İSLAM İKTİSADI SÖYLEMLERİNİN CUMA HUTBELERİNDEKİ YERİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 150 - 169, 28.07.2019

Ali İhsan Er Mücahit Özdemir

Öz

Cuma namazının farz olmasıyla birlikte ilk olarak Hz.
Peygamber tarafından başlatılan cuma hutbesi, Türkiye’de 1924 yılından bugüne Diyanet
İşleri Başkanlığı kontrolünde devam etmektedir. Ülke genelinde her cuma aynı
hutbe okunmakta ve hutbeler aracılığıyla farklı toplumsal sınıflardan
milyonlarca insana ulaşılmaktadır. Bu nedenle hutbe esnasında gündeme alınan
her bir konu ve söylenen her bir cümle önem taşımaktadır. Literatürde hutbeler
üzerine sınırlı sayıda çalışma yapılmış olmakla birlikte hutbeleri İslam
iktisadı bağlamında ele alan bir yayın bulunmamaktadır. Bu çalışmada, 2001-2018
yılları arasında İstanbul’da irâd edilen hutbelere İslam iktisadına ilişkin
hangi kavramların konu edildiği, ne sıklıklarla kullanıldığı ve nasıl bir
muhteva ile sunulduğu incelenmiştir. Yapılan analiz sonucunda ilgili dönem
içerisinde İslam iktisadıyla ilişkili farklı alanlara yönelik kavramlara çok
sık olmasa da hutbelerde yer verilmiştir. Özellikle zekât ve sadaka gibi daha
çok karşılıksız maddi destek vermeye ilişkin kavramlar Ramazan aylarında
bilhassa hutbelerde cemaate aktarılmıştır. Bununla birlikte hâkim sistemin
temel dinamikleri olan ve İslam dininde çok sert biçimde yasaklanan faiz gibi
kavramlardan ise neredeyse hiç bahsedilmemiştir. Bu çalışma ile hutbeler
üzerine alansal bir inceleme yapılmış ve hutbeler aracılığıyla günümüz Türkiye’sinde
İslam iktisadı değerlerinin ele alınışı incelenmiştir. Ayrıca İslam iktisadının
toplumda daha çok bilinmesi ve yaygınlık kazanmasının hutbeler yoluyla nasıl
gerçekleştirilebileceğine dair öneriler sunularak mevcut durum ve eksikliklere
işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hutbe, İslam iktisadı, zekât, faiz

The Place of the Islamic Economics Discourses in Friday Khutbah

Öz

Kaynakça

• Akay, H. (2005). İslami Terimler Sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Akyeşil, N. (2011). Cuma Hutbelerinde İnsan Hakları. Hülasa.
• Arıkan, R. (2000). Araştırma teknikleri ve rapor yazma. Gazi Kitabevi.
• Barkır, M. (1998). Hutbe. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Borthwick, B. M. (1967). The Islamic Sermon as a Channel of Political Communication. Middle East Journal, 21(3), 299–313.
• Çakan, İ. L. (1998). Dini Hitabet: Çeşitleri- İlkeleri- Örnekleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Candan, M. (2007). Kayıt Dışı İstihdam, Yabancı Kaçak İşçi İstihdamı ve Toplumumuz Üzerindeki Sosyo-Ekonomik Etkileri. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü.
• Demir, İ. (1998). Hz. Muhammed’in Hutbe ve Hitabeleri. Şeyh Yahya Efendi Kültür ve Araştırma Vakfı Yayınları.
• Demir, M. (2012). Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu. İnsan ve Toplum, 2(3), 5–32.
• Demir, Z. (2013). Diyanet Hutbelerinde Kadın Söylemi. Toplum Bilimleri, 7(14), 95–118.
• DİB. (1999). Kuruluşundan günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı, tarihçe, teşkilat, hizmet ve faaliyetler (1924-1997). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• El-Cevherî, E. N. İ. İ. H. (1984). Sıhâh. Beyrût: Dâru’l-‘ılm lilmelâyîn, C, I,.
• Elmalı, H. (1998). Hitâbet. TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Erkal, M. (2013). Zekat. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Karagöz, İ. (2010). Dini kavramlar sözlüğü (Komisyon.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kızıltepe, K. ve Yardımcıoğlu, F. (2017). Diyanet Personelinin Faiz Hassasiyeti Üzerine Bir Araştırma. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 3(2). doi:10.25272/J.2149-8407.2017.3.2.08
• Külekçi, C. (2013). İlk Dönem İslam Siyâsî Tarihinde Hutbe Uygulaması. Electronic Turkish Studies, 8(7), 307–321.
• Muslim, A., Karsidi, R., Wijaya, M. ve Joebagio, H. (2014). A Mosque-Based Economic Empowerment Model for Urban Poor Community. International Journal of Social Science Research, 2(2), 80–93.
• Naskali, E. G. (2017). Hutbe Kitabı. Kitabevi Yayınları.
• Nevevi, İ. (2017). Riyaz’üs-Salihin. (T. H. Akın, Ed.). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Özdural, Z. (2005). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Cuma Hutbelerinde Kadına İlişkin Söylemler (Aydın Kadınların Değerlendirmesiyle). Ankara Üniversitesi.
• Razak, A. A., Yahya, M., Hussin, M. ve Muhammad, F. (2014). Economic Significance of Mosque Institution in Perak State, Malaysia. Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies, (7), 98–109.
• Riwajanti, N. I., Muwidha, M. ve Candrawati, T. (2017). Mosque And Economic Development. Proceeding Annual International Conference on Islam and Civilization içinde .
• Sağır, A. ve Demirağ, H. (2017). Din ve Gelenek Bağlamında Kadın ve Kadınlık Tartışmaları: Diyanet Hutbeleri Örneği (2006-2016). Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 2147-0626. doi:10.7596/taksad.v6i3.909
• Sarıcık, M. (2013). Bütün Yönleriyle Dört Büyük Halife Dönemi. Nesil Yayınları.
• Usta, E. Ş. (2005). Emine Şeyma Usta, Atatürk’ün Cuma Hutbeleri. İstanbul: İleri Yayınları.
• Vehbi, K. M. (1993). Sahîh-i Buhâri (C. I.). Üçdal Neşriyat.
• Yaşaroğlu, M. K. (2016). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbe Hizmetlerine Genel Bir Bakış (C. 2).