Religion and State Relations in the Middle East-Islamic World: An Evaluation on Saudi Arabia and Iran

Yıl 2024, Sayı: 27, 83 - 97, 20.10.2024

Fatih Baş

https://doi.org/10.32950/rid.1405296

Öz

The subject of this study is to discuss the manifestations of the relationship between religion and state in today’s modern Middle Eastern countries through the cases of Saudi Arabia and Iran. The aim of the study is to examine the role of religion in the social, juridical and political structure of the states in the Middle East-Islamic World through the cases of two countries. The problem that the study focuses on is to understand how religion is functionally used in the state apparatus in the modern Middle East. While the western world has entered a process of change and transformation since the 18th and 19th centuries, the Islamic World has not been able to achieve the same change and transformation in this process. Since the 20th century, it has been witnessed that the Western World has experienced a rapid leap forward and the economic, political, cultural, scientific and technical differences between them and Islamic World have increased. Especially in the last two years, the Middle Eastern-Islamic World has been facing deep crises, has not been able to develop an effective mechanism to withstand them. In the study, Saudi Arabia and Iran, two countries, one with an absolute monarchical and the other with a semi-democratic understanding of government, are analyzed. The common feature of both countries is that the religious institutions and religious scholars play an active role in state administration. At this point, the religion-state relationship in a monarchical and theocratic regime and the religion-state relationship in a democratic and theocratic regime are examined. Thus, through two different examples in the modern world, it is revealed what function religion has in the political, legal and social structure of the state in the Middle East-Islamic World. At this stage, the study primarily deals with the relationship between religion, society and modernity. Subsequently, the change in the relationship between religion and state in the modern world is discussed. Finally, the relationship between religion and state in the Middle East-Islamic World is analyzed through the cases of Saudi Arabia and Iran. The study is carried out methodologically by using document analysis, printed publications, newspaper articles, agency news and reports, which are among the qualitative research methods. In the study, it is understood that the state governments of Saudi Arabia and Iran in the Middle East-Islamic World used religion and religious identities as a means of legitimacy in political, legal or social terms. It has also been concluded that Saudi Arabia is trying to gain the identity of a modern state with its monarchical and theocratic structure, while Iran wants to create an alternative democratic and theocratic state model based on religious practices in the modern world.

Anahtar Kelimeler

Religion, Society, State, Middle Eastern-Islamıc World, Saudi Arabia, Iran

Orta Doğu-İslam Dünyasında Din ve Devlet İlişkileri: Suudi Arabistan ve İran Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Bu çalışmanın konusu; din ve devlet ilişkisinin günümüz modern Orta Doğu ülkelerinde tezahür biçimlerini Suudi Arabistan ve İran örnekleri üzerinden ele almaktır. Çalışmanın amacı, Orta Doğu-İslam dünyasındaki devletlerin toplumsal, hukuki veya siyasal yapısında dinin rolünü iki ülke örneği üzerinden incelemektir. Çalışmanın odaklandığı problem ise dinin modern Orta Doğu’da devlet aygıtında nasıl fonksiyonel kullanıldığını anlamaktır. 18 ve 19. yüzyıldan itibaren batı dünyası bir değişim ve dönüşüm sürecine girerken, İslam dünyası bu süreçte aynı değişimi ve dönüşümü sağlayamamıştır. 20. yüzyıldan itibaren ise batı dünyasının hızlı bir sıçrama yaşadığına ve İslam dünyası ile aralarındaki ekonomik, siyasi, kültürel, bilimsel ve teknik farklılıkların çoğaldığına şahit olunmuştur. Orta Doğu-İslam dünyası, özellikle son iki asırdır derin buhranlarla yüzleşmekte ve bunlara mukavemet gösterebilecek etkin bir mekanizma geliştirememektedir. Çalışmada birisi mutlak monarşik diğeri ise yarı demokratik yönetim anlayışına sahip iki ülke olan Suudi Arabistan ve İran analiz edilmektedir. Her iki ülkenin ortak özelliği ise din kurumunun ve dini ulemanın devlet yönetiminde etkin rol oynamasıdır. Bu noktada monarşik ve teokratik bir rejimde din-devlet ilişkisi ile demokratik ve teokratik bir rejimde din-devlet ilişkisi incelenmektedir. Böylece modern dünyada iki farklı örnek üzerinden Orta Doğu-İslam dünyasında dinin devletin siyasal, hukuki ve toplumsal yapısında nasıl bir işleve sahip olduğu ortaya konulmaktadır. Gelinen noktada çalışmada öncelikle din, toplum ve modernite ilişkisi kısaca ele alınmakta; akabinde modern dünyada din ve devlet ilişkisindeki değişim tartışılmaktadır. Nihai olarak da Orta Doğu-İslam dünyasında Suudi Arabistan ve İran örnekleri üzerinden din ve devlet ilişkisi analiz edilmektedir. Çalışma metodolojik olarak nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi ile basılı yayınlar, gazete yazıları, ajans haberleri ve raporlardan yararlanılarak yürütülmektedir. Çalışmada Orta Doğu-İslam dünyasında Suudi Arabistan ve İran devlet yönetimlerinin siyasal, hukuki veya toplumsal açıdan din ve dinî kimlikleri bir meşruiyet aracı olarak kullandıkları anlaşılmaktadır. Ayrıca Suudi Arabistan’ın monarşik ve teokratik yapısıyla modern devlet hüviyeti kazanmaya çalıştığı, İran’ın ise modern dünyada dini teamüllere dayalı alternatif bir demokratik ve teokratik devlet modeli oluşturmak istediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din, Toplum, Devlet, Orta Doğu-İslam Dünyası, Suudi Arabistan, İran

Kaynakça

• Acar, Necmettin. “Muhammed Bin Selman’ın Suudi Arabistan’da Devleti Yeniden Yapılandırma Politikası.” TASAM Analiz. (2023), 1-13.
• Acar, Necmettin. “Suudi Arabistan’da Devletin Yeniden Yapılandırılması ve Ulema-Hanedan İlişkileri”. Dünya Siyaseti (14 Mart 2024), 1. https://dunyasiyaseti.com/icerik/suudi-arabistanda-devletin-yeniden-yapilandirilmasi-ve-ulema-hanedan-iliskileri.html
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin “Siyasetnamelerde Din-Devlet İlişkisi”. SUTAD 43. (2018). 313-324.
• Al-Rasheed, Madawi. The Son King: Reform and Repression in Saudi Arabia. London: Hurst Publishing, 2020.
• Altıntaş, Ramazan. Din ve Sekülerleşme. İstanbul: Pınar Yayınları, 2005.
• Altun, Tuğba. “Suudi Arabistan’da Tutuklanan Alimler ve Olası Nedenler.” ORSAM Bakış 126. (2020), 1-16.
• Anadolu Ajansı. “İran, 1 Martta Parlamento ve Uzmanlar Meclisi Seçimleri İçin Sandığa Gidecek”. (26 Şubat 2024), 1. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iran-1-mart-ta-parlamento-ve-uzmanlar-meclisi-secimleri-icin-sandiga-gidecek/3148136#
• Arjomand, Said Amir & Brown, Nathan J. The Rule of Law, Islam and Constitutional Politics in Egypt and Iran. New York: New York University Press, 2013.
• Arslan, Pınar. “Education System of Iran: A Comprasion with Turkey in Terms of Purpose, Structure and Process.” Route Educational and Social Science Journal. 5/11 (2018), 49-65.
• Asaf, Hüseyin. İran’da Devrim ve Karşı Devrim. İstanbul: Pınar Yayınları, 1988.
• Ataman, Muhittin & Kuşcu, Yurdanur. “Suudi Arabistan’daki Siyasal ve Toplumsal Olayların Gelişimini Etkileyen Faktörler”, Alternatif Politika Dergisi 4/1. (2012), 1-26.
• Aydın, Fuat. “Ortadoğu Ülkelerinin Dinsel Yapısı”. Ortadoğu Yıllığı (2011), 519-548.
• Bozarslan, Hamit. Ortadoğu’nun Siyasal Sosyolojisi: Arap İsyanlarından Önce ve Sonra. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Suudi Siyasetinde Dini Otoritenin Rolü”. AA Analiz. (2017), 1. https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/suudi-siyasetinde-dini-otoritenin-rolu/851641
• Canatan, Kadir. Müslüman Dünyada Toplumsal Değişme: Medenileşme, Modernleşme ve Mondializasyon. İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• Casanova, Jose. “The Secular and Secularisms”. The Religious-Secular Divide: U.S. Case (ed.). Baltimore: John Hopkins University Press, 2009.
• Choueiri, Youssef. Ortadoğu Tarihi: Dini, Siyasi ve Ekonomik Perspektiften. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2017.
• Cleveland, William. Modern Ortadoğu Tarihi. çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2015.
• Commins, David. The Wahhabi Mission and Saudi Arabia. London: I.B.Tauris Publisher, 2006.
• Commins, David. The Mission and The Kingdom: Wahhabi Power Beyond the Saudi Throne. London: I.B. Tauris Publisher, 2016.
• Comte, Auguste. A General View of Pozitivizm. Cambridge: Cambridge University Press, 2009.
• Çaha, Ömer. Modern Dünyada Din ve Devlet. İstanbul: Timaş Yayınları, 2008.
• Çelik, A. Hüsrev & Yanılmaz, Mücahit. “İran Dış Politikasında Kurumsal ve Kuramsal Bir Aktör: Velayet-i Fakih”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 116 (2017), 145-158.
• Dağı, İhsan. Ortadoğu’da İslam ve Siyaset. İstanbul: Boyut Kitapları, 2002.
• Delong, Natana J. Wahhabi Islam: From Revival to Reform to Global Jihad. New York: New York University Press, 2008.
• Domazeti, Riad. Suudi Arabistan’da Eğitim: İdeoloji ve Modernleşme Arayışları. İstanbul: İnsamer Yayınları, 2018.
• Domazeti, Riad. İran’da Eğitim: Batı Eğitim Mirasından Devrimci Eğitime. İstanbul: İnsamer Yayınları, 2018.
• Domazeti, Riad. Suudi Arabistan Raporu. İstanbul: İnsamer Yayınları, 2021.
• Dursun, Davut. “Ortadoğu’nun Ekonomik, Sosyal ve Siyasi Yapı Özellikleri Üzerine Genel Tespitler”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 50 (2005), 1231-1274.
• Ertit, Volkan. Sekülerleşme Teorisi. Ankara: Liberte Yayınları, 2019.
• Gündoğan, Ünal. “Geçmişten Bugüne İran İslam Devrimi: Genel Değerlendirme.” Ortadoğu Analiz Dergisi (2011), 93-99.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. “Suudi Arabistan Eğitim Sistemi”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 35. (2013), 135-158.
• Hampson, Norman. The Enlightenment. London: Penguin Books, 1991.
• Harman, Ömer Faruk. ‘Din ve Vicdan Hürriyeti’. TDV İslam Ansiklopedisi maddesi. C.9. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Hıdır, Özcan. “Ortadoğu’da Etnik Bloklaşma ve Suudi Arabistan Şiileri”. AA Analiz (2017), 1. https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/ortadogu-da-etnik-bloklasma-ve-suudi-arabistan-siileri/967060
• Hirst, John. The Sorthest History of Europe. Collingwood: Black Inc. Publishing, 2012.
• Humeyni, Ayetullah. İmam Humeyni’nin İlahi ve Siyasi Vasiyetnamesi. İran İslam Cumhuriyeti Büyükelçiliği Kültür Müsteşarlığı, 1989.
• Humeyni, Ayetullah. İslam’da Devlet: Velayet-i Fakih. çev. Ahmed Hüseyinoğlu. İstanbul: Ehl-i Beyt Yayınları, 2022.
• İnan, Akif. İslam Dünyası ve Ortadoğu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Kamrava, Mehram. How Islam Rules in Iran: Theology and Theocracy in the Islamic Republic. Cambridge: Cambridge University Press, 2024.
• Kartal, Gökhan. “The Relationship Between Energy Security, Exports and Economic Growth: The Case of Middle Eastern Countries”. Turkish Journal of Middle Eastern Studies 9/1. (2021), 15-45.
• Kılınç, Ahmet. “İran Anayasa Hukukunun Genel Esasları”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12/2. (2008), 925-926.
• Kirman, Mehmet Ali & Çapcıoğlu, İhsan. Sekülerleşme: Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Köse, Ali. “Modernleşme-Sekülerleşme İlişkisi Üzerine Yeni Paradigmalar”. Liberal Düşünce Dergisi 24. (2001), 150-165.
• Köse, Ali. Laik Ama Kutsal. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2006.
• Köse, Ali & Küçükcan, Talip. Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Küçükcan, Talip. “Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslam Dünyası.” TDV İslam Araştırmaları Dergisi 13. (2005). 109-128.
• Mardin, Şerif. Türkiye, İslam ve Sekülarizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Menashri, David. Education and the Making of Modern Iran. New York: Cornell University Press, 1992.
• Moazami, Behroz. İran’da Devlet, Din ve Devrim. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Meriç, Nevin. Değişen Kentte Dini Hayat. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Nadim, Parvin. “İran Eğitim Sistemi: Bir Değerlendirme”. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 8 (1996), 153-165.
• Niblock, Tim. State, Society and Economy in Saudi Arabia. London: Palgrave Macmillan, 1982.
• Okumuş, Ömer. İran İslam Cumhuriyeti Anayasası. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1980.
• Okumuş, Ejder. “İslam, Müslümanlar ve Toplumsal Değişim”. Tevilat Dergisi 1/1. (2020), 61-95.
• Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiilik”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 6/2 (2013), 223-256.
• Özay, Mehmet. Sekülerleşme ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2020.
• Poggi, Gianfranco. Modern Devletin Gelişimi: Sosyolojik Bir Yaklaşım. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Quamar, Muddassir. Education System in Saudi Arabia: Of Change and Reforms. London: Palgrave Macmillan, 2020.
• Rakipoğlu, Mehmet, “Suudi Arabistan’ın Yeni Kimlik Arayışı”. Kriter Dergisi 8/88. (2024).
• Varol, Fatih. “The Politics of the Ulama: Understanding of the Influential Role of the Ulama in Iran”. Milel ve Nihal Dergisi 13/2 (2016), 129-152.
• Vincent, Andrew. Modern Political Ideologies. London: Wiley-Blackwell Publishing, 2009.
• Uyar, Mazlum. “Velayet-i Fakih’in Ortaya Çıkışı ve Değerlendirilmesi”. Dini Araştırmalar Dergisi 2/6 (2000), 77-98.
• Sayyid, Salman. “Sekülerizm”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi. 2/4. (2016). 213-229.
• Schmidt, Patrick. “Understanding Iran’s Assembly of Experts Vote”. The Washington Institute for Near East Policy Analysis, (16 Şubat 2016), 1-4. https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/understanding-irans-assembly-experts-vote
• Seyyid, Rıdvan. “Reform ve Yenilenme Arasında Dini Söylem”. Independent Türkçe. (17 Nisan 2022), 1. https://www.indyturk.com/node/498731/d%C3%BCnyadan-sesler/reform-ve-yenilenme-aras%C4%B1nda-dini-s%C3%B6ylem
• Şark’ul Avsat. “Veliaht Prens Muhammed bin Selman: Suudi Arabistan’ın 2030 Vizyonu Hedeflerinde Büyük Başarılar Elde Ettik”. (30 Nisan 2021), 1. https://turkish.aawsat.com/home/article/2944261/veliaht-prens-muhammed-bin-selman-suudi-arabistan%C4%B1n-2030-vizyonu-hedeflerinde
• Şark’ul Avsat. “Suudi Arabistan Bakanlar Kurulundan Kral Selman’ın Şura Meclisindeki Konuşmasına Övgü”. (05 Ocak 2022), 1. https://turkish.aawsat.com/home/article/3396486/suudi-arabistan-bakanlar-kurulu%E2%80%99dan-kral-selman%E2%80%99%C4%B1n-%C5%9Fura-meclisi%E2%80%99ndeki
• Şarkul Avsat. “Suudi Arabistan’ın Nüfusu Yüzde 41,6’sı Yabancı Olmak Üzere 32,2 Milyona Ulaştı”. (31 Mayıs 2023), 1. https://turkish.aawsat.com/k%C3%B6rfez/4357281-suudi-arabistan%E2%80%99%C4%B1n-n%C3%BCfusu–y%C3%BCzde-416%E2%80%99s%C4%B1-yabanc%C4%B1-olmak-%C3%BCzere-322-milyona-ula%C5%9Ft%C4%B1
• Tabaar, M. Ayatollahi. Religious Statecraft: The Politics of Islam in Iran. New York: Columbia University Press, 2018.
• Tığlı, Asiye. “Minimum Din Maksimum Demokrasi: Müslüman Entelektüellerin Bakışıyla İran’daki Siyasal İslam Tecrübesinin Kısa Bir Tahlili”. Alternatif Politika Dergisi 7/3 (2015), 369-398.
• Turner, Bryan. “Religion in a Post-Secular Society”. Sociology of Religion (ed. Bryan Turner). London: Wiley-Blackwell Publishing, 2016.
• Zimmt, Raz. Reformists in Iran: Between Conservatives and Subversives. Tel Aviv: Institute for National Security Studies Publishing, 2022.
• Zuckerman, Phil. “Secularization: Europe-yes, United States-no: Why Has Secularization Occurred in Western Europe but not in the United States? An Examination of the Theories and Research”. Skeptical Inquirer. (2004). 49-52