Female Sound Artists of the Sabetayist Gencer Family

Yıl 2022, Sayı: 22, 78 - 104, 01.09.2022

Emine Altınköprü , Nesibe Özgül Turgay

Öz

In this article; The effects of the institutions where they were educated on the approach to music of female vocalists belonging to the Gencer family of the Karakas branch of Sabetayist (donme) groups, and the effects of the developed culture-art awareness of family members on the careers of the mentioned artists are discussed. Due to the violence and oppression, they faced in Europe, the Jews did not experience adaptation problems in the Ottoman lands to which they migrated during the 14th and 15th centuries. However; In line with the belief that the socio-political sufferings of the Jewish communities in the past will come to an end, the Jewish cleric Sabbatai Zevi (1626-1676) established the 'Donmelik' sect with the principles he set on so-called Islam, claiming that he was a divine savior sent by God. Donme families refused to socialize in accordance with the rules of this sect they belonged to; they continued their education life only in the schools where the modern curriculum was established by the members of the Donme sect. In this context; The mission and vision of the schools established by the initiatives of other branches with the modern understanding of education in the Karakas branch of the Donme sect have been examined, and it has been seen that the successful performance of the members of the Donme family in the art of music is related to the discipline acquired in the institutions, general culture as well as the approaches of the musical family elders to art. In the article, in which the members of the Sabbatayist Gencer family are exemplified, the sound artists of the Turkish Maqam Music stone record period, the Lale-Nerkîs Ladies and the artist members of the family who have come to the fore in the art of music; In the light of the data obtained from the enriched biographies of Belkıs Gencer, İclal Ar and Leyla Gencer, it has been determined that the importance they attach to the field of music exceeds the religious beliefs of their families.

Anahtar Kelimeler

Education in Sabbatean Family, Music in Sabbatean Family, Turkısh Maqam Music, Lale and Nerkis Ladies, Feyziye School

Sabetayist Gencer Ailesinin Kadın Ses Sanatkârları

Öz

Bu makalede; Sabetayist (dönme) toplulukların Karakaş koluna bağlı Gencer ailesine mensup kadın ses sanatkârlarının müziğe yaklaşımlarında eğitim aldıkları kurumların etkisi ve aile bireylerinde var olan gelişmiş kültür-sanat bilincinin bahsi geçen sanatkârların kariyerlerine etkileri ele alınmıştır. Avrupa’da gördükleri şiddet ve baskı sebebiyle Yahudiler, 14 ve 15. yüzyıl boyunca göç ettikleri Osmanlı topraklarında uyum sorunu yaşamamışlardır. Ancak; Yahudi topluluklarının geçmişte yaşadıkları sosyopolitik acılarının son bulacağı inancı doğrultusunda, Yahudi din adamı Sabetay Sevi (1626-1676), Tanrı tarafından gönderilen ilahi bir kurtarıcı olduğu iddiasıyla sözde Müslümanlık üzerine belirlediği prensiplerle ‘Dönmelik’ mezhebini kurmuştur. Dönme aileler, bağlı oldukları bu mezhebin kuralları gereği sosyalleşmeyi reddetmiş; eğitim hayatlarını sadece dönmelik mezhebine mensup kişilerce kurulmuş modern müfredatın uygulandığı okullarda sürdürmüşlerdir. Bu bağlamda; dönmelik mezhebinin Karakaş kolunda modern eğitim anlayışı ile diğer kolların girişimleriyle kurulan okulların misyon ve vizyonları incelenmiş, dönme aile üyelerinin müzik sanatında başarıyla performans yapmalarının, kurumlarda edinilen disiplin, genel kültür yanında musikişinas aile büyüklerinin sanata yaklaşımlarıyla ilintili olduğu görülmüştür. Sabetayist Gencer ailesi üyelerinin örneklendirildiği makalede, Türk Makam Müziği taşplak dönemi ses sanatkârları Lâle-Nerkîs Hanımlar [Lebibe (1896-1971)-Neyyire Hüsniye (1895-1974)] ve ailenin müzik sanatında öne çıkmış sanatkâr üyeleri; Belkıs Gencer [Aliye Belkıs Gencer (1905-1981)], İclal Ar (1904-2007), Leyla Gencer (1928-2008)’in zenginleştirilerek hazırlanan biyografileri üzerinden elde edilen veriler ışığında müzik alanına verdikleri önemin ailelerinin dini inançlarının üzerine çıktığının tespiti yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sabetayist Ailelerde Eğitim, Sabetayist Ailelerde Müzik, Türk Makam Müziği, Lale ve Nerkis Hanımlar, Feyziye Mektebi

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2013). Sahte Mesih: Osmanlı Belgeleri Işığında Dönmelerin Kurucusu Sabetay Sevi ve Yahudiler. Yeditepe Yayınları.
• Akçura, G. (2005). İnsanlar Alemi. İstanbul, İthaki Yayınları.
• Akçura, G. (2007, Ekim 7). Arşivden Seçmeler. http://gokhanakcura.blogspot.com/2007/10/kizil-sali-soprano-iclal-ar.html
• Aksoy, B. (2008). Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar. Pan Yayıncılık.
• Aka, M. Sabatay Sevi ve Sabataycılık. (Yayın No. 257326) [Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi].
• Alkan, Ö. M. (2009). Selanik’ten İstanbul’a Bir Muhacir ve Mübadil Olarak Terakki Okulları. Toplumsal Tarih. Sayı:190, 62-73.
• Ali, F. (2010, Mayıs 4). Opera Dünyasının Son Divası Leyla Gencer De Ölümlüymüş Meğer. https://filizali.blogspot.com/2010/05/opera-dunyasinin-son-divasi-leyla.html
• Anadol, C. (2004). İsrail ve Siyonizm Kıskacında Türkiye. Bilge Karınca Yay.
• Atabay, S. (2003). Okul Eğitimi Commennius. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Ocak, Yıl:3, Sayı:35.
• Atuk, F. G. (2018). Selanik ve İttihad Gazeteleri Örneğinde Osmanlı Modernleşmesi ve Yahudiler. (Yayın No. 492355) [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi].
• Aydın S. & Taşkın Y. (2014). 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İletişim Yayınları.
• Aytekin, Ş. (2017). Hayallerin Ötesine Yolculuk: Başarılı Kadınlar. https://www.arcadium.com.tr/Blog/hayallerin-otesine-yolculuk-basarili-kadinlar/
• Ayşe Leyla Gencer’in Aile Ağacını https://www.myheritage.com.tr kullanarak oluşturduk.
• Baer, M. D. (2011). Selanikli Dönmeler: Yahudilikten Dönenler, Müslüman Türkler ve Seküler Türkler. Doğan Egmont Yayınları.
• Berber, Ş. G. (2012). Osmanlı’da Cumhuriyet’e Geçişte Yahudilerin Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne Uyum Süreci: Moiz Kohen Örneği. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.
• Çoban, M. (2009). Türkiye’de Yahudi Aydınları. (Yayın No. 258509) [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi].
• Deniz, A. (2005). Feyziye Sıbyan’dan Işık’a Feyziye Mektepleri. Cumhuriyet Kitap. http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/155448/001504862006.pdf?sequence=3
• Devellioğlu, F. (2017). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi.
• Divrik, D. (2019). Selanik’te Yaşayan Türklerin Dil Durumu. (Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi). http://acikerisim.akdeniz.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/123456789/4710/T05886.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Duru, K. N. (1959). Arnavutluk ve Makedonya Hatıralarım. Sucuoğlu Matbaası.
• Düzdağ, M. E. (2004). Yakın Tarihimizde Dönmelik ve Dönmeler. Zvi- Geyik Yayınları.
• Feyziye Mektebi’nin Resimlerine http://openaccess.marmara.edu.tr üzerinden erişim sağladık.
• Galip, S. (1977). Belgelerle Türkiye’ de Dönmeler ve Dönmelik. Kıraçlı Yayınları.
• Gezgin, H. S. (2007). 1929’da Plaklarda Dinlediğiniz Sanatkârlar. Merkez Kitapçılık.
• Gencer Ailesinin Soy Ağacını https://www.myheritage.com.tr kullanarak oluşturduk.
• Havva İclal Ar’ın Aile Ağacını https://www.myheritage.com.tr kullanarak oluşturduk.
• Havva İclal Ar’ın Vefat Haberi’ne http://www.saatlimaarif.com üzerinden erişim sağladık.
• Himam, M. M. (t.y.). Dönmeler (Sabatayistler) Tarihi Üzerine Bir İnceleme. İzmirli, Mübeccel, (t.y.). İstanbul’un Tarihi Liselerini Tanıtıyoruz: Şişli Terakki Bir Hayır Kurumuydu. Hayat Dergisi. http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/164782/001504879006.pdf?sequence=3
• Karagözler, A. (2018). Ahmet Karagözler Koleksiyonundan “Belkıs Hanım- Sen Bir Çapkınsın Cicim”. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=J7I2atkksdc
• Kazancıoğlu, H. (2019). Selânik Feyz-i Sıbyân Mektebi 1311-1312 (1895-1896) Eğitim-Öğretim Yılına Ait Tevzî-i Mükâfât Cedveli. Uluslararası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyumu, (922-944).
• Küçük, A. (2004). Tarihten Günümüze Sabataycılık / Dönmelik Meselesine Yaklaşımlar. Türkiye Dinler Tarihi Der. Yay.
• Madak, R. U. (2019). Türk Operasında Üç Öncü Kadın: Semiha Berksoy, Saadet İkesus Altan, Leyla Gencer, (Yayın No. 579463) [Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi].
• Mavuş, M. (2018). Belkıs Hanım- Aşkıma Uzaktan Bakan Sevgili. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=xN8V5_isw1A
• Muradoğlu, A. (2002). Selanik’ten İstanbul’a: İpekçiler ve İsmail Cem, Bakış Yayınları.
• Musiki Lügatı. (2020). Belkıs Hanım-Eyvah O Benim Talihime. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=nWW8IK6A4hM
• Musiki Lügatı. (2020). Belkıs Hanım-Gül Gamzelerin Pembe Yüzün Neş’esi miydi? YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=QvfByz6n2Ik
• Musiki Lügatı. (2020). Belkıs Hanım-Hastayım Derdî Derûna Kimse Bir Dâd Etmiyor. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=QrIVYkb919w
• O’Connor, P. (2008). Leyla Gencer: A Turkish Soprano of Great Dramatic Power, She Excelled in a Wide Range of Italian Opera. The Guardian. https://www.theguardian.com/music/2008/may/13/turkey
• Odabaşı, A. (2010). Kadın Dergisi Üzerine Bazı Notlar ve Basına Yansıyan ilk Sabatayism Tartışması. Mutefferika, Sayı:37, 83–112.
• Oral. Z. (2005). Tutkunun Romanı Leyla Gencer. Doğan Kitapçılık A.Ş.
• Oral, Z. (1995). Leyla Gencer Operanın Türk Divası. Sevda – Cenap And Vakfı Yayınları.
• Öziş, Ü. (2006). Leyla Gencer ve Opera Dünyası. Sevda – Cenap And Müzik Vakfı Yayınları.
• Özsüt, H. (2005). Fark! Farkı Farkettirenler ve Farkındalık. Ankem Dergisi, 19 (Ek 2), 1-5.
• Öztürk, E. (2018). Selanik’te Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Hayat. (Yayın No. 506464) [Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi].
• Safa, L. (2017). Osmanlı Döneminde Selanik. (Yayın No. 469690) [Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi].
• Sarısakal, B. (2015, Haziran 24). Selanik Terakki Mektebi. https://docplayer.biz.tr/amp/14447561-Selanik-terakki-mektebi.html
• Selanik Vilayet Salnamesi, Selanik Matbaası, Selanik H. 1303/M., s. 138-140.
• Serin, A. (2005). Selanik’ten İstanbul’a 120 Yıllık Eğitim Kurumu Feyziye Mektepleri. Hürriyet, s. 10. http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/164742/001504861006.pdf?sequence=3
• Sertel, Z. (1977). Hatırladıklarım. Gözlem Yay.
• Süel, A. A. (2018). 1885’ten Beri Işık’ lı Olmak. Feyziye Mektepleri Vakfı Tanıtım Kitapçığı.
• Şişman, C. & Varol, M. (2015, Bahar). Erken Cumhuriyet Dönemi Sabataycılık Tartışmaları: Türk Sesi Gazetesi’nden 1924 Tarihli Bilinmeyen Bir Tefrika. Türkiyat Mecmuası, İstanbul, Cilt:25.
• Şişli Terakki Mektebi’nin Resimlerine https://tarihvakfi.org.tr/dukkan/dergiler/toplumsal-tarih/ üzerinden erişim sağlanmıştır.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2009). Leyla Gencer. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; 3178. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Anma ve Armağan Kitapları Dizisi; 12.
• Turgay, N. Ö. & Seltuğ, D. (2014). Müzik Kayıt Teknolojisinde Taş Plakların Yeri ve Önemi. Sanatı Yönetmek Uluslararası Sanat Sempozyumu, 157-164. Turkey.
• Ünlü, C. (2004). Git Zaman Gel Zaman. Pan Yayıncılık.
• Ünlü, C. (t.y.). Direklerarası’ndan Pera’ya…, Geçmişten Günümüze Türk Müziği, Taş Plaklardan Seçmeler. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ünlü, C. (t.y.). Yıldızlar Düşerken, Geçmişten Günümüze Türk Müziği, Taş Plaklardan Seçmeler. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yahya Kaçar, G. (2021). Türk Musikisinin Öncü Kadın Hanendelerinden Lale ve Nergis Hanımların Tavır Özelliklerinin Tahlili. ISARC 1.Uluslararası Kadın Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı. 567-583.
• Yalçın, S. (2004). Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı. Doğan Kitap.
• Yazıcı, A. (2010). Türkiye’de Azınlık, Yabancı ve Türk Özel Okulları (1950–1960). (Yayın No. 277471) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi].