An Attempt to Identify and Classify the Works Attributed to Mullā Khusraw

Yıl 2023, Sayı: 25, 123 - 141, 20.10.2023

Orhan Ençakar

https://doi.org/10.32950/rid.1349939

Öz

Mullā Khusraw (d. 885/1480), one of the most famous scholars of Mehmed the Conqueror's reign and Ottoman history in general, who reached the highest position of the scholarly class, the mufti of Istanbul, and remained in this position until his death, is mostly known for his works in the fields of fiqh and usūl al-fiqh. As a matter of fact, his work on fiqh, Durer al-hukkām fī sharh Gurer al-ahkām, and his work on usūl al-fiqh, Mirʾāt al-usūl fī sharh Mirkāti al-wusūl, were taught as textbooks in Ottoman madrasas for a long time, and many commentaries, hāshiya’s, and translations were made on these two works. In addition to his famous works, Mullā Khusraw has many more texts, commentaries, hāshiya’s, ikhtisār’s, translations, and treatises attributed to him in classical sources, manuscript catalogs, and academic studies. While some of these works attributed to him are certain, others are open to debate. The problem of attributing false works to famous ulamā for various reasons, intentionally or unintentionally, which is frequently encountered in the literature, is also the case for the works of Mullā Khusraw. This problem requires a re-examination of works attributed to him as mentioned in sources, academic studies and especially in manuscript catalogs. In this study we have identified and re-examined about forty such works. Fourteen works on tafsīr, fiqh, usūl al-fiqh, logic and rhetoric, whose attribution to Mullā Khusraw is confirmed by the methods developed to verify the relation between the author and the work, are briefly introduced by considering their subjects, reasons for composition, dates of composition and printing status, and they are demonstrated in a table where they are listed chronologically. Another eleven works attributed to him on tafsīr, fiqh, rhetoric and astronomy should be re-examined for reasons such as the lack of any extant manuscript, the absence of Mullā Khusraw's name in the work or any reference to his other works. Fourteen works attributed to Mullā Khusraw in the form of treatises, commentaries, glosses and texts on subjects such as tafsīr, qiraat, kalām, fiqh, wadʽ, etc. were found to be incorrect due to various reasons such as the incorrect entry of the name of the work or the author in library records, the incorrect attribution of the work to him on the manuscript or in academic studies. Although the article is the most comprehensive independent study on the works attributed to Mullā Khusraw, it is highly probable that the names and numbers of the works attributed to Mullā Khusraw will change, especially as manuscript catalogs become more complete and more accurate with each passing day.

Anahtar Kelimeler

Mullā Khusraw, Literature, Works of Mullā Khusraw, Date of Composition, Attribution.

Molla Hüsrev’e Nispet Edilen Eserlere Dair Bir Tespit ve Tasnif Denemesi

Öz

Fatih Sultan Mehmed döneminin ve genel olarak Osmanlı tarihinin meşhur uleması arasında yer alan, ilmiye sınıfının en üst makamı İstanbul Müftülüğü mansıbına kadar ulaşıp vefatına kadar bu makamda kalan Molla Hüsrev (ö. 885/1480) daha çok fıkıh ve usûl-i fıkıh sahasında yaptığı çalışmalarıyla tanınır. Nitekim fıkha dair yazdığı Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm isimli eseri ile usûl-i fıkha dair yazdığı Mirʾâtü’l-usûl fî şerhi Mirkāti’l-vüsûl isimli eseri Osmanlı medreselerinde uzun süre ders kitabı olarak okutulmuş ve bu iki eser üzerine şerh, hâşiye, tercüme türünden birçok çalışma yapılmıştır. Molla Hüsrev’in meşhur eserleri dışında klasik kaynaklarda, yazma eser kataloglarında ve akademik çalışmalarda kendisine nispet edilen daha birçok metin, şerh, hâşiye, ihtisar, tercüme ve risale türü eserleri bulunmaktadır. Kendisine nispet edilen bu eserlerden bir kısmının ona aidiyeti kesin olmakla birlikte diğer bir kısmının aidiyeti ise tartışmaya açıktır. Literatürde sıklıkla rastlanan meşhur ulemaya çeşitli sebeplerle bilerek veya bilmeyerek yanlış eser nispet etme problemi Molla Hüsrev’in eserleri için de söz konusudur. Bu problem kaynaklarda, akademik çalışmalarda ve özellikle yazma eser kataloglarında adı geçen eserlerinin bu gözle yeniden incelenmesini gerektirmektedir. Molla Hüsrev’e nispet edilen eserlerin kendisine aidiyetini merkeze alarak yaptığımız bu çalışmada kendisine nispet edildiğini tespit edebildiğimiz kırk kadar eser bu açıdan incelemeye alınmıştır. İnceleme neticesinde müellif ile eser arasındaki nispeti doğrulamak amacıyla geliştirilmiş yöntemlerle Molla Hüsrev’e aidiyetinin kesin olduğu teyit edilen tefsir, fıkıh, usûl-i fıkıh, mantık ve belagat konularına dair yazılmış on dört eser konuları, telif sebebi, telif tarihleri ve baskı durumları dikkate alınarak kısaca tanıtılmış ve kronolojik olarak sıralandıkları bir tabloda gösterilmiştir. Kendisine nispet edilen tefsir, fıkıh, belagat ve astronomiyle alakalı on bir eserin ise nüshasının bulunamaması, eser içinde Molla Hüsrev’in adının veya diğer eserlerine atfın geçtiğinin tespit edilememesi gibi sebeplerle kendisine aidiyetinin yeniden sorgulanması gerektiği kanaati hasıl olmuştur. Tefsir, kıraat, kelam, fıkıh, vaz gibi konularda risale, şerh, hâşiye ve metin türünden Molla Hüsrev'e nispet edilen on dört eserin ise eser veya müellif isminin kütüphane kayıtlarına yanlış girilmesi, nüsha üzerinde veya akademik çalışmalarda eserin yanlışlıkla kendisine nispet edilmesi gibi çeşitli sebeplerden Molla Hüsrev’e aidiyetinin doğru olmadığı sonucuna varılmıştır. Makale Molla Hüsrev'e nispet edilen eserler hakkında yapılmış en kapsayıcı müstakil çalışma olmakla beraber özellikle yazma eser kataloglarının her geçen gün daha eksiksiz ve doğru hale gelmesiyle Molla Hüsrev’e nispet edilen eserlerin isimleri ve sayılarında değişiklik olması kuvvetle muhtemeldir.

Anahtar Kelimeler

Molla Hüsrev, Literatür, Molla Hüsrev’in Eserleri, Telif Tarihi, Aidiyet.

Kaynakça

• Ahî Çelebî Yusuf b. Cüneyd. Tefsîru Sûreti Hûd ve Yûsuf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 322, 1a-20a.
• Akgündüz, Ahmet. “Dürerü’l-hükkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/27-28. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Alak, Musa, “Molla Hüsrev’in Belâgat İlimlerine Dair Hâşiye ale’l-Mutavvel Adlı Eseri”. Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu Bildiriler. ed. Tevfik Yücedoğru vd. 199-256. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Cici, Recep – Uslu, Bilal. “Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesinde Bulunan Fıkıh Risaleleri: Tespit, Tasnif ve Değerlendirme”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 625-80.
• Çelik, İmam Rabbani. “Molla Hüsrev’in Telvîh Hâşiyesi”. Osmanlı’da İlm-i Fıkıh. ed. Mürteza Bedir vd. 47-74. İstanbul: İSAR Yayınları, 2022.
• Duman, Zeki. “Kur’an’da Naklolunan Yusuf (a.s) Kıssası Işığında Görev İsteme Meselesi ve Molla Hüsrev”, Molla Hüsrev Mehmet Efendi Kongresi Tebliğleri. ed. Ahmet Hulûsi Köker. 85-96. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1992.
• Ençakar, Aziz. “Birgivî’ye Nispet Edilen Kelime-i Tevhîde Dair Lugaz’ın Asıl Müellifi ve Bu Lugaz Üzerine Yazılan Şerhler”. İslam Tetkikleri Dergisi 13/2 (2023). 605-631.
• Ençakar, Orhan. “Molla Hüsrev’in Dürerü’l-Hükkâm’ı Etrafında Oluşan Literatür”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014). 223-277.
• er-Risâletü’l-Vudûiyye fî Resâili’ş-Şerîati’l-Mustafaviyye. Bursa: İnebey Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, 357, 1b-50b.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Molla Hüsrev’in Astronomisi Üzerine Bazı Gözlemler: Risale fi’l-Müşkilâti’l-Meşhûre fî İlmi’l-Hey’e”, Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu Bildiriler. ed. Tevfik Yücedoğru vd. 77-103. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Güler, İsmail, “Molla Hüsrev’in Hızır Bey’e Naziresi”, Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu Bildiriler. ed. Tevfik Yücedoğru vd. 257-264. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Hâşiye ale’l-Hayâli. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 2189, 99a-135a.
• İltaş, Davut. “Osmanlı'da Fıkıh Usulü Çalışmaları ve Molla Hüsrev'in Mirkât ve Mir'at’ı”. Osmanlı’da İlm-i Fıkıh. ed. Mürteza Bedir vd. 75-110. İstanbul: İSAR Yayınları, 2022.
• İsam Tahkikli Neşir Kılavuzu. haz. Okan Kadir Yılmaz. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
• İpşirli, Mehmet. “Medrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/329. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Karabulut, Ali Rıza. “Molla Hüsrev’in Eserleri”, Molla Hüsrev Mehmet Efendi Kongresi Tebliğleri. ed. Ahmet Hulûsi Köker. 125-133. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1992.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn, haz. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Kâtib Çelebi. Süllemü'l-vüsûl ilâ tabakâti'l-fuhûl; thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaut. İstanbul: Ma’hedü’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-Arabiyye; İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 2010.
• Kılıç, Filiz. “Müstezad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/148-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Koca, Ferhat. “Mir’âtü’l-usûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/148. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Koca, Ferhat. “Molla Hüsrev”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/252-54. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Koca, Muhammed Ali. “el-Akâ’idü’n-Nesefiyye ve el-Akâ’dü’l-Adudiyye Örneğinde Osmanlı’da Akaid Risaleleri: Problemler, Özellikler ve Literatür”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/28 (2016). 41-94.
• Kozalı, Abdurrahim. “Molla Hüsrevs Werk: Šarḥu Uṣūl al-Pazdawῑ”. Hikma Zeitschrift für Islamische Theologie und Religionspädagogik 5 (2012), 140-173.
• Kozalı, Abdurrahim. “Şerhu Usûli’l-Pezdevî Üzerine Bazı Mülahazalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/22 (2013). 285-304.
• Mecdî Mehmed Efendi. Hadâ’iku’Şekâ’ik (Şakaik-i Nu‘maniye ve Zeyilleri, 1. cilt içinde haz. Abdülkadir Özcan). İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Molla Hüsrev, Risâle fî Esrâri’l-Fâtihâ, “Molla Hüsrev’in Risâle fî Esrâri’l-Fâtihâ Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi”, thk. Ceyda Gürman, Usûl: İslam Araştırmaları 28 (2017), 213-228.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. İstanbul: Merkezü Harf li’l-Bahsi ve’t-Tatvîri’l-İlmî, 2022/1443; İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 563.
• Molla Hüsrev. er-Risâle fi’l-Velâ. nşr. Hasan Özer. “Molla Hüsrev’in er-Risâle fi’l-Velâ’sı, Molla Güranî’nin Reddiyesi ve Molla Hüsrev’in Cevabı: Tahkikli Neşir”. İslam Araştırmaları Dergisi 24 (2010), 173-208.
• Molla Hüsrev. er-Risâletül-Ma’mûle alâ Sûreti’l-En‘âm. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1609, 1b-6a; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 110, 153a-170b; Şehit Ali Paşa, 322, 20b-29b; Hacı Beşir Ağa, 666, 51b-55b; Konya: Yusuf Ağa Kütüphanesi, 12, 80b-95a.
• Molla Hüsrev. Esâsü’l-iktibâs fi’l-mantık, thk. Hasan eş-Şâfiî ve Muhammed es-Seyyîd Cemâleddin. Kâhire: el-Meclisü’l-a’lâ li’s-sekâfe, 2004; İstanbul Topkapı Saray Kütüphanesi, III. Ahmed, 3428.
• Molla Hüsrev. Gurerü’l-ahkâm. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 918; İstanbul: Topkapı Saray Kütüphanesi, 1032, 1a-152b.
• Molla Hüsrev. Hâşiye Alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't- Te'vîl. "Molla Hüsrev'in Hâşiye Alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't- Te'vîl Adlı Eserinin 1-83. Varaklarının Tahkîki". thk. Hayder Mohammed Jasım. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Molla Hüsrev. Hâşiye Alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't- Te'vîl. "Molla Hüsrev'in Hâşiye Alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't- Te'vîl Adlı Eserinin 168-249. Varaklarının Tahkîki". thk. Müfide Gökler. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Molla Hüsrev. Hâşiye Alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't- Te'vîl. "Molla Hüsrev'in Hâşiye Alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't- Te'vîl Adlı Eserinin 88-167. Varaklarının Tahkîki". thk. Mehmet Ali Yağlıoğlu. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Molla Hüsrev. Hâşiye alâ Hâşiyeti’l-Muhtasar li’s-Seyyîd Şerîf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Damad İbrahim Paşa, 229, 125b-177b.
• Molla Hüsrev. Hâşiye ale’l-Beyzâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Damad İbrahim Paşa, 229, 1b-123a.
• Molla Hüsrev. Hâşiye ale’l-Mutavvel. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 2186; Yeni Cami, 1024.
• Molla Hüsrev. Hâşiye alâ Şerhi Miftâhi’l-ulûm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3650, 134b-141a; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Eserler, 3836, 93a-97b; Bursa: İnebey Kütüphanesi, Ulucami, 3557, 112b-133b.
• Molla Hüsrev. Hâşiye ale’t-Telvîh. Kayseri: Râşid Efendi Kütüphanesi, 637; İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Nuru Osmaniye, 1311.
• Molla Hüsrev. Hulâsatü’l-Fetâva’l-Bezzâziyye. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fâzıl Ahmed Paşa, 1595, 179a-253a; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Eserler, A1159.
• Molla Hüsrev. İcâzetname. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Rağıb Paşa, 1297, 87b-88a.
• Molla Hüsrev. Kelâm müteallik bi’t-tesmiye. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Hafız Ahmed Paşa, 329, 148b.
• Molla Hüsrev. Mirʾâtü’l-usûl fî şerhi Mirkāti’l-vüsûl. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru Sâdır. 2011/1432; İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 527; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Damat İbrahim Paşa, 479, 21b-227b.
• Molla Hüsrev. Mirkātü’l-vüsûl ilâ ʿilmi’l-usûl. Michigan Üniversitesi Kütüphanesi, 187; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Damad İbrahim Paşa, 479, 1b-17a.
• Molla Hüsrev. Nakdü’l-Efkâr fî Reddi’l-Enzâr. “el-Faslü’l-Evvel min Kitâbi Nakdi’l-Efkâr fî Reddi’l-Enzâr li-Molla Hüsrev: Dirâse ve Tahkîk”. thk. Mustafa Şen. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 7/7 (2017). 197-229.
• Molla Hüsrev. Nakdü’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr. “el-Faslü’s-Sâlis min Kitâbi Nakdi’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr li-Molla Hüsrev: Dirâse ve Tahkîk”. thk. Anas Almadani. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/7 (2017). 231-60.
• Molla Hüsrev. Nakdü’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr. “Molla Hüsrev’in Nakdu’l-efkâr fî Reddi’l-Enzâr Adlı Eserinin Hadis İlmi ile İlgili İkinci Bölümünün Tahkiki”. thk. Hasan Uçar - Mehmet Emin Güzel. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 4/2 (2021). 347-404.
• Molla Hüsrev. Nakdü’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr. “Tahkîkü’l-Fasli’l-Hâmis fi-mâ Yeteallaku bi-İlmi’l-Belâga min Kitabi “Nakdü’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr” li-Şeyhi’l-İslâm Molla Hüsrev”. thk. Hasan Uçar. İslâm Araştırmaları Dergisi 38 (2017). 123-65.
• Molla Hüsrev. Nakdü’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr. “Tahkîkü’l-Fasli’r-Râbi’ fîmâ Yeteallaku bi-İlmi’l-Usûl min Kitâbi Nakdi’l-Efkâr fi Reddi’l-Enzâr li’l-İmâm Molla Hüsrev”. thk. Adel Abed. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 6/11 (2019). 211-38.
• Molla Hüsrev. Nakdü’l-Efkâr fî Reddi’l-Enzâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 525; Giresun Yazmaları, 92.
• Molla Hüsrev. Risâle fî usûli’l-fıkh. “Hanefî Fakîhi Molla Hüsrev’in (885/1480) Fıkıh Usûlüne Ait Bir Risâlesi”, thk. Hasan Özer, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006). 271-288.
• Molla Hüsrev. Risâle fi’l-ictihâd. İstanbul: Topkapı Saray Kütüphanesi, III. Ahmed, 1032, 153b-159b.
• Molla Hüsrev. Şerhu Telhîsi’l-Câmiʿi’l-kebîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3752, 38a-42a.
• Molla Hüsrev. Şerhu Usûli’l-Pezdevî. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 1141, 191a-208b; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 362.
• Molla Hüsrev. Tefsîru Sûreti’l-Kadr. Bursa: İnebey Kütüphanesi, Orhan, 196, 118a-130a.
• Müeyyedzâde, Abdurrahman b. Ali. Tefsîru Sûreti’l-Kadr. thk. Diaa Faisal Mohammed Anter. Mecelletü’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye 62. 269-99.
• Öz, Mustafa. “Şerefeddin el-Âmilî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/552-53. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/299-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özen, Şükrü. “Tenkīhu’l-Usûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/454-58. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özen, Şükrü. “Velâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/11-15. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özer, Hasan. “Molla Hüsrev’in Fatih’e Sunduğu Fıkıh Usûlü Risâlesinin Tahlil ve Tercümesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 30 (2017). 45-70.
• Özpilavcı, Ferruh. “Fatih Sultan Mehmed’in Emriyle Molla Hüsrev Tarafından Arapçaya Çevrilen Esâsü’l-İktibâs Fi’l-Mantık Tercümesi Üzerine Bir İnceleme”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 7/7-1 (2021). 3-56.
• Taşköprizâde. eş-Şekāʾiku’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-Devleti’l-ʿOs̱mâniyye. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1975/1395; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 835M.
• Tezcan, Tuğrul. “Molla Hüsrev’in En’am Suresi Üzerine Bir Risalesi”. ed. Ali Açıkel vd. 3/287-97. Gazi Osman Paşa Üniversitesi Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler. Tokat: Tokat Valiliği Özel İdaresi, 2015.
• Tunç, Cihat. “Molla Hüsrev’in İlmi Hayatı”, Molla Hüsrev Mehmet Efendi Kongresi Tebliğleri. ed. Ahmet Hulûsi Köker. 5-12. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “el-Akāidü’l-Adudiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/216. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tavâliu’l-Envâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/180-81. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Zâhidî, Ebü’r-Recâ Necmüddîn Muhtâr b. Mahmûd b. Muhammed. Kunyetü’l-Münye li-tetmîmi’l-ġunye. Kalküta: 1245/1830.