Hz. Peygamber’in Münafıkları Mescitten Kovduğuna Yönelik Bir Rivâyetin İsnad ve Metin Tahlili

Yıl 2023, Sayı: 24, 259 - 271, 20.10.2023

Hızır Yağcı

https://doi.org/10.32950/rid.1343012

Öz

Bu çalışmada Hz. Peygamber’in bazı münafıkları mescitten dışarı çıkarttığına dair bir rivâyetin sened ve metin açısından analizi yapılmış, kaynak değeri üzerinde durulmuştur. Taberî, İbn Ebû Hâtim ve Taberânî tarafından nakledilen bu hadise, ilk üç asırda telif edilen hadis kayaklarında tespit edilememiştir. Geç dönem bazı kaynakların, olayın Bedir Savaşı’nın vuku bulduğu cuma günü hutbede meydana geldiğinden bahsetmesi, siyer, tarih ve megāzî kitaplarına müracaatı akla getirse de erken dönem yazılan bu eserlerde de böyle bir vakadan bahsedilmemiştir. Hadisenin Bedir Savaşı’nın gerçekleştiği bir cuma günü meydana geldiğini dikkate aldığımızda sahâbeden sadece Abdullah b. Abbas tarafından nakledilmiş olması da dikkat çekicidir. Çünkü İbn Abbas bu sırada beş yaşlarındadır ve bu olayı başka birinden veya birilerinden duymuş olmalıdır. Ancak kaynaklar, çok sayıda kişinin tanık olması gereken bu hadisenin başka bir sahâbî tarafından nakledildiğinden bahsetmemektedir. Rivâyetin senedinde bulunan râvilere gelince, Taberî ve Taberânî’nin naklettiği tariklerde yer alan Hüseyin b. Amr’ın zayıf bir râvi olduğu, özellikle -bu rivayette olduğu gibi- babasından yaptığı nakillerde güvenilir olmadığı tespit edilmiştir. Diğer yandan hadisin bütün tariklerinde yer alan Esbât b. Nasr ise çok hata yapan bir râvidir. Bu hadisi Esbât b. Nasr’dan başkası da Süddî’den nakletmemiştir. Muhteva bakımından bu rivayeti destekleyen başka bir rivayetin de senet ve metin açısından benzer problemleri olduğu görülmüştür.
Hadisin muhtevasına baktığımızda, Allah resulünün bir cuma hutbesinde “Kalk ey falan! çık dışarı. Çünkü sen münafıksın. Kalk ey falan! çık dışarı. Çünkü sen münafıksın” buyurarak cuma namazına gelmiş insanları mescitten kovması, onun tebliğ metoduyla ve münafıklarla olan siyasetli ilişkisi ile örtüştüğü söylenemez. Başta liderleri Abdullah b. Übey b. Selûl olmak üzere münafıkların her fırsatta fesat çıkarma çabalarına mukabil her zaman teyakkuzda olsa da yine de onlara karşı çeşitli sebeplerle müsamahakâr davrandığı görülmüştür. Çünkü o, münafıkları toplum içinde yalnızlığa mahkûm etme politikası izlemiş, isimleriyle değil, karakter ve davranışlarıyla onlardan bahsetmiştir. Yüce Allah’ın onları ödleri patlayan bir topluluk olarak nitelemesi sebebiyle, muhtemelen bu ruh halleriyle onları İslam toplumu için daha az zararlı görmüş ve toplum içinde ifşa etmek suretiyle korkularından sıyrılıp cesaretlerini toplamalarına fırsat vermemiştir. Ayrıca Hz. Peygamber, İslâm dairesine giren herkesin kendisini güvende hissetmesini istemiş, hoşgörülü olmayı ve kuşatıcı bir siyaset takip etmeyi her zaman ilke edinmiştir. Bu sebeple insanların beyanlarını esas almış, niyet okumalarını kabul etmemiş, insanların doğru yolu bulmalarına sürekli fırsat tanımıştır. Böylece rivâyetin isnadının zayıf, muhtevasının ise Hz. Peygamber’in münafıklara karşı tutumuyla ve tebliğ metoduyla mütenasip olmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

hadis, tebliğ, mescid, isnad, munafık

Hz. The Isnad and Text Analysis of a Narration That the Prophet Expelled Hypocrites from the Masjid

Öz

In this study, Mr. An analysis of a narration that the Prophet expelled some hypocrites from the mosque was analyzed in terms of script and text, and its source value was emphasized. This hadith, which was reported by Tabari, Ibn Abu Hatim and Taberani, could not be detected in the hadith references that were written in the first three centuries. Although some sources of the late period mention that the incident occurred in the sermon on the Friday when the Battle of Badr took place, it brings to mind the reference to the books of siyer, history and megāzî, but such a case was not mentioned in these works written in the early period. Considering that the incident occurred on a Friday when the Battle of Badr took place, only Abdullah b. It is also remarkable that it was transferred by Abbas. Because Ibn Abbas was about five years old at this time and he must have heard about this event from someone or someone else. However, the sources do not mention that this event, which should have been witnessed by many people, was reported by another Companion. As for the narrators in the deed of the narration, Hüseyin b. It has been determined that Amr was a weak narrator, especially in the narrations he made from his father -as in this narration-. On the other hand, Esbat b. Nasr, on the other hand, is a narrator who makes many mistakes. This hadith was narrated by Esbat b. No one other than Nasr narrated it from Suddi. It has been seen that another narration that supports this narration in terms of content has similar problems in terms of promissory notes and text.
When we look at the content of the hadith, in a Friday sermon, the Messenger of Allah said, “Get up! get out. Because you are a hypocrite. Get up and stuff! get out. It cannot be said that his expulsion of people who came to the Friday prayer by saying "You are a hypocrite" from the mosque coincides with his method of conveying and his political relationship with hypocrites. Their leader, Abdullah b. Ubey b. Although he was always on the alert against the efforts of hypocrites, especially Selûl, to cause mischief at every opportunity, it was seen that he still acted tolerantly against them for various reasons. Because he followed the policy of condemning the hypocrites to solitude in society, and spoke of them not by their names but by their character and behavior. Due to the fact that Almighty Allah described them as a group of people who were furious, he probably saw them as less harmful to the Islamic society with their moods and did not give them the opportunity to get over their fears and gather their courage by revealing them in public. Also, St. The Prophet wanted everyone who entered the circle of Islam to feel safe, and always adopted the principle of being tolerant and following an encompassing policy. For this reason, it was based on people's statements, did not accept intention readings, and gave people the opportunity to find the right way. Thus, the isnad of the narration is weak and its content is Hz. It has been seen that the Prophet's attitude towards hypocrites and his method of conveying were not compatible.

Anahtar Kelimeler

hadith, Hypocrite, Masjid, Text, tabligh

Kaynakça

• Ahıskalı, Muhammed. “Hüzeyfe b. Yemân’ın (öl. 36/656) Hz. Peygamber’le Sırdaşlığı ve Münafıkları Bilme Meselesi”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (Haziran 2022), 91-114.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. 45 cilt. thk. Şuayb Arnaût vd. (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akpınar, Ömer Faruk. Rivayet Asrında İllet: Bezzâr Örneği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. 16 cilt. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları. İstanbul: Hadisevi Yayınları, 2006.
• Aydınlı, Abdullah. “Asıl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/474. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Aynî, Bedreddin. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-i’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Begavî, Ferrâ’. Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed. Meʿâlimü’t-tenzîl. 5 cilt. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhya-i’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Bozkurt, Üsame. Hicrî 4. Asırda Ehl-i Hadîs’in İç Tartışmaları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣṣaḥîḥ. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Bursevî İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Bûsîrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. İtḥâfü’l-ḫıyere bi-zevâʾidi’l-mesânîdi’l-ʿaşere. 9 cilt. nşr. Dârü’l-Mişkât li’l-Bahsi’l-Alemî. Riyad: Dâru’l-vatan, 1999.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Süddî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/17-18. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çakan, İsmail Lütfi & Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çiçek, Hacı. “Münafıkların İnanç Dünyası ve Hz. Peygamber Devrinde Münafıklar”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Aralık 2012), 199-222.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. 22 cilt. thk. Muhammed Mu‘tez Kerîmuddin (Beyrut: Risâletü’l-Alemiyye, 2015.
• Ebû Zür‘a er-Râzî, Ubeydullāh b. Abdilkerîm b. Yezîd. Kitâbü'ḍ-Ḍuʿafâʾ ve'l-keẕẕâbîn ve'l- metrûkîn min aṣḥâbi'l-ḥadîs̱ (ed-Ḍuʿafâʾ ve Ecvibetü Ebî Zür'a 'alâ Suâlâti'l-Berẕeî). 3 cilt. thk. Sa‘dî el-Hâşimî. Medine: el-Camiatü’l-İslâmiyye, 1982.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm. 9 cilt. Beyrut: Dâru İhya-i’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Fâlûcî, Ekrem b. Muhammed Ziyâde el-Eserî. Mu‘cemu şuyûhi’t-Taberî. Ürdün: ed-Dârü’l-Eseriyye-Kahire: Dâru İbn Affân, 2005.
• Fayda, Mustafa. “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/314-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Görmez, Mehmet. “Taberânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/310-312. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târîḫu Baġdâd. 16 cilt. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• Hatîb eş-Şirbînî. Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Kāhirî. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʿâne ʿalâ maʿrifeti baʿżı meʿânî kelâmi rabbine’l-ḥakîmi’l-ḫabîr. 4 cilt. Kahire: Matabaatü Bûlâk, 1868.
• Hâzin, Ali b. Muhammed, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Hâzin el-Bağdâdî. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. 4 cilt. thk. Muhammed Ali Şâhîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. 10 cilt. thk. Hüsameddin el-Kudsî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. 10 cilt. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• İbn Abdülber en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. 4 cilt. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992. İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. 7 cilt. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî. Kahire: neşr. Hasan Abbas Zeki, 1998.
• İbn Atıyye,Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. 6 cilt. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 cilt. Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmâniyye-Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebû Hâtim. Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. 13 cilt. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Suudi Arabistan: Mektebetu Nazzâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1998.
• İbn Ebû Ya‘la, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Bağdâdî. Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile. 2 cilt. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkī. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Hacer Askalânî, Taʿcîlü’l-menfaʿa bi-zevâʾidi ricâli’l-eʾimmeti’l-erbaʿa. 2 cilt. thk. İkrâmullah İmdâdülhak. Beyrut: Dârü’l-Beşâir, 1996.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. 7 cilt. Beyrut: Müessesetü'l Alamî, 2. Basım, 1971.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî. 13 cilt. thk. Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1960.
• İbn Hacer, Tahrîru takrîbi’t-tehzîb. 4 cilt. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf & Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es̱-S̱iḳāt. 9 cilt. Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 cilt. Mustafa es-Sekkā vd. Kahire: Şerike Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu, 2. Basım, 1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. 9 cilt. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 cilt. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tıbâa ve’n-neşr ve’t-Tevzi‘, 1997.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. 8 cilt. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Kitâbü’ḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. 3 cilt. thk. Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Maʿrifetü’s̱-s̱iḳāt min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-ḥadîs̱ ve mine’ḍ-ḍuʿafâʾ ve ẕikru meẕâhibihim ve aḫbârihim. 2 cilt. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî. 10 cilt. Mısır: el-Matbaatü'l-Kübrâ el-Emirîyye, 7. Basım, 1905.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh.el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân.20 cilt. thk. Ahmed el-Berdûnî & İbrâhîm Atfîş. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Küçük, Raşit. “İbn Ebû Hâtim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Mekkî b. Ebû Tâlib. Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. 25 cilt. BAE Şârika: Câmi‘atü’ş-Şârika, 2008.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. 35 cilt. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 3 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Önkal, Ahmet. Resûlüllah’ın İslâm’a Davet Metodu. Konya: Esra yayınları, 8. Basım, 1993.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-i’-t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Rûdânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Süleymân. Cemʿu’l-fevâʾid min Câmiʿi’l-uṣûl ve Mecmaʿi’z-zevâʾid. 4 cilt. thk. Ebû Ali Süleyman. Küveyt: Mektebetü İbn Kesir & Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1998.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 cilt. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhya-i’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 cilt. thk. Ahmet el-Arnaût & Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhya-i’t-Türâs, 2000.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. 6 cilt. thk. Yâsir b. İbrâhim & Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas Riyad: Dârü’l-Vatan, 1997.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Ebü’l-Vefâ Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl et-Trâblusî el-Halebî. el-Keşfü’l-ḥas̱îs̱ ʿammen rumiye bi-vażʿi’l-ḥadîs̱. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Beyrut: Alemü’l-Kütüb & Mektebetu'n-Nahda'l-'Arabiyye, 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürrü’l-mens̱ûr. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fetḥu’l-ḳadîr. 6 cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr & Beyrut: Dâru'l-Kelim et-Tayyib, 1994.
• Şinkītî, Muhammed Hıdır. Kevserü’l-meâni’d-derârî fî keşfi habâyâ Sahîhi’l-Buhârî. 14 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. 10 cilt. thk. Târık b. İvazullah b. Muhammed & Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. 26 cilt. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Uğur, Mücteba. “Ebû Mes ‘ûd el-Bedrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/187. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Basîṭ fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 25 cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 2009.
• Yıldız, Abdullah. “Kendilerine Nifâk İsnâd Edilen Sahâbîler ve Rivâyetleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/25 (Haziran 2011), 109-166.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. 2 cilt. thk. Muhammed Avvâme & Ahmed Muhammed Nemir Hatîb. Cidde: Dârü’l-Kıble & Müessesetu Ulumi’l-Kur’an, 1992.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.