Analysis of Rumors Regarding the Virtue of Dying on Friday

Yıl 2023, Sayı: 24, 191 - 207, 20.10.2023

Hasan Eryılmaz

https://doi.org/10.32950/rid.1326748

Öz

Death is an inevitable end that awaits every living thing. In many beliefs and cultures, there are some teachings and rituals to make this necessary process bearable for human beings. In the Islamic tradition, interpreting the manner and time of death, speaking charity to the deceased and comforting their relatives is considered an important cultural value. Narration material plays a major role in the formation and spread of this culture. One of the motives affecting the Islamic society's value judgments about death is the set of narrations stating that there will be no torment in the grave for the person who dies on Friday. This group of narrations, known in many segments of society and finding a place in religious life, is mentioned in condolence assemblies to console the grieving families who lost their relatives and to serve as a prayer for the deceased. However, it seems extremely essential to examine and analyze the authenticity of such narratives that shape the values of the society before they turn into widespread public acceptance, in order for the trend to take a correct path. However, in this article, we will try to determine whether the narrations about death that give a special meaning to Friday are a hadith and to reveal their authenticity. In this context, before moving on to the chain and text criticism of the mentioned group of narrations, the place and importance of Friday in Islamic culture will be briefly touched upon, and then the most ancient sources in which the narration is recorded and the quality of the hadith will be tried to be determined. The most efficient way to correctly understand the lines of a narration is to create an isnad diagram in which all the lines of the hadith are depicted. At this point, an isnad scheme depicting the narrators of the narration as mentioned in the basic hadith sources will be included. However, considering the limitations of the article type, the scope of the study h. It will be limited to hadith books dating back to the fifth century. Then, in order to make a sound send criticism, the evaluations of all the narrators in the isnad made by the scholars of cerh and tamil will be included. In this way, attention will be drawn to the strengths and weaknesses of the narrators mentioned in the isnad. In the last part of the article, the authenticity of the narration will be tried to be determined by text criticism. At this point, the opinions of those who have positive and negative approaches to the hadith and also the evaluation of these approaches will be included. In this way, the background of the reflexes and ways of thinking developed by scholars towards the hadith will be tried to be determined. As a result, this study will evaluate whether the narrations stating that dying on Friday is different from other days are evidence of the acceptance of the virtue of dying on this day in the Islamic society.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Friday, Die, Virtue, Islam

Cuma Günü Ölmenin Faziletine İlişkin Rivayetlerin Tahlili

Öz

Ölüm her canlıyı bekleyen kaçınılmaz bir sondur. Pek çok inanç ve kültürde bu zorunlu durumu insanoğlu için katlanılır kılmak için birtakım öğreti ve ritüeller yer almaktadır. İslam geleneğinde de ölüm şekli ve zamanını yorumlayarak ölenin ardından hayır konuşmak ve yakınlarını teskin etmek önemli bir kültürel değer olarak görülmektedir. Bu kültürün oluşması ve yayılmasında rivayet müktesebatı büyük rol oynamaktadır. İslam toplumunun ölüm hakkındaki değer yargılarına etki eden saiklerden biri de Cuma günü ölen kişiye kabir azabının olmayacağını bildiren rivayet grubudur. Toplumun pek çok kesiminde bilinen ve dini yaşantıda kendisine yer bulan bu rivayet kümesi, yakınlarını kaybeden kederli aileleri teselli etmek ve ölen kişi için dua yerine geçmesi düşüncesiyle taziye meclislerinde zikredilmektedir. Ancak toplumun değerlerine yön veren bu gibi rivayetlerin sıhhat durumlarını yaygın halk kabullerine dönüşmeden önce irdelemek ve tahlil etmek, eğilimin doğru bir yörüngeye oturması için son derece elzem görünmektedir. Mamafih bu makalede ölümle ilgili Cuma gününe özel bir anlam yükleyen rivayetlerin bir hadis olup olmadığının tespiti ve sıhhati ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu kapsamda sözü edilen rivayetlerin sened ve metin tenkidine geçmeden önce İslam kültüründe Cuma gününün yeri ve önemine kısaca değinilecek, ardından rivayetin kaydedildiği en mukaddem kaynaklar ve hadisin keyfiyeti tespit edilmeye çalışılacaktır. Bir rivayetin tariklerini doğru anlamanın en verimli yolu hadise ait bütün tariklerin resmedildiği bir isnad şeması oluşturmaktır. Bu noktada temel hadis kaynaklarında geçtiği hal üzere rivayetin râvilerini resmeden bir isnad şemasına yer verilecektir. Ancak makale türünün sınırlılıkları göz önünde bulundurularak çalışmanın kapsamı h. beşinci yüzyıla kadarki hadis kitapları ile sınırlı tutulacaktır. Daha sonra sağlıklı bir sened tenkidi yapılabilmesi için isnadda yer alan bütün râvilerin kısaca cerh ve tadil alimlerince yapılan değerlendirmelerine yer verilecektir. Bu sayede isnadda ismi geçen râvilerin zayıf ve güçlü yönüne dikkat çekilecektir. Makalenin son kısmında ise rivayetin sıhhati metin tenkidi yapılarak tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu noktada hadise karşı müspet ve menfi yaklaşan isimlerin görüşlerine ve ayrıca bu yaklaşımların değerlendirilmesine yer verilecektir. Bu sayede alimlerin hadise karşı bakışlarının arka planları ve düşünce biçimleri tespit edilmeye çalışılacaktır. Sonuç olarak bu çalışma ile Cuma günü ölmenin diğer günlerden farklı olduğunu haber veren rivayetlerin İslam toplumunda bu günde ölmenin faziletinin kabulüne yönelik bir delil niteliği taşıyıp taşımadığı değerlendirmesi yapılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Cuma, Ölmek, Fazilet, İslam

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. el-Musannef. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1403.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş, 1978.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Tarihu’l-Bağdâd ve Zeylühû. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. İsbâtüʿaẕâbi’l-ḳabr. Ürdün: Dâru’l-Furkan, 1405.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cu‘fî. el-Câmiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. b.y: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cu‘fî. et-Tarihu’l-Evsat. Kahire: Dâru’l-Va’y, 1977.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cu‘fî. et-Tarihu’l-Kebîr. Haydarabad: Dâiratü’l-Mearifi’l-Osmaniyye, t.y.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. ed-Duefâ ve’l-Mecrûhîn. Medine: Mecelletü’l-Camiâti’l-İslâmiyye, 1403.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. es-Sünen. Suud: Dâru’l-Mugnî, 1412/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. b.y: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 2009.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Hilyetü’l-Evliyâ. Mısır: Saâdet, 1974.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî el-Mevsılî. el-Müsned. Şam: Dâru’l-Me’mûn, 1984.
• Ebû Zür‘a, Abdurrahmân b. Amr b. Abdillâh ed-Dımaşkī. el-Müdellisîn. thk. Rafet Fevzi Abdül-Muttalib. b.y: Dâru’l- Vefâ, 1995.
• Görmez, Mehmet. “Tergîb ve Terhîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/508 İstanbul, TDV Yayınları, 2011.
• Hakim et-Tirmizî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Nevâdiru’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, t.y.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr. Mecmau’z-Zevâid. Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1994.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1987.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Târîḫu Dımaşḳ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Bâz, Abdülaziz b. Abdullah b. Baz. Fetâva Nur-u ale’d-Derb. Riyad: İdâratü Mücilleti’l-İslâmiyye, 2009.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-Ta’dîl. Haydarabad: Dâiratü’l-Mearifi’l-Osmaniyye, 1952.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. Hindistan: Matbaatü’d- Dairati’l-Meârifi’n-Nizamiyye, 1326.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibü’l-Aliyye. b.y: Dâru’l-Âsime, 2000.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerḥu Ṡaḥīḥ el-Buḫārī. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzan. b.y: Dâru’l-Beşâiri’l- İslâmîyye, 2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Mîzânü’l-İ’tidal. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1963.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tahrîru Tekrîbi’t-Tehzîb. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. el-Mecrûhîn. Riyad: Dâru’s-Sami’î, 2000.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. es-Sikât. Haydarabad: Dâirati’l-Mearifi’l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn b. Mükerrem er-Rüveyfiî. Lisânü’l Arab. Beyrut: Dârus’Sâder, 1414.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1968.
• İbn Üseymin, Muhammed b. Salih. Fetâva Nur-u ale’d-Derb. Riyad: Müessesetü Şeyh Muhammed b. Salih el- Üseymînel-Hayriyye. 1434.
• İbn Yûnus, Ebû Saîd Abdurrahmân b. Ahmed b. Yûnus b. Abdila‘lâ es-Sadefî el-Mısrî. Tarih-i İbn Yûnus. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Menakıbü’l-İmam Ahmet. b.y: Dâru’l-Hicr, 1409.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duefâ ve’l-Metrukûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1406.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’lKütübi’lİlmiyye, 1423.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed eş-Şeybânî. eş-Şâfî fî Şerhu Müsnedi’ş-Şafiî. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 2005.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbn Salâh. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Karaman, Hayrettin “Cuma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/85-89. İstanbul, TDV Yayınları, 1993.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-Sârî. Mısır: Matbatü’l-Kübrâ, 1323.
• Kenkevî, Reşid Ahmed, el-Kevkebud-durri ala Câmi’t-Tirmizî. Hindistan: Matbaatü Nedveti’l-Ulema, 1395.
• Keşmirî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. el-Arfu'ş-Şezî ala Camii't-Tirmizî. Beyrut: Dâru Türâsil-Arabî, 2004.
• Kılıçer, M. Esat. “Cuma ve Cuma Namazı”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 7/70-71 (Mart-Nisan 1968), 61-63.
• Kissî, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr. el-Müntehab. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1988.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl. Beyrut: Müessesetü’r-Rivaye, 1980.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tuhfetü’l-Eşrâf. b.y: Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Moğultay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl. b.y: el-Fâruku’l-Hadis, 2001.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-Ahvezî. Beyrut: Dâru’l kütübil ilmiyye, t.y.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-Sahîh. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, 1431/2010.
• Nâsiruddin Elbânî. Ahkâmü’l-Cenâiz. b.y: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1986.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb en-Nesâî. es-Sünenü’l-Kübrâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001/1421.
• Özaydın, Abdülkerim. “İbnü’l-Esîr, İzzettin”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Rafiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî. Şerhu Müsned liş-Şafiî. Katar: Vüzeratü’l-Efkaf, 2007.
• Remlî, Şihâbüd-Dîn Ahmed b. Hamza. Fetâva er-Remlî. b.y: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, t.y.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn b. Ebî Bekr. el-lem’atü fî Hasâisi’l-Cum’a. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn b. Ebî Bekr. es-Sirâcü’l-Münîr. b.y: Dâru’s-Sadık, 2009.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn b. Ebî Bekr. Kûtü’l-Mu’tezî alâ Câmi’i’t-Tirmizî. Mekke: Camiâtü’l-Ümmi’l-Kurâ, 1424.
• Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. Müsnedü Şafiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye,1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ. Tefsîr-u Yahya b. Sellâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Yaşar, Mehmet. Günümüz Cuma Hutbelerinin Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 1995.
• Yıldırım, Ahmet. “Tasavvufun Kaynağı Olarak Hadis”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi 4/2 (2018), 51-70.
• Yıldırım, Enbiya. Hadisçiler ve Çelişki –Beyhakîve İbnü’l-Cevzî Örneği-. İstanbul: Rağbet Yayınları 2009.
• Zebidî, Ebü’l-Abbâs Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-I Sarîh Tercemesi. Ankara: Dib Yayınları, 1981.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Divânü’l-Duefâ. Mekke: Mektebetü’n Nahda, 1976.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l- Marife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tarihu’l-İslâm. b.y: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.