Semantik Açıdan Kur’ân’da “Vakar” Kavramı

Yıl 2023, Sayı: 23, 47 - 60, 20.04.2023

Yakup Bıyıkoğlu

https://doi.org/10.32950/rid.1255500

Öz

“Vakar” kavaramı, kök olarak Kur’ân-ı Kerîm’de dokuz yerde geçer. Kur’ân’da az geçen bir kavram olmasına rağmen mecazi ve hakiki olarak bazı anlamlara delalet eder. Bu çalışmada öncelikle bir ahlâk kavramı olan vakarın nüzul öncesi ve sonrasında kaynaklarda sözlük ve terim olarak hangi anlamlara geldiği tespit edilmiştir. Araştırma neticesinde etimolojik olarak bu kavramın “işitme duyusunun kaybolması”, “ağır yük”, “birine saygıda bulunmak”, “ağırbaşlı ve yumuşak huylu olmak” ve “sabır ve metanetli olmak” gibi anlamlarına karşılık geldiği sonucuna varılmıştır. Kavramın yakın anlam kapsamına bakıldığında; hilm, huzur/hudû‘, izzet-ta‘zîm, sekînet ve teenni lafızlarının öne çıktığı görülür. Kur’ân’ın ise bu kavrama yüklediği anlamları, “ağırlık”, “yük”, “saygı/ta‘zîm”, “büyüklük/yücelik” ve “krr” lafzından türev olarak da “iskân/ vakurla oturmak” şeklinde sıralamak mümkündür. Ayrıca hadislerde de vakar kelimesinin “tevazu”, “ağırbaşlılık”, “yüceltmek”, “olgunluk” gibi anlamlar üzere kullanıldığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmamızda “tevkîr” kelimesinin vahiy öncesinde “oyuk”, “iz bırakmak” anlamlarına geldiği, sonrasında “saygı duymak” anlamına dönüştüğü görülmüştür. Yine ayetlerde “vakr/sağırlık” lafzı mecaz anlama dönüşmüştür. Bunların dışında Kur’ân, ahlakî bir kavram olan “vakar” kavramına yeni bir anlam yüklemeyip şiir ve sözlüklerde geçen anlamlarda kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Ahlâk, Vakar, Hilm, Tevazu

Destekleyen Kurum

Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Teşekkür

Teşekkürler

The Concept of "Waqar" in the Qur'an

Öz

The concept of "waqar/dignity" is mentioned in nine places in the Qur'an as a root. Although it is a concept that is rarely mentioned in the Qur'an, it refers to some meanings metaphorically and literally. In this study, first of all, the meanings of dignity, which is a moral concept, as a dictionary and a term in the sources before and after the revelation were determined. As a result of the research, it was concluded that this concept etymologically corresponds to the meanings of "loss of hearing", "heavy burden", "respecting someone", "being dignified and mild-tempered" and "being patient and fortified". Considering the close meaning of the concept; It is seen that the words hilm/gentleness, peace/hudû', izzet-ta'zim, sekinet and teenni come to the fore. It is possible to list the meanings attributed by the Qur'an to this concept as "heaviness", "burden", "respect/honor", "greatness/sublimity" and "sitting with dignity" as a derivative of the words "krr". In addition, it has been determined that the word dignity is used with meanings such as "humulity", "solemnity", "glorification", "ripeness" in the hadiths. As a result, in this study, it has been seen that the word "tawkîr" means "hollow", "leaving a trace" before the revelation, and then it turns into the meaning of "respect". Again in the verses, the word "waqr/deafness" has turned into a figurative meaning. Apart from these, the Qur'an did not give a new meaning to the concept of "waqar", which is a moral concept, but used it in the meanings mentioned in poems and dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Ethic, Dignity, Hilm/Gentleness, Humulity

Kaynakça

• Ahmed Rıfat. Tasvîr-i Ahlâk. Dersaâdet/İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1309/1891.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Anakara: Savaş Yayınları, 1975.
• Alûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn es-Seyyîd Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azim ve Seb‘i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrût:İhyâu’-t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Arpaçukuru, Osman. “Vefa ve Ğadr Kavramları Üzerine Etimolojik-Semantik Bir Analiz Denemesi”. Uluslarası Mevlid-i Nebi Sempozyumu/Peygamberimiz ve Vefa Toplumu. ed. Fatma Atay vd. 47-89. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
• Bâhilî, Ebû Nasr Ahmed b. Hâtim. Divânu Zirumme Şerhu Ebî Nasr el-Bâhilî. thk. Abdulkuddûs Ebû Sâlih. Cidde: Müessesetü’l-îmân, 1982.
• Başar, Serpil. “Kur’an’da Hilm Kavramı”. Diyanet İlmî Dergi. 49/1 (2013), 83-105.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali Mûsa el-Horasanî. Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bıyıkoğlu, Yakup. Câhiliyyeden Kur’ân’a Ahlâk. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Dînî ve Felsefî Ahlâk Lügatçesi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. Sahîhu’l-Buhârî. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı yayınları; Tunus: Dâru sahnûn,1992/1413.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebî Bekir er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamâvî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1405/1984.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhah. Thk. Ahmed Abdulğafûr ‘Attâr. Beyrût: Dâru’l-İlmli’l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf. Kitâbu’t-tarifât. Beyrût: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hilm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/33-36. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Dindi, Emrah, Kur’an’da İslam Öncesi Kültür. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Dindi, Emrah. Arap Coğrafyası ve Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Doğan, Mehmet. Temel Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Bahar Yayınları, 1994.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. Müsennâ et-Teymî. thk. Muhammed Fuad Sezgin, Mecâzû’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. Ishâk es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvud. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tezhibu’l-lüga. thk. Abdusselam Muhammed Hârun. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısrıyye, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrût: Âlemu’l-Kütüb. 3. Basım, 1983.
• Fîrûzâbâdî, el-Kâmusi’l-muhît. thk. Muhammed Naim el-Arkusûsî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Fuad Abdulbâki, Muhammed. “krr”. Mu’cemü’l-müfehres lielfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1988.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metod ve Kur’ân’da “Kavm” Kelimesinin Semantik Analizi İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2002.
• Halil b. Ahmed, el-Ferâhidî. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Abdulhamid Hindavî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hayrettin Karaman vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşeri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyât, ts.
• İbnu’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasan. Kitâbu cemhereti’l-lüga. thk. Remzî Münir Ba‘lebekî. Beyrût: Dâru’l-İlmli’l-Melâyin, 1987.
• İbn Ebî Husayne, Ebu’l-Feth Hasan b. Abdillah. Divânu İbn Ebî Husayne. thk. Muhammed Es’ad. Beyrût: Dâru Sâdır, 1999.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed. Mu‘cemu’l-mekâyisil-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali Ebu’l-Fadl. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 13. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Gazvinî. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillah Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 8 Cilt. Ebu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultan, 2004.
• Kınalızâde, Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâ’î. Haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Kiraz, Celil. Kur’ân’da Ahlâk İlkeleri. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 24. Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Semantik Açıdan Kur’ân’da “Vakar” Kavramı 13
• rize ilahiyat dergisi e-ISSN: 2980-0331
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. thk. Ali Haydar Ulusoy. 19. Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mizân, 2008.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu’l-Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ragıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrût, Dâru’l-Marife, ts.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. 32. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Soysaldı, H. Mehmet. “Kur’an’ı Doğru Anlamada Semantik Metodun Önemi”. Kur’an ve Dil- Dilbilim ve Hermenötik-Sempozyumu. 31-50. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2001.
• Sükkerî, Ebû Saîd Hüseyin b. Abdillah. Şerhu Divanı Ka’b b. Züheyr. Kahire: Matbaatu Dâri’l-Kütübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2002.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 6. Basım, 1996.
• Şevkânî, Muhammed Ali. Fethü’l-kadîr el-câmi’ beyne’l-fenneyi’r-rivâyeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-tefsîr. 5 Cilt. Dımeşk-Beyrût: Dâru İbn Kesîr,1998.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed Eyyûb. Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. ‘İvazullah, b. Muhammed. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili’l-âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin er-Türkî. 24 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tehanevî, Muhammed Ali. Keşşâfu Istılâti’l-funûn. thk. Ali Dehrûç. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Lübnân, 1996.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevrâ Mûsâ b. ed-Dahhâk. Sünenu’t-Titmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Vardar, Berke. Dilbilim ve Dilbilgisi Terimler Sözlüğü. Ankara: Sevinç Basımevi, 1980.
• Vuruşkan, Hüseyin. “Hadislerle Vakar Kavramı”. Diyanet İlmî Dergi. 56/3 (2020), 841-882.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hekâiki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. Esasu’l-belagah. thk. Muhammed Bâsıl Uyûnu’s-Sûd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.