Problems and Expectations of Preachers in the Context of Nonformal Religious Education

Yıl 2025, Sayı: 28, 263 - 278, 20.04.2025

Burak Öztürk , Osman Taşkın

https://doi.org/10.32950/rid.1507829

Öz

Preachers, who are officers of non-formal religious education, have been informing the public through preach in mosques for centuries. In recent years, there have been important developments regarding the quality of preachers and diversification of their service areas. However, there is no study in the literature on preachers who perform an important non-formal religious education activity, more specifically on the problems of preachers. Accordingly, this study seeks to answer the question of preachers' reasons for choosing the preacher profession, the religious education activities they carry out, the problems they face and what their expectations are. As well as its contribution to the literature, the study is important in terms of evaluating preaching services in Trabzon and examining the views of preachers, who are the practitioners of non-formal religious education, from a scientific perspective.
This study was designed as a case study from qualitative approaches since it aimed to examine the problems and expectations of preachers in depth. The study group of the research consists of 14 preachers and expert preachers working in Trabzon province and its districts in 2024. Eight of the participants had 10 years of experience or less and 6 of them had more than 10 years of experience. Data were obtained from the participants through interviews. The interviews were conducted face to face in January 2024. The data obtained through voice recording were transcribed and then analyzed by content analysis method.
As a result of the research, preachers prefer the preacher profession with personal motivations such as love for the profession, the fact that preaching is a good duty field in the Presidency of Religious Affairs (DIB); social motivations such as being useful to people, reaching a wide audience, serving disadvantaged groups; and religious motivations such as religious explanation and responsibility. Preachers carry out programs in mosques such as conversations, sermons, special religious lessons such as Siyer and Hadith, and programs on holy days. In addition, they also carry out many activities outside the mosque such as conferences in schools, hospitals, love homes, prisons, etc., youth activities, tradesmen, home, sick and elderly visits, and seminars for religious officials. Preachers have administrative problems like physical impossibilities such as allocation of equipment, rooms and computers in mufti offices, lack of importance given to preachers within the institution, burdened duties other than their primary duties, and bureaucratic correspondence. In addition, they highlighted problems related to the congregation such as the congregation not coming to the sermon or coming late, the congregation interfering in the sermon, not listening carefully or not understanding what was said, not liking the subject, the congregation being from different educational and cultural levels, being from the elderly, and complaining about the preacher. They also emphasized the problems related to the civil service such as injustice in personal rights, insufficient salary, difficulties in becoming an expert or chief preacher, and the lack of importance attached to the preacher profession. Finally, they also emphasized some of the problems caused by the preachers themselves, such as misrepresentation of sermons, preaching without preparation, failing to perform their duties, not being able to renew themselves, and having difficulty in reaching young people. The elimination of these problems arising from the Presidency of Religious Affairs, the mufti's office and the mosque community constitute the greatest expectations of preachers. It is essential for a more qualified non-formal religious education to consider the problems and expectations of preachers who start their profession with love and are expected to provide services in a wide variety of fields. In addition, preachers should be provided with pedagogical formation skills that will increase their communication with mosque congregations at different socio-cultural levels and ensure that their sermons are listened to with interest and attention.

Anahtar Kelimeler

Non-formal Religious Education, Preaching, Preacher, Problems of Preachers, Expectations of Preachers

Yaygın Din Eğitimi Bağlamında Vaizlerin Sorun ve Beklentileri

Öz

Yaygın din eğitimi görevlisi olan vaizler yüzyıllardır camilerde vaazlar yoluyla halkı bilgilendirmektedir. Son yıllarda vaizlerin niteliği ve hizmet alanlarının çeşitlendirilmesi ile ilgili önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ancak önemli bir yaygın din eğitimi faaliyeti yapan vaizlerle ilgili, daha özelde vaizlerin problemleriyle ilgili alan yazında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Buna bağlı olarak bu araştırmada; vaizlerin, vaizlik mesleğini tercih nedenleri, yürüttüğü din eğitimi faaliyetleri, karşılaştıkları sorun ve beklentilerinin neler olduğu sorusuna yanıt aranmaktadır. Çalışma, alan yazına sağlayacağı katkının yanında, Trabzon özelinde vaaz hizmetlerini değerlendirme açısından ve yaygın din eğitiminin uygulayıcıları olan vaizlerin görüşlerinin bilimsel bir bakış açısıyla incelenmesi açısından önem arz etmektedir.
Bu çalışma, vaizlerin sorun ve beklentilerinin derinlemesine incelenmesi hedef alındığı için nitel yaklaşımlardan durum çalışmasına göre tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu 2024 yılında Trabzon ili ve ilçelerinde görev yapan 14 vaiz ve uzman vaizden oluşmaktadır. Katılımcılardan 8’i 10 yıl ve altı tecrübeye, 6’sı ise 10 yıldan daha fazla tecrübeye sahiptir. Katılımcılardan veriler görüşme yoluyla elde edilmiştir. Görüşmeler 2024 Ocak ayında yüz yüze uygulanmıştır. Ses kaydı yoluyla elde edilen veriler yazıya dönüştürüldükten sonra içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir.
Araştırma sonucunda vaizler; mesleğe olan sevgi, Diyanet İşleri Başkanlığı’nda vaizliğin iyi bir görev alanı olması gibi daha çok kişisel; insanlara faydalı olma, geniş bir kitleye ulaşma, dezavantajlı gruplara hizmet gibi toplumsal; dini anlatma ve sorumluluk gibi dini motivasyonlarla vaizlik mesleğini tercih etmektedir. Vaizler cami içinde sohbet, vaaz, Siyer ve Hadis gibi özel dini dersler, mübarek günlerde programlar yürütmektedir. Bununla birlikte cami dışında da okul, hastane, sevgi evi, cezaevi vb. kurumlarda konferans, gençlik faaliyetleri, esnaf, ev, hasta ve yaşlı ziyaretleri ve din görevlilerine seminerler gibi birçok faaliyette bulunmaktadır. Vaizlerin başta müftülüklerdeki oda, bilgisayar gibi araç gereç tahsisi gibi fiziki imkânsızlıklar; kurum içerisinde vaizlere gereken önemin verilmemesi, asli görev dışında yüklenen görevler, bürokratik yazışmalar gibi idari sorunlar yaşamaktadır. Bununla birlikte cemaatin vaaza gelmemesi veya geç gelmesi, cemaatin vaaza müdahil olması, anlatılanları dikkatle dinlememesi veya anlamaması, konuyu beğenmemesi, cemaatin farklı eğitim ve kültür seviyelerinden oluşması, yaşlı kesimden olması, vaizi şikâyet etmesi gibi cemaatle ilgili sorunları ön plana çıkarmışlardır. Ayrıca özlük haklarında adaletsizlikler, maaşın yetersizliği, uzman veya baş vaiz olmanın zorlukları, vaizlik mesleğine gereken önemin verilmemesi gibi memuriyetten kaynaklı sorunları vurgulamışlardır. Son olarak vaazların yanlış aktarılması, hazırlıksız vaaza çıkma, görevde aksaklık gösterme, kendini yenileyememe ve gençlere ulaşmada zorlanma gibi vaizlerden kendilerinden kaynaklanan bazı sorunları da vurgulamışlardır. Diyanet İşleri Başkanlığı, müftülük ve cami cemaatinden kaynaklı zikredilen bu sorunların giderilmesi vaizlerin en büyük beklentilerini oluşturmaktadır. Mesleğe severek başlayan ve çok çeşitli alanlarda hizmet sunması beklenen vaizlerin problem ve beklentilerinin dikkate alınması, daha nitelikli yaygın din eğitimi için elzemdir. Bununla birlikte vaizlere farklı sosyo-kültürel seviyedeki cami cemaatiyle iletişimini artıracak, vaazların ilgi ve dikkatle dinlenilmesini sağlayacak pedagojik formasyon becerileri kazandırılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Yaygın Din Eğitimi, Vaaz, Vaiz, Vaizlerin Sorunları, Vaizlerin Beklentileri

Kaynakça

• Acuner, H. Yusuf- Artan, Osman. “Din Görevlilerinin Problemleri Üzerine Bir Araştırma -Van Örneği-”. Din Hizmetleri Sempozyumu II (2008), 79-106.
• Akyürek, Süleyman. “Vaizlere Göre Vaizlik Mesleğinin Sorunları ve Çözümleri”. Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu II (2013), 423-476.
• Aşlamacı, İbrahim- Yılmaz, Âdem. “Cezaevlerinde Yürütülen Din Hizmetleri ve Manevi Rehberliğin Niteliği: Cezaevi Vaizlerinin Görüşlerine Dayalı Nitel Bir Araştırma”. Cezaevi Hizmetlerinde Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. 16-38. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
• Ay, Mustafa Fatih. “Din Görevlilerinde Mesleki Doyum ile Örgütsel Adalet Algısı İlişkisi”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi [Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] V1/1 (2020), 231-254.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Bayraktar, Mehmet Faruk. Türkiye’de Vaizlik Tarihçesi ve Problemleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Bulut, Mehmet. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yaygın Din Eğitimi Görevi”. Diyanet İlmi Dergi 35/4 (1999), 113-128.
• Cemaloğlu, Necati. Bilimsel Araştırma Teknikleri ve Etik. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 6. Basım, 2020.
• Cirit, Hasan. “Vaaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/404-407. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Cresswell, John Ward. Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches. ABD: SAGE Publications, 2. Basım, 2007.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 12. Basım, 1962.
• DİBDHGM, Diyanet İşleri Başkanlığı Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Din Hizmetleri Raporu. Ankara: Diyanet İşleri Yayınları, 2022. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/2022%20Din%20Hizmetleri%20Raporu.pdf Doğan, Recai. “Osmanlı’nın Son Döneminde Yaygın Din Eğitiminde Vaaz ve Vaizlik”. Diyanet İlmi Dergi 35/1 (1999), 171-206.
• Doğan, Recai. “Yaygın Din Eğitimi Açısından İkinci Meşrutiyet Dönemine Kadar Vaaz ve Vaizliğin Gelişimine Tarihi Bir Bakış”. Dini Araştırmalar 1/3 (1999), 272.
• Doğru, Ahmet. Din Görevlilerinin Hizmet Alanları ve Problemleri (Kayseri İlinde Görev Yapan Vaizler Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Ertan, Veli. “Tarihte Daru’l-Hilafe Medreseleri ve İhtisas Şubeleri” 5/4 (1982), 37.
• Hançerlioğlu, Orhan. İslam İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• İnan Kılıç, Ayşe. Vaizelerin Mesleki Faaliyetleri, Yeterlikleri ve Sorunları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Kaya, Mevlüt- Nazıroğlu, Bayramali. “Din Görevlilerinin Mesleki Tutum ve Motivasyon Düzeylerini Etkileyen Bazı Faktörler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26-27 (2008), 25-53.
• Keyifli, Şükrü. “Hutbe ve Vaazların Dili ve Üslubuyla İlgili Yaşanan Olumsuzluklar”. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 2 (30 Eylül 2019), 25-41.
• Koç, Ahmet. “Diyanet İsleri Başkanlığı, Yaygın Din Eğitimi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 8 (2001).
• Neuman, William Lawrence. Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. ABD: Pearson Education, 7. Basım, 2013.
• Taylan, Hasan Hüseyin. “Sosyal Bilimlerde Kullanılan İçerik Analizi ve Söylem Analizinin Karşılaştırılması”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2 (2011), 63-76.
• Tunç, Mehmet Fatih. Antalya Örneğinde Vaizlerin Problemleri Üzerine Bir İnceleme. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Tümer, Günay. “Vaazda Takip Edilecek Metod”. Diyanet Dergisi 17/2 (1978), 110-127.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı devletinin ilmiye teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. baskı., 1988.
• DİBAYDY, Diyanet İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği (Kanun No. 6). Resmî Gazete 29327 (15 Nisan 2015). Erişim 20 Haziran 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=19795&mevzuatTur=Kurum VeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5
• DİBGÇY, Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönetmeliği (Kanun No. 32). Resmî Gazete 29033 (17 Haziran 2014). Erişim 15 Haziran 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=19795&mevzuatTur=KurumVeKurulus Yonetmeligi&mevzuatTertip=5 278 Problems and Expectations of Preachers in the Context of Nonformal Religious Education (Trabzon Province Example)
• VKKÖİHMKKABKKBYY, Vaizlik, Kur’an Kursu Öğreticiliği, İmam-Hatiplik ve Müezzin Kayyımlık Kadrolarına Atama ve Bu Kadroların Kariyer Basamaklarında Yükselme Yönetmeliği (Kanun No. 8). Resmî Gazete