Deterioration in Monumental Stone Structures: The Example of Afyonkarahisar Gedik Ahmet Pasha (Imaret) Mosque

Yıl 2024, , 113 - 126, 25.03.2024

Bedra Çeşminaz Kar , Mustafa Dereli , Esra Yaldız

https://doi.org/10.54864/planarch.1456579

Öz

Cultural heritage refers to all the production and accumulation that human beings have made until today. Natural stone, which is used as a building material in the monumental architectural works of cultural heritage built throughout history, has been the basic element of the cultural transfer journey from the past to the future. However, the deterioration of natural stones is a prominent issue that can negatively affect the works in the long term or cause the destruction of the work. For this reason, the protection of natural stones used as building materials in architectural works will also lead to the protection of these works. Afyonkarahisar Gedik Ahmet Pasha Mosque, which was selected as the study area, is one of the monuments that have a key place in our architectural history and culture. The mosque has continued its function and has been used since the day it was built. In the building, which is still in use today, significant deterioration is observed especially in the stone material that forms the body walls of the building due to climatic factors. It is a necessity to conduct various renovations and repairs to extend the physical life of the building and to survive for many years and to be transferred to future generations. At this point, it is important to first determine the deterioration of the structure. With this perspective, the study aims to determine the deterioration of Afyonkarahisar Gedik Ahmet Pasha Mosque based on observation. According to the observations made because of the study, it was revealed that there are physical damages as well as biological and chemical deterioration in the stone deterioration of Gedik Ahmet Pasha Mosque.

Anahtar Kelimeler

Gedik Ahmet Pasha (Imaret) Mosque, natural stone, ayazini tuff, stone material deterioration, Afyonkarahisar

Anıtsal Taş Yapılarda Meydana Gelen Bozulmalar: Afyonkarahisar Gedik Ahmet Paşa (İmaret) Cami Örneği

Öz

Kültürel miras insanoğlunun bugüne kadar yapmış olduğu bütün üretim ve birikimlerin tümünü ifade etmektedir. Kültürel mirasın tarih boyunca inşa edilen anıt mimari eserlerinde yapı malzemesi olarak kullanılan doğal taş, geçmişten geleceğe süregelen kültür aktarım yolculuğunun temel unsuru olmuştur. Ancak doğal taşlarda meydana gelen bozulmalar, uzun vadede eserleri olumsuz etkileyebilen yahut eserin yok olmasına sebebiyet verebilen önemle üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu sebeple mimari eserlerde yapı malzemesi olarak kullanılan doğal taşların korunması aynı zamanda bu eserlerin korunmasına da vesile olacaktır. Çalışma alanı olarak seçilen Afyonkarahisar Gedik Ahmet Paşa Cami mimarlık tarihimiz ve kültürümüzde önemli bir yeri olan anıt eserlerdendir. Cami yapıldığı günden bugüne kadar işlevini sürdürmüş ve kullanılmıştır. Günümüzde halen kullanımı devam eden yapıda iklimsel faktörler sebebi ile özellikle yapının beden duvarlarını oluşturan taş malzemede önemli ölçüde bozulmalar gözlemlenmektedir. Yapının fiziksel ömrünün uzatılması ve uzun yıllar ayakta kalarak gelecek nesillere aktarılabilmesi için muhtelif yenileme ve onarımların yapılması bir gerekliliktir. Bu noktada, öncelikle yapıdaki bozulmaların tespitleri önem arz etmektedir. Bu bakış açısı ile çalışmada, Afyonkarahisar Gedik Ahmet Paşa Cami’nin bozulmalarının gözleme dayalı olarak tespitinin yapılması amaçlanmaktadır. Çalışma sonucunda yapılan gözleme dayalı tespitlere göre Gedik Ahmet Paşa Cami’nin bünyesinde meydana gelen taş bozulmalarında biyolojik ve kimyasal bozulmalarla birlikte fiziksel hasarların da bulunduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gedik Ahmet Paşa (İmaret) Cami, doğal taş, ayazini tüfü, taş malzeme bozulmaları, Afyonkarahisar

Kaynakça

• AA. (2023). Muradiye Camii Fotoğraf. https://www.trthaber.com/haber/guncel/turk-cini-sanatinin-essiz-orneklerini-sunan-bir-basyapit-muradiye-camii-574272.html
• Ahunbay, Z. (1999). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Yem Yayın.
• Aksoy, A., & Özcan, U. (2020). Sürdürülebilir Bir Bakış Açısı ile Doğal Taşın Kullanımı. Natura. https://www.naturadergi.com/anasayfa/surdurulebilir-bir-bakis-acisi-ile-dogal-tasin-kullanimi/
• Angı, O. S. (2023). Uygarlıkların Sessiz Tanığı Doğal Taş. Içinde O. S. Angı (Ed.), Mimarlar İçin Doğal Taş Rehberi (ss. 17-28). STONELINE Yayınları.
• Chen, T. C., Yeung, M. R., & Mori, N. (2004). Effect Of Water Saturation on Deterioration of Welded Tuff Due to Freeze-thaw Action. Cold Regions Science and Technology, 38(2-3), 127-136. https://doi.org/10.1016/j.coldregions.2003.10.001
• Cueto, N., Benavente, D., Martínez-Martínez, J., & García-del-Cura, M. A. (2009). Rock fabric, pore geometry and mineralogy effects on water transport in fractured dolostones. Engineering Geology, 107(1-2), 1-15. https://doi.org/10.1016/j.enggeo.2009.03.009
• Çakmak, A. (2021). Yapı Malzemesinin Tarihsel Gelişimi ve Mimarlığa Etkileri. ATA Planlama ve Tasarım Dergisi, 5(1), 41-54.
• Çelik, M. Y., Akbulut, H., & Ergül, A. (2014). Water Absorption Process Effect on Strength of Ayazini Tuff, such as the Uniaxial Compressive Strength (UCS), Flexural Strength and Freeze and Thaw Effect. Environmental Earth Sciences, 71(9), 4247-4259. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2819-8
• Çelik, M. Y., & Sel, H. (2008). Afyondaki Tarihi Çeşmelerde Doğal Taş Kullanımı ve Restorasyonu. Içinde M. Ersoy, L. Yeşilkaya, & A. L. Dinçer (Ed.), Mersem 2008 Türkiye VI. Mermer Sempozyumu (ss. 39-58).
• Çelik, M. Y., & Tan, G. (2016). Döğer (İhsaniye-Afyon) Tüflerinin Doğal Yapı Taşı Olarak Teknolojik Özellikleri ve Mevlevi (Türbe) Cami Restorasyonu. Politeknik Dergisi, 19(4), 399-408.
• Çelik, M. Y., & Tığlı, R. (2019). Afyonkarahisar Yöresinde Yapı Taşı Olarak Kullanılan Tüflerin Karakterizasyonu ve Tuz Kristallenmesine Dirençlerinin İncelenmesi. Bilimsel Madencilik Dergisi, 58(3), 197-209.
• Dal, M., Yalçın, M., & Öcal, A. D. (2016). Gazimağusa Kaleiçindeki Tarihi Taş Yapılarda Görülen Bozunmalar. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 31(2), 355-363.
• Doehne, E., & Clifford, A. P. (2010). Stone Conservation an Overview of Current Research (Second Edition). The Getty Conservation Institute. https://issuelab.org/resources/11266/11266.pdf
• Dolar, A., & Yılmaz, E. Ş. (2014). Kültürel Yapılarda Biyolojik Bozunma Mekanizmaları. Elektronik Mikrobiyoloji Dergisi, 12(1), 1-19.
• Eyice, S. (1962). İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(1-2), 3-80.
• Google Earth. (2023). Google Earth. https://earth.google.com/web/@38.75369381,30.54116627,1023.33894874a,479.90002877d,35y,-0.7959116h,13.95754075t,0r?utm_source=earth7&utm_campaign=vine&hl=tr
• Gökaltun, E. (1999). Atmosferik Kirleticilerin Kuru ve Islak Çökelme Mekanizmalarının Kireçtaşlarındaki Parlaklık Kaybına Etkisi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1, 134-156.
• Gökcen, C. (2007). Tarihi Süreçlerde Atmosferik Şartların ve Hava Kirliliğinin Taş Yapılar Üzerindeki Etkileri; Köprülü Medresesi ve Kütüphanesi. T.C. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Hasbay, U., & Hattap, S. (2017). Doğal Taşlardaki Bozunma (Ayrışma) Türleri ve Nedenleri. Bilim ve Gençlik, 5(1), 23-45.
• İrteş, M. S., Baysal, A. F., & Ertunç, Ç. Ö. (2022). Kültürel Sürekliliğin Sanatsal Yansımaları: Gedik Ahmet Paşa Camii Kalemişleri. Journal of History, Culture & Art Research, 11(3), 12-31.
• Karademir, M. (2017). Afyon Gedik Ahmet Paşa Cami Taçkapısı. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 38, 493-506. https://doi.org/10.21497/sefad.377494
• Karazeybek, M., Polat, Z., & İlgar, Y. (2005). Afyonkarahisar Vakıf Eserleri (C. 1). Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Kazancı, N., & Gürbüz, A. (2014). Jeolojik Miras Nitelikli Türkiye Doğal Taşları. Türkiye Jeoloji Bülteni, 57(1), 19-44. https://doi.org/10.25288/TJB.298752
• KTB. (2023). Tarihçe. https://afyon.ktb.gov.tr/TR-63436/tarihce.html
• Kuşçu, M., & Yıldız, A. (2001). Ayazini (Afyon) Tüflerinin Yapı Taşı Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Türkiye III. Mermer Sempozyumu (MERSEM 2001), 85-98.
• Küçükkaya, A. G. (2004). Taşların Bozulma Nedenleri Koruma Yöntemleri. Birsen Yayınevi.
• Kültür Portalı. (2023). Gedik Ahmet Paşa Camii Fotoğraf. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/afyonkarahisar/gezilecekyer/tas-medrese-gedik-ahmet-pasa-medresesi
• Lakot Alemdağ, E., Al Şensoy, S., & İsmailoğlu, S. (2022). Sustainability Of Cultural Heritage: A Sample of Rize Mount Qaf Mansion Hotel. SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 15(30), 1570-1601.
• Mumyakmaz, Y. A. (2015). Tarihi Yapıların Deprem Güvenliğinin Belirlenmesi ve Gedik Ahmet Paşa Camii Örneği [Yüksek Lisans]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Öcal, A. D., & Dal, M. (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar. Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi.
• Pehlivan, G. F. (2019). Edirne Beylerbeyi Camii’nin Mimari Açıdan İncelenmesi. ATA Planlama ve Tasarım Dergisi, 3(2), 111-120.
• Talu, I. (2005). Classifıcation and Visual Analysis of Weathering Forms of Stone in Kadıkalesi, Kuşadası [Master Thesis]. Izmir Institute of Technology.
• Tanman, M. B. (1996). Gedik Ahmed Paşa Külliyesi. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 13, ss. 544-547).
• Tavukçuoğlu, A. (2000). Taş Yapılarda Malzeme Bozulmalarının Görsel Analizi- Ağzıkarahan Örneği. Yapı Dergisi, 223, 100-106.
• Tintin, Z. (2012). Arkeolojik Alanda Taş Koruma Sağlamlaştırma Yöntemleri [Uzmanlık Tezi]. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Topbaş, A. (1985). Gedik Ahmet Paşa ve Vakfı. Vakıf Haftası Dergisi, 2, 179-181.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü. (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler ı: C. İlaveli İkinci Baskı. Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Vázquez, M. A., Galán, E., Ortiz, P., & Ortiz, R. (2013). Digital image analysis and EDX SEM as combined techniques to evaluate salt damp on walls. Construction and Building Materials, 45, 95-105. https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2013.03.067
• Wu, S. R., Fan, P., & Chen, J. (2016). Incorporating Culture into Sustainable Development: A Cultural Sustainability Index Framework for Green Buildings. Sustainable Development, 24(1), 64-76. https://doi.org/10.1002/sd.1608
• Yaldız, E. (2010). Climate Effects on Monumental Buildings. Balwois Conference, 25-29.
• Yılmaz Yıldırım, D., & Bayram, S. (2023). Understanding Change: Trabzon Gülbahar Hatun Mosque and Complex. PLANARCH- Design and Planning Research, 7(1), 51-63. https://doi.org/10.5152/Planarch.2023.22112