İslâm Hukukunda Vekilin Vekil Tayini

Yıl 2023, Sayı: 25, 75 - 87, 20.10.2023

Mustafa Kisbet

https://doi.org/10.32950/rid.1323751

Öz

Müvekkil tarafından tayin edilen vekiller, vekâlet akdinin konusu olarak ifa etmeleri gereken işleri bizzat kendileri yerine getirdikleri gibi diğer kişileri vekil tayin ederek onlara da yaptırmaktadırlar. Bu makalenin konusu vekilin tevkil yetkisidir. Bu bağlamda vekilin başka birini ikame vekil veya alt vekil olarak tayin yetkisinin hangi durumlarda bulunduğunun ve bu vekillerin hukukî sorumluluk sınırlarıyla ilgili mezheplerin görüşlerinin tespiti ve bu görüşlerin karşılaştırılarak İslam hukukunun konuyla ilgili teorisinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Bu yönüyle bu makale vekilin bir başkasını yerine ikame ve alt vekil tayini konusu ile ilgili tek müstakil ve ayrıntılı çalışmadır. Makale hazırlanırken öncelikle her mezhebin başlıca eserleri kronolojik olarak sıralanıp vekâlet bölümleri titizlikle taranmış ve elde edilen dağınık haldeki bilgiler toparlanmıştır. Ayrıca vekâlet ile ilgili muasır müstakil çalışmalar da incelenmiştir. Daha sonra elde edilen bu malumat analiz edilip mukayesesi ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Konu öncelikle müvekkilin vekile vekil tayini için açıkça izin verip vermemesine göre incelenmiştir. İkinci olarak da müvekkilin bu yetkiyi verip vermediğini açıkça ifade etmediği durumlarda, vekilin tevkil yetkisinin olup olmadığına dair görüşler ele alınmıştır. İslam hukukçuları kural olarak vekilin, vekâleti bizzat ifasının esas olduğunu kabul etmekle beraber bazı durumları istisna etmişlerdir. İstisnalarda ilk göze çarpan husus Hanefîlerin vekâlet akdindeki güven ilkesini göz önünde tutarak tevkil yetkisini sınırlandırırken diğer fukahânın ise vekâlet konusu işin ifasını öne alarak bu yetkiyi genişletmeleridir. Ancak görüşlerin değerlendirilmesi yapıldığında Hanefîler ve diğer mezhep müçtehitleri arasında gerçekte görüş ayrılığı bulunmadığı, içtihadların birbirini tamamladığı görülmektedir. Çalışmada alt ve ikame vekillerin tayin yetkisine bağlı olarak azil edilmeleri konusu da ele alınmıştır. Son olarak da İslam Hukukundaki görüşler ile Türk Borçlar Kanunundaki hükümler arasında kısa bir karşılaştırma yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Vekâlet, Tevkil, Alt Vekâlet, İkame Vekâlet

Appointment of Attorney’s Attorney in Islamic Law

Öz

The attorneys appointed by the client not only carry out the work that needs to be done as the subject of the contract of attorney but also appoint other people as attorneys and have them do it. The article is about the attorney's power of attorney;t is aimed to define the situations in which the attorney has the authority to appoint someone else as a substitute or sub-attorney, and to determine the views of the school on the legal liability limits of these sub-attorneys and to present the theory of Islamic law on the subject by comparing these views. From this aspect, the article is the only independent and detailed study on the substitution and appointment of a sub-attorney. While preparing the article, the main works of each school were listed chronologically, power of attorney sections were meticulously examined, and disorganized information was collected together. Contemporary independent studies on the power of attorney were also examined. Furthermore, the acquired information was analyzed, compared, and evaluated. The issue was first examined whether the client explicitly permitted the attorney permission to appoint a sub-attorney. Secondly, opinions were examined regarding whether the lawyer has the authority to appoint in cases where the client did not indicate whether he gave this authority. While Islamic jurists accept that the attorney's performance is essential, they make exceptions in some cases. The first thing that stands out in those exceptions is that the Ḥanafīs limit the authority of attorney by taking into account the principle of trust in the contract of power of attorney, while the other fuqaha expand this authority by putting emphasis on the performance of the subject of power of attorney forward. However, when the views are evaluated, it is seen that there is no difference of opinion between the Ḥanafīs and other law schools and that the ijtihāds ijtihads complement each other. The issue of revocation of substitutes and sub-attorneys depending on the authority of appointment was also discussed in the article.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Power of Attorney, Attorney at Attorney

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi, Eminefendizâde Küçük. Dürerü’l-hükkâm şerhi Mecelleti’l-ahkâm şerhi’l-kitabi’l-vükelâ. 13 Cilt. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1319.
• Aybakan, Bilal. İslam Hukukunda Vekâlet Sözleşmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Aybakan, Bilal. “Vekâlet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 43/1-6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Bağdâdî, Ebû Muhammed Ğânim b. Muhammed el-. Mecmaü’d-damânât fi mezhebi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe en-Nu’mân. 2 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1999.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle: (Mecelle-i ahkam-ı adliye). İstanbul: Hikmet Yayınları, 1990.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1986.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Salâhiddîn el-. Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Cihân, Sabri Muhammed Abdülgaffâr. el-İltizâmât ve’t-tasarrufâtü’n-nâşie an akdeyi’l-icâre ve’l-vekâle: dirâse fıkhiyye mukârene. İskenderiye: Mektebetü’l-Vefâi’l-Kânûniyye, 2011.
• Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed Adevî ed-. eş-Şerhü’l-kebîr alâ Muhtasari Halîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-. Hâşiyetü’d-Desûki alâ Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ebu’l-Basal, Ali. “Teaddüdü’l-vükelâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletu’l-Hikme 36 (Ocak 2008), 263-300.
• Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî el-. eş-Şerhü’s-sağîr alâ Muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Hâşimî, Sultân b. İbrâhîm b. Sultân. Ahkâmu tasarrufati’l-vekîl fî ukûdi’l-meâvezâti’l-mâliyye. Dübey [Dubai]: Dârü’l-Buhûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Türâs, 1422.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî el-. Tuhfetü’l-muhtâc fî-Şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 2021.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkī. Ḥâşiyetu İbn ʿÂbidîn Reddü’l-muḥtâr ʿalâ Dürri’l-muḫtâr şerḥi Tenviri’l-ebṣâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Minḥatü’l-ḫalik alâ Baḥru’r-râʾiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed Makdisî Cemmâîlî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhânüddin İbrâhim b. Muhammed. el-Mübdi’ fî şerhi’l-Mukni’. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî el-Hanefî. el-Baḥru’r-râʾiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Kâdızâde, Ahmed Şemseddin. Netâicü’l-efkâr fî keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr (Tekmitetü Fethi’l-kadîr). thk. Abdürrezzâk Gâlip el-Mehdi. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ḳāḍîḫân, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergānî (ö. 592/1196). Fetâvâ Ḳāḍîḫân =Fetâvâ el-Ḫâniyye. ed. Sâlim Mustafâ el-Bedrî. 3 Cilt. Beyrut; Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2003.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed el-Hanefî el-. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kisbet, Mustafa. “İslâm Hukukunda Bir Tasarrufta Birden Çok Vekil Tayini ve Sonuçları”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/1 (30 Haziran 2021), 727-750. https://doi.org/10.47424/tasavvur.911762
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb el-. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî ve hüve şerhu Muhtasari’l-Müzenî. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mukbil, Tâlib Kāid. el-Vekâle fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Riyad: Dârü’l-Livâ, 1983.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref en-. Minhâcu’t-Ṭâlibîn veʿUmdetu’l-Muftîn fi’l-Fıḳh. thk. Şa’bân Muhammed Muhammed Tâhir. Lübnan; Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 1425/2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-. Ravdatu’t-talibîn ve umdetü’l-müftiyyiîn (müttekîn). thk. Züher eş-Şâviş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1992.
• Râfiî, Ebu’l-Kasım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm Kazvînî er-. el-Azîz şerhi’l-Vecîz = Fethü’l-azîz fî şerhi’l- Vecîz = eş-Şerhü’l-kebîr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Remlî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî er-. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Ruʿaynî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. Muḥammed er-. Mevâhibu’l-Celîl fî Şerḥi Muḫtaṣari Ḫalîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• Sağlam, Hadi. “İslâm Hukuku ve Modern Hukuk Mukayesesi Gayesi Hukuki Temsil Olan Akitlerin Değerlendirilmesi (Vekâlet Örneği)”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/1 (16 Haziran 2014), 1-56.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed es-. Bulğatü’s-sâlik li-akrebi’l-mesâlik ale’ş-Şerhi’s-sağîr. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, 1986.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b Ahmed b Sehl es-. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1993.
• Şâban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları: (Usulü’l-Fıkh). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 29. Basım, 2018.
• Şebramellisî, Ebu’z-Ziyâ Nûruddîn Ali b. Ali. Hâşiye alâ Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Şeyhizâde, Damad Abdurrahman Gelibolulu. Mecmau’l-enhur fi şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Şirbînî, Şemseddîn Hatîb Muhammed b. Ahmed Kâhirî eş-. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tanrıverdi, Hasan. İslam Hukukunda ve Modern Hukukta Vekalet Akdi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Zeylâî’, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen ez-. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak, Kahire: Dârü’l-Kütübü’l-İslâmî, 1313.
• Zorlu, Süheyla - Zorlu, Süleyman Emre. “Günümüz Türk Hukuku ve Mecellede Vekâlet Sözleşmesinde Vekilin Borçları”. Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi 2/1 (12 Eylül 2019), 9-29.