Ontological Problems in Utopia, Dystopia and Heterotopia Theorizations

Yıl 2023, , 130 - 141, 01.09.2023

Ayşenur Doğan , Rifat Gökhan Koçyiğit

https://doi.org/10.5152/Planarch.2023.22066

Öz

Although the concepts of utopia and dystopia were first introduced and used in the field of literature, they have become an important part of architectural theories in the historical process. The concept of heterotopia, on the other hand, first found its place in Focault’s philosophical theories, start- ing from this source, and immediately afterwards it began to be used extensively in architectural theories. However, these concepts (utopia, dystopia and heterotopia) sometimes refer to existing, sometimes non-existent or supposed to exist. Sometimes, these three concepts refers to an objec- tive, sometimes subjective, or intersubjective situation. Sometimes, they corresponds to tangible and sometimes intangible entities. The article aims to reduce the semantic shifts and ambiguities for the theories that will be put forward in this field by pointing out the ontological problems in the use of the concepts of utopia, dystopia, and heterotopia in the architectural literature.

Anahtar Kelimeler

Dystopia, heterotopia, ontological analysis, utopia

Ütopya, Distopya ve Heterotopya Kavramsallaştırmalarında Ontolojik Sorunlar

Öz

Ütopya ve distopya kavramları ilk olarak edebiyat alanında ortaya atılıp kullanılmaya başlansa da tarihsel süreç içerisinde mimarlık kuramlarının önemli birer parçası haline gelmişlerdir. Heterotopya kavramı ise yine bu kaynaktan yola çıkarak ilk olarak Foucault’un felsefi kuramla- rında yer bulmuş ve ardından mimarlık kuramlarında yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Ütopya distopya ve heterotopya kavramları kimi zaman var olan, kimi zaman da var olmayanlara göndergede bulunmaktadırlar. Bu üç kavram aynı zamanda hem soyut hem somut, hem tümel hem de tikel statüde değerlendirilebilmektedir. Diğer taraftan da kavramların kimi zaman nesne veya kimi zaman da özellik olarak kullanıldığı gözlemlenmektedir. Makale bu bağlamda ütopya, distopya ve heterotopya kavramlarının mimarlık literatüründeki kullanımında ontolojik sorunlara işaret ederek bu alanda daha sonra ortaya konacak kuramlar için anlam kaymalarını ve belirsizlik- lerini azaltmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Distopya, heterotopya, ontolojik çözümleme, ütopya

Kaynakça

• Akgün Yüksekli, B. (2013). Metropolis filmi: Aydınlanmanın diyalektiği, modernite, mit ve modern mimari. YEDİ: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 10, 59–70.
• Aksoy, A. (2003). Yunanca-Türkçe- Türkçe Yunanca sözlük. Nobel Basımevi. Atasoy, E. (2020). Distopik kurgu ve ümitvar distopya bağlamında ütopyacılık geleneği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(3), 1135–1147. [CrossRef]
• Bezel, N. (1984). Yeryüzü cennetleri kurmak. Say Yayınları.
• Bhatt, M., Hois, J., & Kutz, O. (2017). Ontological modelling of form and function in architectural design. Applied Ontology, 7(3), 233–267. [CrossRef]
• Bradbury, R. (2018). Fahrenheit 451 (D. Körpe, Çev.). İthaki Yayınları. Claeys, G. (2017). Dystopia: A Natural History: A Study of Modern Despot-ism, Its Antecedents and Its Literary Diffractions, Oxford University Press.
• Coleman, N. (2007). Building dystopia, Rivista MORUS-Utopia e Renasci- mento, (4, 181–192).
• Doxiadis, C. A. (1996). Between Dystopia and Utopia. The Trinity College Press.
• Ekice, Ş. N. (2019). Heterotopyalar içinde bir birey nasıl yaşayabilir?. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi Özel Sayı, 466–485.
• Ersal, L. Ö. (2013). Mimari mekânın biçimlendirilmesi ve anlam boyutu: Ontolojik yaklaşım (Tez No: 350433). [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitiüsü]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Foucault, M. (1967). Of other spaces: heterotopias, https://foucault.info/ documents/heterotopia/foucault.heteroTopia.en/. Foucault, M. (1984). Space, Power, and Knowledge, 1. B., The Foucault Reader. Pantheon Books.
• Foucault, M. (2005). Özne ve iktidar (I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.). AyrıntıYayınları.
• Foucault, M. (2015). Kelimeler ve şeyler. İmge Kitabevi.
• Frye, N. (1971). Edebiyatta ütopya türleri (A. Göktürk, Çev.). Türk Dili Eleştiri Özel Sayısı II, nr. 234.
• Grünberg, T., & Grünberg, D. (2013). Metafizik. Anadolu Üniversitesi Yayını. Harvey, D. (1996). Justice, nature and the geography of difference. Black-well Publishing.
• Harvey, D. (2007). Zeynep Gambetti (U. Mekanları, Çev.). Metis Yayınları. Horkheimer, M., & Adorno, T. (1995). Aydınlanmanın diyalektiği, (Özügül, O., Çev., Cilt: 1). Kabalcı Yayınları.
• Hurol, Y. (2020). On ontological approaches to academic research in archi- tecture. Open House International, 45(1/2), 69–85. [CrossRef]
• Kale, G. (2004). Sinemada görsel deneyim ve mimarlık (Tez No: 152232). [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitiüsü]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
• Koçyiğit, R. G. (2018). Sanat Ontolojisinden Mimarlık Ontolojisine: Mimari Yapıtların Ontik Statüsü. Art-e Sanat Dergisi, 11(22), 264-301. [CrossRef]
• Kumar, K. (2005). Ütopyacılık (A. Somel, Çev.). İmge Kitabevi Yayınları. Kumar, K. (2006). Modern zamanlarda ütopya ve karşı ütopya (A. Galip, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Lefebvre, H. (2015). Işık Ergüden (M. Üretimi, Çev.). Sel Yayıncılık. Mannheim, K. (1995). İdeoloji ve ütopya (M. Okuyavuz, Çev.). Epos Yayıncılık. More, T. (2006). Ütopya (S. Eyüboğlu, V. Günyol & M. Urgan, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nalbantoğlu, H. Ü. (2008). Nedir mekân dedikleri? Zaman-Mekân içinde (pp. 88–105). Yem Yayınları.
• Nowotny, H. (1984). Nineteen Eighty-Four: Science between utopia and dystopia. In E. Mendelsohn, H. Nowotny (Eds.), Sociology of the sci- ences: a yearbook (Vol. VIII). D. Reidel Publishing Company.
• Olgun, H. (2010). Ütopya’dan Distopya’ya: “Modern Şehircilik” ve Kritiği, idealkent. 1, 96–111.
• Orwell, G. (2015). 1984 (C. Üster (Çev.). Can Yayınları.
• Oskay, Ü. (1993). Ütopik Düşünce Ile Distopyen Düşünce ya da Batılılaşmanın Yolunun Açıldığı Toplumlar ve Açılamadığı Doğulu Toplumlar. Varlık, 1025, 6–9.
• Özel, F. B., & Mumyakmaz, A. (2018). Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno’da modern insan ve tüketim ideolojisi.Akademik Hassasi- yetler Dergisi, 5(10), 61–82.
• Öztürk, Ü. (2019). Turgut Cansever: Mimarinin ontolojik ve etik zemini.
• ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 12(1), 158–167.
• Platon (2006). Devlet, Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sarıkaya, T. (2021). Distopya kelimesinin etimolojisi ve sinemadaki ilk örnekleri. Medyalab Aylık İletişim Araştırmaları Dergisi, 8, 4–7.
• Sayın, T. (2016). Mimari tasarımda Bergsonculuğu1 Deleuzecü bir ontoloji üzerinden tekrar düşünmek. MEGARON, 11(2), 254–264.
• Sekman, A. (2015). Kentsel ütopyalar ve 20. yüzyıl toplu konut mimarlığı (Tez No: 420364). [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniver- sitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. Serdyńska, J. (2020). The brave New World of Rem Koolhaas. IOP Confer- ence Series: Materials Science and Engineering, 960(3). [CrossRef]
• Sobchack, V. (1997). Screening space: The American science fiction film. Rutgers University Press.
• Stavrides, S. (2016). Kentsel heterotopya (A. Karatay, Çev.). Sel Yayıncılık. Tekeli, İ. (2001). Modernite aşılırken kent planlaması. Birinci Baskı. İmge Kitabevi Yayınları.
• Tunalı, İ. (1971). Sanat ontolojisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Uluoğlu, B. (2012). Mimarlığın Ontolojisi ve Sözde 'Yıkım'ı Üzerine, skop dergi, Sayı:2. https://www.e-skop.com/skopdergi/mimarligin-ontolo- jisi-ve-sozde-yikimi-uzerine/586. Erişim Tarihi: 3.03.2023.
• Ünver, B. (2016). Mekansal dönüşümlerin distopik bilimkurgu sineması aracılığı ile incelenmesi ve mimari öngörüler. (Tez No: 444466). [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Ünver, B. (2020). Distopik bilim kurgu sinemasında gelecek mekânları ve mimari öngörüler. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, (24), 95–111. [CrossRef]
• Ural, A. G. (2019). Heterotopik bir mekân: Tophane-I Amire kültür ve sanat merkezi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 4(1), 79–91.
• URL-1: Heterotopi. (2022, 8 Nisan). https://www.tipterimlerisozlugu.com/ heterotopia.html.
• URL-2: Ütopyalar. (2022, 26 Mart). https://v3.arkitera.com/h49893-deli lerimiz-olmayacak-herkes-zeki-ve-akli-basinda-insanlar-olarak-bic imlenecek.html. URL-3: New Harmony. (2022, 18 Mart). https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:New_Harmony,_Indiana,_por_F._Bates.jpg.
• URL-4: Roadtown. (2022, 18 Mart). https://architectureau.com.
• URL-5: Resim-5. (2022, 18 Mart). https://media4.architecturemedia.net/ site_media/media/cache/c8/12/c8127281532b871fbd835f41cb- fda022.jpg.
• URL-6: Resim-6. (2022, 18 Mart). https://arquiscopio.com/archivo/wp- content/uploads/2013/08/130807Wright_Broadacre_PERS01.jpg.
• URL-7: Resim-8. (2022, 18 Mart). https://www.archdaily.com/945794/ no-more-room-for-the-living-or-the-dead-exploring-the-future- for-burials-in-asia.
• Yavuz, T. (2020). Varolmayan nesne var mıdır? FLSF (Journal of Philosophy and Social Sciences), 30, 259–277.