Psychological resilience: An evaluation in terms of healthcare professionals

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 656 - 678, 30.06.2023

Kübra Ağırkaya , Ramazan Erdem

https://doi.org/10.47097/piar.1254928

Cited By: 4

Öz

Health institutions have a complex structure where risky situations are encountered more frequently than other organizations. Therefore, hospital employees are often faced with stressful situations in their daily working environments. Due to the complex structure of hospitals and the fact that many health professional groups work together as a team, it can increase the possibility of employees to have problems in stressful working conditions. For employees, coping with stress becomes important. One of the most important concepts that we encounter in the context of coping with stress is psychological resilience. Studies on the phenomenon of psychological resilience, which is among the concepts of positive psychological capital, have been among the remarkable subjects in recent years and remain up-to-date. Considering that there are few studies dealing with health institutions on this subject in Türkiye, the aim of this study is to draw attention to the risky or challenging working environments of hospital staff and to create a basic perspective on resilience in health institutions by examining various studies on resilience.

Anahtar Kelimeler

Psychological Resilience, Health Institutions, Protective Factors, Risk Factors.

Psikolojik Sağlamlık: Sağlık Çalışanları Açısından Bir Değerlendirme

Öz

Sağlık kurumları, riskli durumların diğer organizasyonlara göre daha sık karşılaşıldığı karmaşık bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla hastane çalışanları da günlük çalışma ortamları itibariyle sıklıkla stres yaratıcı durumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Hastanelerin karmaşık yapısı ve birçok sağlık meslek grubunun bir arada ekip halinde çalışmaları nedeniyle çalışanların stresli çalışma şartlarında problem yaşama ihtimalini artırabilmektedir. Çalışanlar için ise stresle başa çıkma önemli hale gelmektedir. Stresle başa çıkabilme bağlamında karşımıza çıkan en önemli kavramlardan birisi de psikolojik sağlamlıktır. Pozitif psikolojik sermaye kavramları arasında yer alan psikolojik sağlamlık olgusu üzerine yapılan çalışmalar son yıllarda dikkat çekici konular arasında yer almakta ve güncelliğini korumaktadır. Türkiye’de ise bu konu özelinde sağlık kurumlarını ele alınan çalışmalar az olduğu dikkate alındığında bu çalışmanın amacı, psikolojik sağlamlık üzerine yapılan çeşitli çalışmaları irdeleyerek, hastane çalışanlarının riskli ya da zorlu çalışma ortamlarına dikkat çekmek ve sağlık kurumlarında psikolojik sağlamlıkla ilgili temel bir bakış açısı oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik Sağlamlık, Sağlık Kurumları, Koruyucu Faktörler, Risk Faktörleri.

Kaynakça

• Adger, W. N. (2000). Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24(3), 347–364. https://doi.org/10.1191/030913200701540465.
• Ağaç M., & Üzar Özçetin, Y. S. (2021). Kanser Sürecinde Üstbilişler, Psikolojik Sağlamlık ve Nüks Korkusu. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar - Current Approaches in Psychiatry, 13(4), 693–706. https://doi.org/10.18863/pgy.859242.
• Altuntaş, S., & Genç, H. (2020). Resilience as predictor of happiness: Investigation of teacher sample. Hacettepe Egitim Dergisi, 35(4), 1–15. https://doi.org/10.16986/HUJE.2018046021.
• Alvord, M. K., Zucker, B., & Grados, J. J. (2011). Resilience Builder Program for Children and Adolescent-Enhancing Social Competence and Self Regulation. Illinois: Research Press.
• Angın, Y. (2021). Covid- 19 Pandemi Sürecinden Geçerken Sağlık Çalışanlarında Dini Başa Çıkma ve Psikolojik Sağlamlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi -, 25(1), 331–345.
• Arı, A. F., & Çarkıt, E. (2020). Investigation of Resilience in Terms of Gender: A Meta-Analysis Study. Research on Education and Psychology (REP), 4, 34–52.
• Arıcı, A., & Artan, T. (2022). Psikolojik Sağlamlığın Gelişiminde Aracı Bir Değişken Olarak Öz Anlayış. Sosyal Çalışma Dergisi Https://Dergipark.Org.Tr/Tr/Pub/Scd, Cilt: 6(2), 131–142.
• Arslan, G. (2015). Ergenlerde Psikolojik Sağlamlık : Bireysel Koruyucu Faktörlerin Rolü Resilience in Adolescents : The Role of Individual Protective Factors. 5(44), 73–82.
• Arslan, G., & Balkıs, M. (2016). Ergenlerde Duygusal İstismar, Problem Davranışlar, Öz-Yeterlik ve Psikolojik Sağlamlık Arasındaki İlişki. Sakarya University Journal of Education, 6(1), 8. https://doi.org/10.19126/suje.35977.
• Ateş, B., & Sağar, M. E. (2021). Ünı̇versite Öğrencilerı̇nde Öz-Yeterliğin Yordayıcısı Olarak Bilişsel Esneklik, Duygu Düzenleme Becerı̇lerı̇ ve Psikolojik Sağlamlık. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(3), 679–695.
• Aydın, A., & Ersoy Özcan, B. (2021). Covid-19 pandemi sürecinde sağlık çalışanlarında belirsizliğe tahammülsüzlük, ruminatif düşünme biçimi ve psikolojik sağlamlık düzeyleri. Cukurova Medical Journal, 46(3), 1191–1200. https://doi.org/10.17826/cumj.925771.
• Babore, A., Lombardi, L., Viceconti, M. L., Pignataro, S., Marino, V., Crudele, M., Candelori, C., Bramanti, S. M., & Trumello, C. (2020). Since January 2020 Elsevier has created a COVID-19 resource centre with free information in English and Mandarin on the novel coronavirus COVID- 19 . The COVID-19 resource centre is hosted on Elsevier Connect , the company ’ s public news and information. Psychiatry Research Journal, 293(January). www.elsevier.com/locate/psychres%0APsychological.
• Baltaci, H. Ş., & Karataş, Z. (2014). Validity and Reliability of the Resilience Scale for Early Adolescents. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 131(January 2017), 458–464. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.04.148.
• Basım, N., Çetin, F., & Harun, S. (2013). Örgütsel Psikolojik Sermayenin Tükenmişlik Sürecine Etkileri: Kamu Sektöründe Bir Araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, January, 95–108.
• Bilge, Y., & Bilge, Y. (2020). Investigation of the effects of coronavirus and social isolation on psychological symptoms in terms of psychological resilience and coping styles. Klinik Psikiyatri Dergisi, 23, 38–51. https://doi.org/10.5505/kpd.2020.66934.
• Bitmiş, M. G., Alptekin, S., & Turgut, H. (2013). Psikolojik Dayanıklılığın Tükenmi̇şli̇k Üzeri̇ne Etki̇si̇: Örgütsel Özdeşleşmeni̇n Aracılık Rolü. 2, 27–40.
• Bonanno, G. A. (2004). Loss, Trauma, and Human Resilience: Have We Underestimated the Human Capacity to Thrive after Extremely Aversive Events? American Psychologist, 59(1), 20–28. https://doi.org/10.1037/0003-066X.59.1.20.
• Bozdağ, F. (2020). Pandemi sürecinde psikolojik sağlamlık (Psychological resilience during pandemic). Turkish Studies, 15(6), 247–257. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44890.
• Bozdağ, F., & Ergün, N. (2021). Psychological Resilience of Healthcare Professionals During COVID-19 Pandemic. Psychological Reports, 124(6), 2567–2586. https:/doi.org/10.1177/0033294120965477.
• Cevizci, O. (2019). Sağlık Çalışanlarında Psikolojik Dayanıklılık ile Psikolojik Belirtilerin İlişkisinin İncelenmesi. Yakın Doğu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Klinik Psikoloji Anabilim Dalı.
• Connor, K. M., Davidson, J. R. T. (2003). Development of a new Resilience scale: The Connor-Davidson Resilience scale (CD-RISC). Depression and Anxiety, 18(2), 76–82. https://doi.org/10.1002/da.10113.
• Cömert, Y., & Yürür, S. (2017). Pozitif Psikolojik Sermayenin Bir Belirleyicisi Olarak Algılanan Örgütsel Desteğin. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi Cilt, 5, 17–34. http://www.isletmeiktisat.com.
• Çam, O. Büyükbayram, A. (2017). Nurses’ Resilience and Effective Factors. Journal of Psychiatric Nursing, 118–126. https://doi.org/10.14744/phd.2017.75436.
• Çelenk, M. (2019). Konaklama i̇şletmeleri̇ çalişanlarinda psi̇koloji̇k dayanikliliğin i̇ş yaşam dengesi̇ne etki̇si̇. T.C. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Demir, T. (2018). Sağlik Çalişanlarinda Algilanan Stres Psi̇koloji̇k Sağlamlik VBi̇li̇şsel Duygu DüzenleStrateji̇leri̇ni̇n Durumluk VeSürekli̇ KaygDüzeyi̇ni̇ Yordama Gücü.
• Deniz, S., Çimen, M., & Yüksel, O. (2020). Psikolojik Sağlamlığın İş Stresine Etkisi: Hastane Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma. Sakarya Üniversitesi İşletme Bilimi Dergisi, 8(2), 351–370. https://doi.org/https://doi.org/10.22139/jobs.741576
• Eley, D. S., Robert Cloninger, C., Walters, L., Laurence, C., Synnott, R., & Wilkinson, D. (2013). The relationship between resilience and personality traits in doctors: Implications for enhancing well being. PeerJ, 2013(1), 1–16. https://doi.org/10.7717/peerj.216.
• Ergüner, B. (2017). Hekimlerin Algıladıkları Stres Düzeyi, Psikolojik Dayanıklılıkları ve Yaşam Doyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. T.C. Ufuk Üniversitesi.
• Erhan, T. (2022). Duygusal Zekâ ve Yaşam Tatmini: Psikolojik Sağlamlığın Aracılık Rolü. Turkish Studies-Economics,Finance,Politics, Volume 17 Issue 1(Volume 17 Issue 1), 43–61. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.57636.
• Fariz, S., İlyas, A., & Fariz, G. (2021). Pandemi Sürecinde Sağlık Çalışanlarında Travma Sonrası Büyümenin Stresle Başa Çıkma ve Algılanan Sosyal Destek Açısından Yordanması. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 292–301. https://doi.org/Doi: https://doi.org/10.53424/balikesirsbd.947458 Pandemi.
• Fleming, J. & Ledogar, R. J. (2008). Resilience, an evolving concept: A review of literature relevant to aboriginal research. Pimatisiwin, 6(2): 7-23.
• Folke, C., Carpenter, S. R., Walker, B., Scheffer, M., Chapin, T., & Rockström, J. (2010). Resilience thinking: Integrating resilience, adaptability and transformability. Ecology and Society, 15(4). https://doi.org/10.5751/ES-03610-150420.
• Garmezy, N. (1987). Stress, competence, and development: Continuities in the study of schizophrenic adults, children vulnerable to psychopathology and the search for stress-resistant children. American Journal of Orthopsychiatry, 57, 2, 159-174.
• Gillespie, C. F., Phifer, J., Bradley, B., & Ressler, K. J. (2009). Risk and resilience: Genetic and environmental influences on development of the stress response. Depression and Anxiety, 26(11), 984–992. https://doi.org/10.1002/da.20605.
• Gito, M., Ihara, H., & Ogata, H. (2013). The relationship of resilience, hardiness, depression and burnout among Japanese psychiatric hospital nurses. Journal of Nursing Education and Practice, 3(11), 12–18. https://doi.org/10.5430/jnep.v3n11p12.
• Gizir, C. A. (2007). Psikolojik Sağlamlik, Ri̇sk Faktörleri̇ ve Koruyucu Faktörler Üzeri̇ne Bi̇r Derleme Çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 28(3), 113–128.
• Greene, R. R. (2002). Holocaust survivors: A study in resilience. Journal of Gerontological Social Work, 37(1), 3–18. https://doi.org/10.1300/J083v37n01_02
• Greene, R. R. (2014). Journal of Gerontological. Journal of Gerontological Social Work, November 2013, 1–18. https://doi.org/10.1300/J083v37n01.
• Güloğlu, B., & Karaırmak, Ö. (2010). Üniversite Öğrencilerinde Yalnızlığın Yordayıcısı Olarak Benlik Saygısı ve Psikolojik Sağlamlık. Ege Eğitim Dergisi, 11(2), 73–881.
• Herrman, H., Stewart, D. E., Diaz-Granados, N., Berger, E. L., Jackson, B., & Yuen, T. (2011). What is resilience? Canadian Journal of Psychiatry, 56(5), 258–265. https://doi.org/10.1177/070674371105600504
• Hoşgör Gündüz, D., Tanyel Çatak, T., Cin, S., & Bozkurt, S. (2021). Covid-19 Pandemisi Döneminde Sağlık Çalışanlarında Tükenmişlik: İstanbul İli Örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(2), 372–386.
• Hökkaş, M. (2019). Hemşirelerin Psikolojik Sağlamlık Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler. T.C. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Huffman, E. M., Athanasiadis, D. I., Anton, N. E., Haskett, L. A., Doster, D. L., Stefanidis, D., & Lee, N. K. (2021). How resilient is your team? Exploring healthcare providers’ well-being during the COVID-19 pandemic. American Journal of Surgery, 221(2), 277–284. https://doi.org/10.1016/j.amjsurg.2020.09.005.
• Kahya, M., & Şahin, F. (2016). Askeri Liderlikle Astların Liderden Tatmininde Astların Kişilik Özelliklerinin Düzenleyici Rolü. İş ve İnsan Dergisi, 3(2), 93. https://doi.org/10.18394/iid.50780.
• Karacaoğlu, K., Köktaş, G. (2016). Psikolojik Dayanıklılık ve Psikolojik İyi Olma İlişkisinde İyimserliğin Aracı Rolü: Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. İş ve İnsan Dergisi, 3(2), 119. https://doi.org/10.18394/iid.20391.
• Karagöz, Y., Durak, İ., & Mutlu, H. T. (2021). Psychological resilience and life satisfaction of healthcare professionals in Turkey: The mediating role of fear of COVID. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 11(62), 403–417. https://doi.org/10.17066/tpdrd.1001724.
• Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik Sağlamlık, Risk Faktörleri ve Koruyucu Faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 26(3), 129–142.
• Karaırmak, Ö., & Siviş-Çetinkaya, R. (2011). Benlik Saygısının ve Denetim Odağının Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi: Duyguların Aracı Rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(35), 30–43.
• Karataş, Z., & Camadan, F. (2020). Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Sağlamlıklarının Açıklanmasında Bilinçli Farkındalığın ve Çeşitli Demografik Değişkenlerin Rolü. Eğitim Bilimleri Dergisi, 348–370. https://doi.org/10.15285/maruaebd.604779
• Kaya, Z. (2019). COVID-19 Pandemi Döneminde Sağlık Çalışanlarının Sağlık Haberlerini Algılama Düzeylerinin Psikolojik Sağlamlık Durumuna Ekisi. T.C. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Kelle, Ö., Irak Uysal, D. (2019). Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Psikososyal Risk Faktörleri ve Koruyucu. Ankara Üniversitesi Derleme/Review Article, 18(1), 40–48.
• Kirby, L.D. ve Fraser, M. W. (1997). Risk and resilience in childhood. (Ed: M. Fraser) Risk and resilience in childhood. Washington, DC: NASW Press.
• Larrabee, J. H., Wu, Y., Persily, C. A., Simoni, P. S., Johnston, P. A., Marcischak, T. L., Mott, C. L., & Gladden, S. D. (2010). Influence of stress resiliency on rn job satisfaction and intent to stay. Western Journal of Nursing Research, 32(1), 81–102. https://doi.org/10.1177/0193945909343293
• Luceño, L., Talavera, B., Yolanda, G., & Martín, J. (2020). Síntomas de estrés postraumático, ansiedad, depresión, niveles de resiliencia y agotamiento en el personal sanitario español durante la pandemia de COVID-19. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(15), 1–29. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32751624/
• Luthar S., S. (2013). Resilience at an Early Age and Its Impact on Child Psychosocial Development. Encyclopedia on Early Childhood Development, 2nded., 1–8.
• Mardin Bekata, N. (2000). Sağlık Sektöründe Kadın (A. M. ve arkadaşları Tulun (ed.)). T.C. Başbakanlık KSSGM Yayını.
• Masten, A. S., Best, K. M. and Garmezy, N. (1990). Resilience and development contributions. Development and Psychopatholog, 2(4), 425–444. 10.1017/S0954579400005812.
• McCann, C. M., Beddoe, E., McCormick, K., Huggard, P., Kedge, S., Adamson, C., & Huggard, J. (2013). Resilience in the health professions: A review of recent literature. International Journal of Wellbeing, 3(1), 60–81. https://doi.org/10.5502/ijw.v3i1.4.
• Murphy, L. B. (1987). Further reflections on resilience. (Ed: E. J. Anthony ve B. J. Cohler) The Invulnerable Child. New York: The Guilford Press.
• Öz, F., Yılmaz, E. B. (2009). Ruh Sağlığının Korunmasında Önemli Bir Kavram: Psikolojik Sağlamlık. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 16(3), 082–089. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/hunhemsire/article/view/500005290.
• Özdemir, N., & Adıgüzel, V. (2021). The relationship between social intelligence, self-esteem and resilience in healthcare professionals and the affecting factors. Journal of Psychiatric Nursing, 12(1), 18–28. https://doi.org/10.14744/phd.2020.96658
• Özmen, S., & Ocakdan, U. B. (2022). Covıd- 19 Pandemisinde Hemşirelerin Ölüm Kaygısı Düzeyinin Psikolojik Sağlamlığa Etkisinin İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Cilt: 13, 1224–1236.
• Öztörel, İ. (2018). Psikolojik Sağlamlik , Yaşam Doyumu Ve Affetme. Yakın Doğu Üniversitesi.
• Richardson, G. (2002). The Metatheory of Resilience and Resiliency. Journal of Clinical Psychology, 58, 307–321. https://doi.org/10.1002/jclp.10020
• Richardson, J. C., & Chew-graham, C. A. (2016). Mental Health and Older People. Mental Health and Older People, 9–17. https://doi.org/10.1007/978-3-319-29492-6.
• Rutter, M. (1987). Psychosocıal Resılıence and Protectıve Mechanısms. American Journal of Orthopsychiatry, 57(3).
• Saruç, S., & Kızıltaş, A. (2021). COVID-19 pandemi sürecinde sağlık çalışanlarının anksiyete düzeylerinin psikolojik sağlamlıkları ve yaşadıkları sorunlar açısından incelenmesi. Journal of Psychiatric Nursing, 12(4), 314–323. https://doi.org/10.14744/phd.2021.04378
• Seçim, G. (2020). Bilişsel Esneklik ve Duygu Düzenleme Özelliklerinin Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 1–20. https://doi.org/10.37217/tebd.716151
• Southwick, S. M., Bonanno, G. A., Masten, A. S., Panter-Brick, C., & Yehuda, R. (2014). Resilience definitions, theory, and challenges: Interdisciplinary perspectives. European Journal of Psychotraumatology, 5(February). https://doi.org/10.3402/ejpt.v5.25338.
• Tam, C. C., Sun, S., Yang, X., Li, X., Zhou, Y., & Shen, Z. (2021). Psychological Distress Among HIV Healthcare Providers During the COVID-19 Pandemic in China: Mediating Roles of Institutional Support and Resilience. AIDS and Behavior, 25(1), 9–17. https://doi.org/10.1007/s10461-020-03068-w
• Terzi, Ş. (2008). Üniversite Öğrencilerinde Kendini Toparlama Gücünün İçsel Koruyucu Faktörlerle İlişkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2008 (35). http://search/yayin/detay/83151
• UNICEF, (2011). Children and Disasters: Building resilience through education, The United Nations Children`s Fund (UNICEF) and The United Nations International Strategy for Disaster Risk Reduction (UNISDR).
• Urhan, B., & Eti̇ler, N. (2011). Sağlık Sektöründe Kadın Emeğinin Toplumsal CinsiyetAçısından Analizi. Çalışma ve Toplum, 2(29), 191–215. http://calismatoplum.org/sayi29/urhan-etiler.pdf.
• Uzunbacak, H. H., Köse, S., Akçakanat, T. (2018). Akademisyenlerin Psikolojik Sağlamlık ve Mutluluklarının Belirleyicileri Olarak Sosyal ve Örgütsel Destek- Social and Organizational Support as Determinants of Psychological Resilience and Happiness of Academicians. Journal of Business Research- Turk, 10(3), 173–193. https://doi.org/10.20491/isarder.2018.468.
• Üzar Özçetin, Y. S., & Erkan, M. (2019). Yüksek riskli gebelerde psikolojik sağlamlık, algılanan stres ve psikososyal sağlık. Cukurova Medical Journal, 44(3), 1017–1026. https://doi.org/10.17826/cumj.502989.
• Werner, E. E. (1989). High-risk children inyoung adulthood: A longitudinal study from birth to 32 years. American Journal of Orthopsychiatry. 59, 72-81.
• Windle, G. (2011). What is resilience? A review and concept analysis. Reviews in Clinical Gerontology, 21(2), 152–169. https://doi.org/10.1017/S0959259810000420.
• Yaşar, Ş. I., Karaırmak, Ö., Aydoğan, D., Atalay, N. Ü., Çaykuş, T. M., Demir, Ö. O., & Yaşar, S. M. (2021). Psikoloijk Sağlamlık (M. Ağar & E. Aydın (eds.); 1. Baskı). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Gazi Mesleki Eğitim Merkezi Matbaası.
• Yavuz, A., & Karaer, M. (2020). Psikolojik Sağlamlık Ve İş Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişki Üzerine Ampirik Bir Çalışma. Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 6(33), 1940–1950.
• Yoldaş, C., & Demirci, H. (2019). Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Psikososyal Risk Faktörleri ve Koruyucu. Ankara Üniversitesi Derleme/Review Article, 18(1), 40–48.
• Yörük, S., & Güler, D. (2021). The relationship between psychological resilience, burnout, stress, and sociodemographic factors with depression in nurses and midwives during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study in Turkey. Perspectives in Psychiatric Care, 57(1), 390–398. https://doi.org/10.1111/ppc.12659.
• Yücel, Ö., & Orhan, B. (2017). Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Sunumuna Cinsiyet Açısından Bakış. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 53–59. https://doi.org/10.26695/mukatcad.2017.5.
• İnternet Kaynakları
• https://orgm.meb.gov.tr/psikososyaldijitaldestek/, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
• https://sites.edb.utexas.edu/resilienceeducation/, (Erişim Tarihi: 28.10.2022).
• https://www.authentichappiness.sas.upenn.edu/learn/educatorresilience, (Erişim Tarihi: 18.01.2023).
• https://www.authentichappiness.sas.upenn.edu/learn/soldiers, (Erişim Tarihi: 08.02.2023).