Evaluation of The Relationship Between Environmental Attributes and Sense of Place in Historical City Centers: The Case of Ankara-Hacıbayram Square

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 161 - 177, 15.03.2025

Başak Yurtseven , Dicle Oğuz

https://doi.org/10.54864/planarch.1574017

Öz

Historical city centers are places that serve as public spaces for the citizens with their commercial, social and cultural images. On the other hand, there is a loss of place in historical city centers that need renewal due to the influence of globalization and capitalism. In this sense, it is significant to preserve the sense of place in historical city centers. This study aims to reveal the relationship between the environmental characteristics of the place in Hacıbayram Square, and place attachment, place dependence and place identity, which are used to measure the sense of place, in line with user needs. Within the scope of the method, in-depth interviews was conducted. With this method, the extent to which the field of study is a "quality place", how the renewal process affects the sense of place on the users, which variables that affect the sense of place on the users come to the fore is revealed in line with the user needs. As a result, Hacıbayram Square has turned into a place that is consumed quickly, not everyone can use it democratically, the traditional fabric is differentiated, values related to cultural life change, long-term uses do not occur, and meaningful social relations cannot be established. On the other hand, the religious qualities of the place, and positive feelings towards the place strengthen the place attachment, and sufficient usage areas, ease of access, mixed use of the place strengthen the place dependence. It has been determined that users' memories of the place, the high historical, symbolic and universal value of the place and ceremonial actions positively affect the place identity. According to these results, location-related suggestions were presented to help users embrace the place.

Anahtar Kelimeler

urban renewal, sense of place, environmental attributes, public space

Destekleyen Kurum

Ankara Üniversitesi

Tarihi Kent Merkezlerinde Çevresel Özellikler ve Yer Duygusu Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi: Ankara-Hacıbayram Meydanı Örneği

Öz

Tarihi kent merkezleri kentli için ticari, toplumsal ve kültürel imgeleriyle bir kamusal alan işlevi gören yerlerdir. Diğer yönden, küreselleşme ve kapitalizmin etkisiyle yenilenme ihtiyacı duyan tarihi kent merkezlerinde yer kaybının meydana gelmesi söz konusudur. Bu anlamda, tarihi kent merkezlerinde yer duygusunun korunması önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Hacıbayram Meydanı ve çevresinde yerin sahip olduğu çevresel özelliklerin, yer duygusunun ölçülmesinde kullanılan yer bağlılığı, yer bağımlılığı ve yer kimliği ile ilişkisini kullanıcı ihtiyaçlarına yönelik olarak ortaya koymaktır. Yöntem kapsamında, derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Bu yöntem ile çalışma alanının ne derece “kaliteli bir yer” olduğu, yenileme sürecinin kullanıcılar üzerindeki yer duygusunu ne yönde etkilediği, kullanıcılar üzerinde yer duygusunu etkileyen hangi değişkenlerin ön plana çıktığı kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda ortaya konmuştur. Sonuç olarak, Hacıbayram Meydanı’nın çabuk tüketilen, herkesin demokratik olarak kullanamadığı, geleneksel dokunun ve kültürel yaşama ilişkin değerlerin değiştiği, uzun süreli kullanımların oluşmadığı, anlamlı sosyal ilişkilerin kurulamadığı bir yere dönüştüğü görülmüştür. Diğer yönden, yerin sahip olduğu dini niteliklerin, yere karşı duyulan olumlu hislerin yer bağlılığını güçlendirdiği, kullanım alanlarının yeterli olmasının, erişimin kolay olmasının, yerin karma bir kullanıma sahip olmasının yer bağımlılığını artırdığı, kullanıcıların yere ilişkin anılarının, yerin tarihi, sembolik ve evrensel değerinin yüksek olmasının ve törensel eylemlerin yer kimliğini olumlu yönden etkilediği tespit edilmiştir. Bu sonuçlara göre, kullanıcıların yeri sahiplenmesine yardımcı olmak için yere yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

kentsel yenileme, yer duygusu, çevresel özellikler, kamusal mekân

Etik Beyan

Bu çalışmada, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Alt Etik Kurulu’na başvurulmuş ve 09.01.2023 toplantı tarihli, 01 toplantı sayılı, 02 karar sayılı (56786525-050.04.04-791473) raporda araştırmanın etik olarak uygun olduğuna karar verilmiştir.

Destekleyen Kurum

Ankara Üniversitesi

Kaynakça

• Akkar Ercan, M. (2013). Kamusal Sanatın ‘Kamusallığı’: Erişim, Aktör, Fayda Yaklaşımı. İdealkent Dergisi, 4(10): 220-255. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/461622 (Erişim: 15.06.2022)
• Akkar Ercan, M. (2016). Tarihi ve Kültürel Miras Alanlarında Devingen ve Evrimsel Bir Yer Kimliği Kavramsallaştırması. İdealkent Dergisi, 7(20): 720-745. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/466204 (Erişim: 10.04.2023)
• Altman, I. & Low, S. (1992). Human behavior and environments: Advances in theory and research. New York: Plenum Press.
• Alver, K. (2007). Kent Sosyolojisi. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Armitage, R. & Monchuk, L. (2019). What is CPTED? Reconnecting theory with application in the words of users and abusers. Policing: A Journal of Policy and Practice, (13): 312-330. https://doi.org/10.1093/police/pax004
• Belge, B. (2023). Türkiye’de Çok Katmanlı Yerleşimler Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of City of Regional Planning, 5(1): 61-76. https://doi.org/10.5281/zenodo.8204492
• Bianchini, F. (1999). Cultural Planning for Urban Sustainability. Cultural Processes and Urban Sustainability. Swedish Urban Environment Council, s. 34-51. https://doi.org/10.1016/j.ccs.2017.09.005
• Bourdieu, P. (2005). Habitus. J. Hillier, and E. Rooksby içinde, Habitus: A Sense of Place (Cilt Second Edition, s.43-49). England: Ashgate Publishing.
• Brown, B., Perkins, D. & Brown, G. (2003). Place attachment in a revitalizing neighborhood: Individual and block levels of analysis. Journal of Environmental Psychology, 23: 259-271. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(02)00117-2
• Canter, D. (1977). The Psychology of Place. London: Architectural Press.
• City of London. (2009). City of London Public Art Program. London: City of London.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri, çeviren: Mesut Bütün & Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Ertürk, F. (2019). Sokak Pratiği Aracılığıyla Yer ve Yerin Ruhunu Anlamaya Yönelik Bir Sentez Önerisi: Hermeneutik-Fenomenolojik-Semiyolojik (HFS) Çerçeve Yaklaşım. Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Kocaeli.
• Grebler, L. (1964). Urban Renewal in European Countries: Its Emergence and Potentials. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Harris, C. & Ullman, E. (2002). Kentin doğası. (B. Duru, & A. Alkan) Ankara: İmge Kitabevi.
• Hay, R. (1998). Sense of Place in Development Context. Journal of Environmental Psychology, 18: 5-29. https://doi.org/10.1006/jevp.1997.0060
• Hidalgo, M. (2013). Operationalization of place attachment: Aconsensus proposal. Estudios de Psicologia, 251-259. https://doi.org/10.1174/021093913808295190
• Hidalgo, M. & Hernandez, B. (2001). Place attachment: conceptual and empirical questions. Journal of Environmental Psychology, (21): 273-281. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0221
• Inglis, J., Deery, M. & Whitelaw, P. (2008). The Development of Place Attachment in Parks. Australia: Cooperative Research Centre for Sustainable Tourism.
• Jorgensen, B. & Stedman, R. (2001). Sense of place as an attitude: Lakeshore owners attitude toward their properties. Journal of Environmental Psychology, (21): 233-248. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0226
• Koca, S. (2005). Çağdaş Mimarlıkta Yersizlik. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kyle, G., Graefe, A. & Manning, R. (2005). Testing the Dimensionality of Place Attachment in Recreational Settings. Environment and Behavior, 37(2): 153-177. https://doi.org/10.1177/0013916504269654
• Lalli, M. (1992). Urban-Related Identity: Theory, Measurement, and Empirical Findings. Journal of Environmental Psychology, (12): 285-303. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(05)80078-7
• Lewicka, M. (2010). What Makes Neighborhood Different From Home and City? Effects of Place Scale on Place Attachment. Journal of Environmental Psychology, (30): 35-51. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2009.05.004
• Lynch, K. (1972). What time is this place?. Cambridge, MA: MIT Press.
• Lynch, K. (2019). Kent İmgesi, çeviren: İrem Başaran. Kültür Yayınları.
• Marcus, C. & Francis, C. (1990). People Places: Design Guidelines For Urban Open Space. USA: Van Nostrand Reinhold.
• Maslow, A. (1954). Motivation and Personality (Cilt 3). New York: Longman.
• Montgomery, J. (1998). Making A City: Urbanity, Vitality and Urban Design. Journal of Urban Design, 93-116. https://doi.org/10.1080/13574809808724418
• Norberg-Schulz, C. (1980). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli.
• Norberg-Schulz, C. (1993). The Concept of Dwelling. New York: Rizzoli.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. Pegem.
• Prohansky, H., Fabian, A. & Karmiloff, R. (1983). Place Identity: Physical World Socialization of the Self. Journal of Environmental Psychology, 57-83. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(83)80021-8
• Project for Public Spaces. (2000). How to Turn A Place Around: A Handbook of Creating Successful Public Spaces. New York: Project for Public Space.
• Quebec Declaration. (2008). ICOMOS General Assembly Meeting, Quebec, https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/GA16_Quebec_Declaration_Final_EN.pdf (Erişim: 23.04.2023)
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Limited.
• Roberts, M. (1998). Art in Public Realm. In Introducing Urban Design (s. 116-129). London: Addison Wesley Longman Ltd.
• Stokols, D. & Shumaker, S. (1981). People in places: A transactional view of settings. In Cognition, social behavior, and the environment (s. 441-488). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Swedish National Heritage Board. (2006). Towards Future Heritage Management: The Swedish National Heritage Board’s Environmental Scanning Report. Riksantikvarieämbetet.
• Tekeli, İ. (2003). Kentleri Dönüşüm Mekânı Olarak Düşünmek. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, 11-12-13 Haziran (s. 2-7). İstanbul: YTÜ Bas. Yay. Merkezi Matbaası.
• Trancik, R. (1986). Finding Lost Space: Theories of Urban Design. Van Nostrand Reinhold.
• Tuan, Yi-Fu. (1974). Topophilia: A Study of Environmental Perception, Attitudes and Values. Columbia University Press.
• Ujang, N. & Zakariya, K. (2015). The Notion of Place, Place Meaning and Identity in Urban Regeneration. Social and Behavioral Sciences, (170): 709-717. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.073
• Whyte, W. H. (2000). The Social Life of Small Urban Spaces. New York, USA: Project for Public Spaces.
• Williams, D., Patterson, M., Roggenbuck, J. & Watson, A. (1992). Beyond the commodity metaphor: Examining emotional and symbolic attachment to place. Leisure Sciences, (14): 29-46. https://doi.org/10.1080/01490409209513155
• Williams, D. & Vaske, J. (2003). The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of A Psychometric Approach. Forest Science, 49(6): 830-840. DOI:10.1093/FORESTSCIENCE/49.6.830
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.