An Evaluation on the Issue of the Nomenclature of Suras

Yıl 2024, Sayı: 26, 87 - 100, 20.04.2024

Yahya Arslan

https://doi.org/10.32950/rid.1392179

Öz

The Holy Qur'an is the last divine book and the last link in the chain of revelation. Sent for the guidance of mankind, the Qur'an aims at the salvation of its interlocutors in this world and the Hereafter. The last divine book was completed gradually over a period of twenty-three years. The verses and sūrahs were dictated by the Prophet (PBUH) to the scribes of revelation and the verses to be inserted between which verses of which sūrah were notified. In the meantime, the names of many surahs were specified and the Holy Qur'an took its final form with 114 surahs. As the Holy Qur'an has names, these suras also have names. In this context, some surahs have one name, some have two names, and some have more than one name. In this study, although subjective, six criteria were determined. These criteria are the first verses or word of the surah, a concise or strange word it contains, hurûf-u muqattaas, an important subject described in the surah or the main subject of the surah, a place mentioned in the surah or a special name. From this point of view, under which criterion 114 suras should be categorised is an issue that needs to be resolved. At the point of resolving this issue, it is of great importance to determine which criterion or criteria are taken as basis in the naming of suras. Due to its importance, in this study, the suras were categorised by classifying them under the determined criteria. As a result of this categorisation, it was determined which surah should be examined under which title. The aim of this study is to examine the sample suras within the framework of these criteria, which constitute the basis for the naming of the suras, and to draw attention to the criteria within which other suras should be evaluated. Literature review method is used in the article. In order to expand the study, some surahs were chosen as focal points, classical and modern tafsirs, works written on Ulûm al-Qur'an, history of tafsir and tafsir methodology books were scanned. In addition, other studies related to the subject have also been examined. The subject was explained in the light of the findings obtained as a result of the scanning. The research covers the explanation of issues such as the criteria taken as basis in the naming of the suras and for which suras these criteria are the main criteria. As a result of the study, it has been tried to determine which criteria are taken as basis when naming suras, how these criteria are used and which sura should be classified under which criterion.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Sûrah, Sûrah Names, Criterion

Sûrelerin İsimlendirilmesi Meselesi Üzerine Analitik Bir Değerlendirme

Öz

Kur’an-ı Kerim son ilahi kitap olup vahiy zincirinin de son halkasını teşkil etmektedir. İnsanlığın hidayeti için gönderilen Kur’an-ı Kerim, muhataplarının ihtiyaçlarına yönelik prensipler koyarken onların dünya ve ahiret kurtuluşlarını hedeflemektedir. Bu hedefini gerçekleştirmek üzere indirilen son ilahi kitap, yirmi üç yıllık bir zaman zarfında tedrîcî bir şekilde tamamlanmıştır. Vahiy süreci boyunca indirilen âyetler ve sûreler Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından vahiy katiplerine yazdırılmıştır. Vahyin yazdırılması esnasında âyetlerin hangi sûrenin hangi âyetleri arasına konulacağı Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından sahabeye bildirilmiştir. Bu esnada sûrelerin de isimlerine işaret edilmiş ve birçok sûrenin ismi belirtilmiştir. Vahiy peyderpey indirilmek suretiyle tamamlandığında ise Kur’an-ı Kerim yüz on dört sûre ile son şeklini almıştır. Kur’an-ı Kerim’in isimleri olduğu gibi bu sûrelerin de isimleri bulunmaktadır. Sûre isimlendirmelerine bakıldığında ana hatlarıyla bazı sûre isimlerinin tevkîfî bazılarının ise içtihadî olduğu görülmektedir. Bu sûrelerin Mushaf’taki isimlerinin yanında başka isimlerinin de olduğu bir gerçektir. Bu meyanda bazı sûrelerin tek, bazılarının iki, bazılarının ise daha fazla ismi mevcuttur. Hatta birtakım sûreler de vardır ki onlar ortak isimle ifade edilmiştir. Sûrelere bu isimler verilirken gerek tevkîfî olsun gerekse içtihadî olsun birtakım ölçütler esas alınmıştır. Bu çalışmada sübjektif olmakla birlikte altı kriter belirlenmiştir. Bu kriterler genel hatlarıyla sûrenin ilk âyetleri veya kelimesi, içerdiği özlü ya da garip bir kelime, hurûf-u mukattaalar, sûrede anlatılan önemli bir konu veya sûrenin temel konusu, sûrede ismi geçen bir mekân veya özel bir isim olmuştur. Bu açıdan bakıldığında yüz on dört sûrenin hangi kriter altında kategorize edilmesi ve değerlendirilmesi gerektiği hususu, çözülmesi gereken bir mesele olarak ortada durmaktadır. Bu meselenin çözüme kavuşması noktasında sûrelerin isimlendirilmesinde hangi kriter veya kriterlerin esas alındığının tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir. Önemine binaen bu çalışmada sûreler, tespit edilen kriterler altında sınıflandırılarak kategorize edilmiştir. Bu kategorizenin neticesinde hangi sûrenin hangi başlık altında incelenmesi gerektiği tespit edilmiştir. Araştırmada sûrelerin isimlendirilmesinde temel teşkil eden bu kriterler çerçevesinde örnek sûreler üzerinden inceleme yapılarak diğer sûrelerin de hangi kriterler çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiğini dikkatlere sunmak amaçlanmaktadır. Makalede literatür tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışmayı genişletme babında bazı sûreler odak nokta seçilmiş, klasik ve modern tefsirler, Ulûmü’l-Kur’an’a dair yazılmış eserler, tefsir tarihi ve tefsir usulü kitapları taranmıştır. Bunun yanında konu ile alakalı diğer çalışmalar da taranarak incelenmiştir. Tarama neticesinde elde edilen bulgular ışığında konu izah edilmiştir. Araştırma, sûrelerin isimlendirilmesinde esas alınan kriterler ve bu kriterlerin hangi sûreler için temel ölçüt olduğu gibi hususların izahını kapsamaktadır. Çalışmanın neticesinde sûreler isimlendirilirken hangi kriterlerin esas alındığı, bu kriterlerin nasıl kullanıldığı ve hangi sûrenin hangi kriter altında sınıflandırılması gerektiği tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Sûre, Sûre İsimleri, Kriter

Teşekkür

Kıymetli Hocam, Teşekkür eder hayırlı çalışmalar dilerim

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “Kur’ân Surelerinin İsimlerine Dair Yazılmış Mensûr ve Manzûm Eserler ve Manzûm Bir Örnek”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2009), 5-18.
• Albayrak, Halis. Tefsir Usulü. İstanbul: Şule Yayınları, 4. Basım, 2014.
• Alper, Hülya. “Münafık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/564-566. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimü’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1999.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Bilgin, Abdülcelil. Kur’an’ı Tanımak Tarih-Dil-Yorum. Ankara: Araştırma Yayınları, 2018.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 28. Basım, 2016.
• Çelik, Ömer. Hakk’ın Dâveti Kur’ân-ı Kerîm Meâli ve Tefsîri. 5 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Çonkor, Burhan. “İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî’nin (v. 708/1308) Hayatı ve Surelerin Tertibi Meselesine Yaklaşımı”. Mütefekkir 3/6 (2016), 251-271.
• Çonkor, Burhan. “Kronolojik Sûre Tertibi Çalışmalarına Etkisi Bağlamında İhtilafa Sebep Olan Nüzûl Rivâyetleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Mütefekkir 5/9 (2018), 47-64.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, 50. Basım, 2016.
• Duman, M. Zeki. Beyânu’l-Hak (Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri). 3 Cilt. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Duran, Muhammet Ali. “Yazma Mushaflarda Sûre İsimleri: Süleymaniye Kütüphanesi Örneği”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/1 (2015), 50-84.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikr, 1999.
• Erkal, Mehmet. “Ganimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/351-354. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Harman, Ömer Faruk. “Hicr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Harman, Ömer Faruk. “İmrân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/232. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “Lokman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/205-206. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Işık, Emin. “Âl-i İmrân Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/307-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Işık, Emin. “Fâtiha Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/252-254. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Tunusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib b. Abdirrahmân b. Galib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 2002.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-azîm. 8 Cilt. Daru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Dımeşk: Daru’l Kalem, 1991.
• Karagöz, İsmail vd. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Kattân, Mennâ Halîl. Mebâhis fî ulûmi’l Kur’an. Beyrut: Müessesetü’r Risale, 2. Basım, 2015.
• Koçyiğit, Hikmet. “Ortak Sûre İsimleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2012), 43-67.
• Konyalı Mehmed Vehbî. Hulâsat’ül beyân fî tefsîr’il Kur’an. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Mahallî, Celâleddin - Süyûtî, Celâleddin. Tefsîrü’l-Celâleyn. Diyarbakır: Seyda Yayınları, 2016.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzi’l-ve hakâiku’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dar İbn Katheer, 7. Basım, 2017.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-jîl, 2. Basım, 1979.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahrü’l-ulûm. 3 Cilt, ts.
• Seyyid Kutub. Fî Zılâli’l-Kur’an. çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi-l Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n Nedveti’l Cedide, 1951.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımeşk: Daru İbni Kesir, 1993.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Muessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2000.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Basît fî tefsîri’l-Kurʾân. 25 Cilt. İmadetü’l Bahsi’l İlmiyye, 2009.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kitabi’l Arabî, 3. Basım, 1986.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-’irfân fî ’ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Matbaatü İsa el-Babi’l Halebi, 3. Basım, ts.