Hermeneutic analysis of metaphors for the rebap instrument in Divan-i Shams-i Tabrizi

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 26, 31.03.2022

Fulya Soylu Bağçeci , Mücahit Özdemir

https://doi.org/10.12975/rastmd.20221011

Öz

Both rebap has been one of the important instruments of Sufi music over time, and it has been used as a metaphorical expression language in the transmission of mystical subjects in non-musical works. Although it is seen that the rebap instrument has been used many times among the works that do not constitute a direct theoretical source, it plays an important part in the science of mysticism, which is called the highest among all sciences, in terms of the various messages given over the instrument in question. When seen in this context, along with having a rich musical element in the written works of Mawlānā Jalāl-ad-Dīn Rumi, one of the thirteenth century mystics, it is a literary text that presents important messages about mystical subjects through instruments, and it also has the quality of constituting a source for mystical and artistic texts. At this point, it is seen that he reflects various messages with an intense metaphorical language of expression on the rebap instrument, as in other instruments. As a matter of fact, he brought the most important examples to the fore in the couplets in his work called Divan-i Shams-i Tabrizi, as in many of his works. In many of these couplets, the metaphor of rebap reflects a multidimensional content that includes various messages about the relationship between belief and music in Sufi thought. In the study, indirect expression forms expressed through the metaphors of rebap in Divan-i Shams-i Tabrizi are focused and these expression forms are analyzed by associating them with the depth of philosophical meaning based on mysticism. Therefore, hermeneutic interpretation techniques and methods are used in the study.

Anahtar Kelimeler

sufi thought, hermeneutic, faith and music relationship, rebap

Divân-ı Kebîr’de yer alan rebap çalgısına yönelik metaforların hermeneutik açıdan incelenmesi

Öz

Rebap, tarihi zaman içerisinde gerek tasavvuf müziğinin önemli çalgıları arasında yer almış gerekse müzik dışı eserlerde tasavvufi konuların aktarımında bir metaforik ifade dili olarak kullanılmıştır. Doğrudan nazari kaynak teşkil etmeyen eserler içerisinde rebap çalgısının pek çok kez kullanıldığı görülmekle birlikte, söz konusu çalgı üzerinden verilmiş olan çeşitli mesajlar itibariyle de bütün ilimler arasında en üstünü olarak tabir edilen tasavvuf ilminde önemli bir noktada yer almaktadır. Bu bağlamda bakıldığında XIII. yüzyıl mutasavvıflarından Mevlâna Celâleddin Rumî’nin yazılı eserleri, içerisinde zengin bir müziksel unsuru barındırmasının yanı sıra tasavvufi konular hakkındaki önemli mesajları da çalgılar üzerinden sunan bir edebi metin olup, tasavvufi ve sanatsal metinlere de kaynak teşkil eder niteliktedir. Bu noktada çeşitli mesajları diğer çalgılarda olduğu gibi rebap çalgısı üzerinden de yoğun bir metaforik ifade dili ile yansıttığı görülmektedir. Nitekim en önemli örneklerini birçok eserinde olduğu gibi Divân-ı Kebîr isimli eserindeki beyitlerinde de ön plana çıkarmıştır. Bu beyitlerin pek çoğunda rebap metaforu, tasavvuf düşüncesinde inanç ve müzik ilişkisi hakkında çeşitli mesajlar içeren çok boyutlu bir içeriği yansıtmaktadır. Çalışmada Divân-ı Kebir’de yer alan rebap metaforları üzerinden ifade edilen dolaylı anlatım biçimlerine odaklanılmış ve bu anlatım biçimleri tasavvuf düşüncesine dayalı felsefi anlam derinliğiyle ilişkilendirilerek çözümlenmiştir. Dolayısıyla çalışmada hermeneutik yorumlama teknik ve yöntemlerinden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf düşüncesi, hermeneutik, inanç ve müzik ilişkisi, rebap

Kaynakça

• Bağçeci, F. S., Öner, O. L., Güray, C. (2016). Metaforik Anlatımlarla Bezenmiş Bir Müziğin Dili Ney’i Anlatır?. Müzik=Bilim+Sanat, 35-57.
• Bağçeci, F. S. (2017). Günümüz Anlayışında Mevlevilik ve Mevlevi Ayinleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Kayseri.
• Bağçeci, F. S., Öner, O. L. (2018). Mevlevîlik Geleneğinde Müzik ve Kozmoloji İlişkisi. II. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 71-76.
• Bağçeci, F. S., Öner, O. L., Güray, C. (2019). Kültürel Bir Mirasın Dönüşümü: Osmanlı’nın Derviş Musikişinaslarından Günümüzün Profesyonel Ayin İcracılarına. Rast Müzikoloji Dergisi, 7(1), 1943-1958.
• Cengiz, M. (2017). “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(50), 904-924.
• Çetinkaya, Y. (2014). İhvân-ı Safâ’da Müzik Düşüncesi. (Üçüncü basım). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Düzbaş, M. (2015). Cumhuriyet Döneminin İki Rebabisi; Sabahaddin Volkan ve Cahit Gözkan’ın Rebap Taksimleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Fonton, C. (1987). 18. Yüzyılda Türk Müziği. (Çev. C. Behar). (Birinci basım). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Geertz, C. (2010). Kültürlerin Yorumlanması. (Birinci basım). (Çev. H. Gür). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Göher Vural, F. (2019). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik. (İkinci Basım). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gölpınarlı, A. (2017). Mevlânâ Celâledin Hayatı, Eserleri, Felsefesi. (İkinci basım). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güray, C. (2012). Anadoluda’ki İnanç ve Müzik İlişkisinin Semâ-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları (Türk Din Mûsikîsi) Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Güray, C. (2017). Bin Yılın Mirası. (İkinci basım). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Hegel, G. W. F. (2016). Din Felsefesi Dersleri. (Birinci basım). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Karakaya, F. (2007). “Rebab” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 34. (Birinci basım). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Karakaya, F. (2007). “Rebab” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 34. (Birinci basım). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Kaya, M. R. (1998). Dünden Bugüne Rebab ve Yeniden Ele Alınması. Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, M. R. (2017). Refîk-i Rebab Metodu. (Birinci basım). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kur’an Yolu Meâli. (2015). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Küçük, O. N. (2004). Tasavvuf Müziği ve İnsan. Tüksev Yayınları Bilim Kültür Dizisi, Ankara.
• Özler, M. (2012). “Tevhid” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 41. (Birinci basım). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Öztürk, E. (2009). “Hermeneutiğin Tarihsel Dönüşümü”. Zeitschriht für die Welt der Türken (ZfWT) Vol. 1, No. 2, s. 145-175. Palmer, R. E. (2003). Hermenötik. (Çev. İ. Görener). İstanbul: Anka Yayınları.
• Ricoeur, P. (1981). Hermeneutics and the Human Sciences. (Çev. Edt. J. B. Thompson). Cambridge: Cambridge University Press.
• Rumî, M. C. (1992). Divân-ı Kebîr. C. II-VII. (Çev. A. Gölpınarlı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Rumî, M. C. (1993). Divân-ı Kebîr. C. I. (Çev. A. Gölpınarlı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tekin, A. (2015). Türk Mûsikîsinde Nağmeler ve Makamlar. (Birinci basım). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Tokat, L. (2009). “Dinin Sembolik Dili”, Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, C:6, S:1, s.75-98.
• Toprak, M. (2016). Hermeneuitik ve Edebiyat. (Birinci basım). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uludağ, S. (2014). İslam Açısından Müzik ve Semâ. (Birinci Basım). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Uygun, M. N. (2007). Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Eserlerinde ve Tasavvuf Anlayışında “Rebab”. İstem, (10), 113-126.
• Üngör, E. R. (2004). Türklerde Çalgılar. I. Uluslararası Tarihte Anadolu Müziği ve Çalgıları Sempozyumu, Ankara, 12- 13 Kasım 1999. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Veled, S. (2012). Rebabnâme. (Çev. N. H. Eroğlu). Konya: T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Volkan, S. (1970). “Rebab”. Musiki Mecmuası, (254), 11.
• Yekta, R. (1986). Türk Musikisi. (Çev. O. Nasuhioğlu). İstanbul: Pan yayıncılık.
• Kişisel Görüşmeler Melek Tekin Kunduracıoğlu, Kişisel Görüşme, 09.03.2021.
• Mehmet Refik Kaya, Kişisel Görüşme, 28.01.2022
• Kişisel Arşivler Ali Şems Aksu, Kişisel Arşiv.
• Mücahit Özdemir, Kişisel Arşiv.