûr, Mısır. Taberî (1325), Câmiu’l-beyân, Beyrut. Tahrirat-Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği Belgeleri, nr. 7/70.