İbn Ammâr’ın Hayatı, Siyasî Kişiliği ve Haçlılara Karşı Mücadelesi

Yıl 2020, Sayı: 18, 196 - 223, 20.12.2020

Erdem Alada , Recep Erkocaaslan

https://doi.org/10.32950/rteuifd.804255

Öz

İbn Ammâr, amcası Emînüddevle Ebû Tâlib tarafından 462/1070 yılında Trablus’ta kurulan Ammâroğulları Emîrliği’nin son lideri olmuş ve geniş bir alanda hâkimiyet kurmuştur. Küçük bir orduya sahip olan İbn Ammâr, barışsever kişiliği ve üstün zekâsı sayesinde etrafındaki komşularıyla daima olumlu ilişkiler kurmuş ve bu şekilde bağımsızlığını muhafaza etmeye çalışmıştır. İbn Ammâr’ın Trablus yönetimini devraldığı dönemde Haçlı Seferleri başlamış ve onun egemenliği altında bulunan topraklar sürekli olarak Haçlılar tarafından işgale maruz kalmıştır. Bu nedenle İbn Ammâr yönetim süresi boyunca hâkim olduğu toprakların işgale uğramaması için Haçlılara karşı büyük mücadeleler vermiştir. İbn Ammâr Haçlılara karşı mücadele verirken etrafındaki komşu devlet ve emîrliklerden sürekli yardım talebinde bulunmuş ancak Müslümanların kendi içlerindeki siyasî ihtilaflar ve bölünmeler nedeniyle Haçlılara karşı olan mücadelesinde yalnız bırakılmıştır. Çalışmamızda öncelikle İbn Ammâr’ın doğumu, nesebi ve şahsî özellikleri ele alınacak akabinde de Haçlılara karşı mücadelesi incelenecektir. Ayrıca İbn Ammâr’ın halife, sultan ve diğer emîrler nezdindeki konumu ve onlarla olan münasebetleri de ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm tarihi, Ammâroğulları, İbn Ammâr, Haçlı Seferleri, Trablus

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory. Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Altan, Ebru. Antakya Haçlı Prinkepsliği Tarihi Kuruluş Devri. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2014.
• Altan, Ebru. “Suriye Selçuklu Meliklerinin Haçlılarla İlişkileri”, Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 4/12 (2014), 51-62.
• Azîmî, Ebû Abdullah Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed b. Nizâr. Târîhu’l-Azîmî, çev. Ali Sevim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Demirkent, Işın. Haçlı Seferleri. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1997.
• Deniz, Arda & Kamacı, Koray. Orta Doğu ve Avrupa’nın Sendromu Haçlı Seferleri. İstanbul: Kültür Sanat Yayıncılık, 2013.
• Dündar, Abdülhamit. “Selçuklular ve Trablus’taki Benî Ammâr İle İlişkileri”. Oğuz Türkmen Araştırmaları Dergisi 2/1 (2018), 200-212.
• Erer, Râşid. Türklere Karşı Haçlı Seferleri. İstanbul: Bilgi Yayınları, 1993.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım en-Nasîbî. Kitâbu sûreti’l-arz. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-İlâhiyyât, 1996.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. Halifeler ve Fetihler, çev. Şaban Öz. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2004.
• İbn Hurdâzbih, Ebû’l-Kâsım Ubeydullâh b. Abdillâh. Kitâbü’l-mesâlik ve’l-memâlik. Beyrût: Dârü’l-Mesâdir, 2007.
• İbn Münkız, Üsâme el-Kinânî eş-Şeyzerî. Kitâbü’l-i‘tibâr. tah. Abdülkerîm el-Eşkar. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2003.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh. Buğyetü’t-taleb fî Târîhi Haleb. tah. Süheyl Zekkâr. Beyrût: Dârü’l-Fikir, 2010.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzedîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. 12 cilt. tah. Muhammed Yûsuf ed-Dakkâk. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya‘lâ Hamza b. Esed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî et-Temîmî. Zeylü Târîhi Dımaşk. tah. Süheyl Zekkâr. Beyrût: Dâru Hasân, 1983.
• İsfahânî, Ebû Abdillâh İmâdüddîn Muhammed b. Safiyyiddîn Muhammed. Harîdetü’l-kasr ve cerîdetü’l-asr. 10 cilt. tah. Muhammed Emîn. Dımaşk: el-Matbaatü’l-Hâşimiyye, 1964.
• Karakuş, Nadir. “Trablus’ta Bir Emirlik: Benû Ammâr”, İstem Dergisi 16/31 (2018), 69-85.
• Küçüksipahioğlu, Birsel. Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2007.
• Maalouf, Amin. Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri, çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Telos Yayınları, 1998.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdülkâdir b. Muhammed. İtti‘âzü’l-hunefâ bi ahbâri’l-e’immeti’l-Fâtımiyyîn el-hulefâ. 3 cilt. tah. Muhammed Hilmî Muhammed Ahmed. Kâhire: İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1996.
• Mateos, Urfalı. Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Memduh, Hüseyin. el-Hurûbu’s-salîbiyye fî şimâli Afrika ve eseruha’l-hadâra. Ummân: Dâru İmâr, 1998.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî. Nihâyetü’l-ereb fî funûni’l-edeb. 31 cilt. tah. Necîb Mustafa Fevvâz. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Öngül, Ali. Büyük Selçuklular. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
• Özaydın, Abdülkerim. Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Özaydın, Abdülkerim. “Ammâroğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/76-77. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Özaydın, Abdülkerim. “İbn Ammâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/311-312. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Öztuna, Yılmaz. İslâm Devletleri- Devletler ve Hanedanlar. 5 cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Polat, İbrahim Ethem. Haçlılara Kılıç ve Kalem Çekenler. İstanbul: Vadi Yayınları, 2016.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008.
• Sâlim, Seyyîd Abdülaziz. Tarâblusü’ş-Şâm fi’t-târîhi’l-İslâmî. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmiati, 1966.
• Sallâbî, Muhammed Alî. Devletü’s-Selâçike. Kâhire: Müessesetü İkrâ, 2006.
• Sevim, Ali & Merçil, Erdoğan. Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Sırma, İhsan Süreyya. Haçlı Seferleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Sobernheim, M. “İbn Ammâr”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. 5/697-698. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1967.
• Şerîf, Hikmet Bek. Târîhu Tarâblusi’ş-Şâm min akdemi ezmânihâ ilâ hâzihi’l-eyyâm. tah. Mûsâ Heddâd Yeken & Mârun Îsâ el-Havrî. Lübnân: Dârü’l-Îman, 1987.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Târîhu’l-hurûbi’s-salîbiyye. Beyrût: Dâru’n-Nifâs, 2011.
• Tomar, Cengiz. “Trablusşam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/292-294. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009.
• Tyrensıs, Willermus. Willermus Tyrensıs’ın Haçlı Kroniği, çev. Ergin Ayan. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillâh Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemü’l-büldân. 7 cilt. Beyrût: Dâru Sâdr, 1993.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk İslâm Devletleri Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Zambaur, Edward Von. Mu‘cemü’l-ensâb ve’l-üsrâti’l-hâkimeti fi’t-târîhi’l-İslâmî. tah. Zekî Muhammed Hasan Bek. Beyrût: Dâru’r-Râidü’l-Arabî, 1980.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. tah. Beşşâr Avvâd vd. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1981.