Yâsin Sûresi 38. Âyet Bağlamında Mustafa Sabri Efendi ve Çağdaşlarının Bilimsel Tefsire Yaklaşımı

Yıl 2023, Sayı: 23, 31 - 46, 20.04.2023

Fatih Çelikel

https://doi.org/10.32950/rid.1285253

Öz

Osmanlı’nın son dönem Şeyhülislâmlarından biri olan Mustafa Sabri Efendi, çok yönlü ve renkli bir kişiliğe sahiptir. İslâmî ilimlerin geneline vukûfiyeti üst
düzeyde olan Mustafa Sabri Efendi daha çok kelamcılığı ile öne çıkar. Ancak eserleri mütalaa edildiğinde Mustafa Sabri Efendi’nin tefsir ilmine dair
müktesebatının ileri düzeyde olduğu ve âyetleri tefsir ederken kuşatıcı ve derinlikli bir yaklaşım ortaya koyduğu görülür. Çeşitli eserlerinde tefsir ilmine
dair düşüncelerini paylaşan Mustafa Sabri Efendi, bu meyanda bilimsel tefsir metoduna yaklaşımını da dillendirir. Tefsirde bilimsel teorilerin merkeze
alınmasını ve Kur'ân âyetlerinin bu teoriler çerçevesinde tefsir edilmesini doğru bulmayan Mustafa Sabri Efendi, bu tarz tefsirleri eleştirir. Bu çalışmada
Yâsin sûresinin otuz sekizinci ayeti bağlamında Mustafa Sabri Efendi’nin bilimsel tefsir metoduna dair yaklaşımı, Said Nursî, Elmalılı Hamdi Yazır ve
Seyyid Kutup gibi bazı çağdaşları ile mukayeseli bir bakış açısıyla incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Bilimsel Tefsir, Yâsin, Mustafa Sabri Efendi.

Kaynakça

• Abbas, Fadl Hasan. et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn esâsiyyetuhu ve’t-ticâhetuhu ve Menâhicuhu fi’l-asri’l-hadîs. Ürdün: Dâru’n- Nefâis li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2016.
• Abdulhamid Omar, Ahmed Muhtâr. Mu'cemu'l-lugati'l-Arabiyyeti'l-muâsira. Kâhire: Âlemu'l-Kitâb, 2008
• Âlûsî, Şihabuddîn Mahmûd. Ruhu’l-meânî. Beyrut: Dâru’l-Kütubu’l-İlmiyye, 1994.
• Ateş, Abdurrahman. Geçmişten Günümüze Bilimsel Tefsir Okulu. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/4 (2002).
• Babai, Ali Ekber. Bilimsel Tefsir Ekolü, Deliller ve Eleştiriler. Misbah Dergisi 3/9 (2014).
• Begavî, Ebu Muhammed el-Huseyn. Mesâbihu’s-sunne. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1987.
• Beydâvi, Nâsuriddîn Ebu Said Abdullah. Envâru't-tenzîl ve esrâru't-te'vîl. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 1997
• Bezzâr, Ebubekir Ahmed b. Amr. Müsnedu’l-Bezzâr. nşr. Mahfûzu’r-Rahmân v.dğr. Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi, 1996.
• Dehlevî, Şah Veliyyullah. el-Fevzu’l-kebîr fî usûli’t-tefsîr. Kâhire: Dâru’s-Sahve, 1986.
• Dîb, Mustafa.- Dîb, Muhyiddîn. el-Vâdih fî ulûmi’l-Kur'ân. Dimeşk: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1999.
• Ebussuûd, Muhammed b. Mustafa. İrşâdu akli's-Selîm ile mezâya'l-kitâbi'l-kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, ts.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Gördük, Yunus Emre. Bilimsel Tefsir ve 20. Yüzyıldaki Meşhur Temsilcileri Perspektifinden Hasan Basri Çantay’ın Açıklamalı Meâli. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/33 (2014).
• Hamdi Yazır, Elmalılı. Hak Dini Kur'ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Hasenî, Muhammed b. İsmail b. Muhammed. et-Tenvîr Şerhu Camii’s-Sağîr. Riyad: Mektebetu Dâri’s-Selâm, 2011.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed. el-Muharraru'l-vecîz fi tefsîri kitâbi'l-azîz. Beyrut: Dâru'l-Kütubu'l-İlmiyye, 2001.
• İbn Hibbân, Ebu Hâtim. Sahîhu İbni Hibbân. nşr. Muhammed Ali Sönmez. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• İbn Kesir, Ebu'l-Fidâ. Tefsîru'l-Kur'ân'i'l-azîm. Beyrut: Dâru'l-Kutubu'l-İlmiyye, 1998.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn. Lisânu'l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1994.
• Kırca, Celal. Kur'ân ve Fen Bilimleri. İstanbul: Marifet Yayınları, ts.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Şemsuddîn. el-Câmi' li ahkâmi'l-Kur'ân. Kâhire: Dâru'l-Kütubu'l-Misriyye, 1964. Kutub, Seyyid. Fi zilâli'l-Kur'ân. Kâhire: Dâruş-Şurûk, ts.
• Kutluer, İlhan. “Felek”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. 12/304-305.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc . el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi't- Turâsi'l-Arabî, ts.
• Nesefî, Eb'ul-Berekât Hâfizuddîn. Medâriku't-tenzîl ve Hakâiku't-te'vîl. Beyrut: Dâru'l-Kelimu't-Tayyib, 1998.
• Nursî, Bediüzzaman Said. İşârâtu'l-İ'câz fi Mezânni'l-İcâz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014. Nursî, Bediüzzaman Said. Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Şualar. İstanbul: Rnk Neşriyat, 2008.
• Râzî, Muhammed Fahruddîn Ebu Abdullah. Mefâtîhu'l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 3. Basım, 1999.
• Sabri, Mustafa Efendi. Gaybın Önünde El Kavlu’l-Fasl. trc. Muhammet Uysal. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Sabri, Mustafa Efendi. Mustafa Sabri Efendi Külliyatı. İstanbul: Dâru’l-Hilâfeti’l-Âliyye Medresesi, 2019.
• Sa’dunî, Muhammed Fevzi Muhammed. el-Kismu’s-sâlis mine’l-mu’cemi’l-evsat. Kâhire: Câmiatu Ezher Külliyyetu Usuli’d- Dîn, ts.
• Suyûti, Celâluddîn. ed-Durru'l-Mensûr fî Kitâbi'l-Me'sûr. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1988.
• Suyûtî, Celâleddin. Mu’teraku’l-ekrân fî i`câzi’l-Kur'ân. Beyrut: Dâru’l-Kütubu’l-İlmiyye 1988.
• eş-Şâtıbî, Ebu İshâk İbrahim. el-Muvâfakât. Kâhire: Dâru İbni Affân, 1998.
• Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2004.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed Ebu’l-Kâsım. Mu’cemu’l-kebîr. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Taberi, Muhammed b. Cerîr. Câmiu'l-beyân fi te'vîli'l-Kur'ân. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 2000.
• Temel, Ahmet Vefa. Kur'ân’daki Meteorolojik Kavramların Değerlendirilmesi, Diyanet İlmi Dergi 57 (2021).
• Temîmî, Ebu Ya'lâ Ahmed b. Hilal. Müsnedu Ebu Ya'lâ. nşr. Hüseyin Selim Esed. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1984.
• Temizkan, Abdullah. “Bilimsel Tefsire Farklı Bir Yaklaşım Örneği: Zaglûl Neccâr”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/1 (2018).
• Uçarol, Rifat. “Gazi Ahmed Muhtar Paşa”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. 13/447-448.
• Va’lân, Abdulmecid b. Muhammed. el-Âyâtu’l-kevniyye Dirâsetun Akîdetun. Riyad: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el- İslâmiyye, Külliyyetu Usûli’d-Dîn. Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mustafa Sabri Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. 31/350-353.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur'ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Yurt, Mehmet Emin. Bilimsel Tefsirin Mahiyeti Üzerine. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2019).
• Zebîdi, Muhammed b. Muhammed Murtezâ. Tâcu'l-arûs min cevâhiri'l-kâmûs. İskenderiye: Dâru'l-Hidâye, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn. Kâhire: Mektebetu Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf an Hakâiki gavâmidi't-tenzîl. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabi, 3. Basım, 1987.