16. Yüzyıl Osmanlı Şeyhülislâmlarından Kemalpaşazâde’ye Dair İlmî-Akademik Literatür ve Değerlendirmesi

Yıl 2021, Sayı: 20, 321 - 354, 25.12.2021

Furkan Ramazan Öğe

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1006611

Öz

İslam düşünce geleneğinin Osmanlı dönemi temsilcilerinden Kemalpaşazâde, 15 ve 16. yüzyıllarda yaşamış önemli bir Osmanlı âlimidir. Ona değer katan etkenlerin sayısı çok olsa da en belirgin olanları onun; çok yönlü ilmi kişiliği, sayısı yüzü aşkın eser kaleme alması ve döneminin şeyhülislâmlarından biri olmasıdır. Kemalpaşazâde'nin sahip olduğu değerlerin çokluğu onu, çalışılması ve anlaşılması gereken bir âlim haline getirmiştir. Bu meyanda modern araştırmacılar tarafından Kemalpaşazâde'ye dair çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Kemalpaşazâde üzerine yapılan çalışmaların çokluğu da bibliyografik bir çalışmayı gerekli kılmıştır. Zira bir müddet sonra eserlerin tespiti zorlaşmış ve tekrara düşen yayınlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Oluşan bu ihtiyacı karşılamak adına Halis Demir ve Kemal Çatılı tarafından “İbn Kemal Üzerine Yapılan İlmi Çalışmalar” başlıklı bir makale yayımlanmıştır. Alandaki boşluğu doldurup araştırmacılara hizmet etse de makaledeki eksikler bu çalışmanın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Söz gelimi Demir ve Çatılı’nın makalesinde tespit edilen çalışma sayısı 198 iken bu makalede tespit edilen sayı -bulunanlara ilaveten- 288’dir. Neticesinde ise Kemalpaşazâde'ye dair tamamlanan toplam araştırma sayısı 486 olmaktadır. Bu kadar çok çalışılan bir isim üzerinde araştırma yapmadan önce yapılmış olanları bilmek ise bir gereklilik arz etmektedir. Bu minvalde makalenin amacı, Kemalpaşazâde'ye ilişkin tamamlanmış çalışmaları tespit edip alanda araştırma yapacakları literatürden haberdar ederek araştırmacılar için bir rehber niteliği taşımak ve nihayetinde ortaya çıkan literatüre dair değerlendirme yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Osmanlı, Kemalpaşazâde, İbn Kemâl, Literatür, Bibliyografya

Scientific-Academic Literature and Evaluation of Kemalpashazâde, a 16th Century Ottoman Shaykh al-Islām

Öz

Kemalpashazâde, one of the representatives of the tradition of Islamic thought in the Ottoman period, is an important Ottoman scholar who lived in the 15th and 16th centuries. Many factors add value to it. The most obvious ones are his versatile scientific personality, writing more than a hundred works, and one of the sheik al-Islams of his time. Since Kemalpashazâde has many values, he has become a scholar that needs to be studied and understood. At this point, many works on Kemalpashazâde have been written by modern researchers. The abundance of studies on Kemalpashazâde also necessitated a bibliographic study. Because after a while, it became difficult to identify the works and repetitive publications began to appear. In order to meet this need, an article titled "Scientific Studies on Ibn Kemal" was published by Halis Demir and Kemal Çatılı. Although it fills the gap in the field and serves the researchers, the deficiencies in the article have led to the emergence of this study. For example, while the number of studies identified in Demir and Çatılı's article is 198, the number identified in this article is 288. As a result, the total number of completed studies on Kemalpaşazâde is 486. It is necessary to know what has been done before researching a name that has been studied so much. In this context, the article aims to identify the completed studies on Kemalpaşazâde, inform them about the literature they will research in the field, act as a guide for researchers, and evaluate the emerging literature.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Ottoman, Kemalpashazâde, Ibn Kamal, Literature, Bibliography

الأدب العلمي و تقييمه عن كمال باشا زاده الذي أحد شيوخ الإسلام العثمانية في القرن السادس عش

Öz

كمال باشا زاده هو أحد ممثلي تقاليد الفكر الإسلامي في العهد العثماني. وهو عالم عثماني مهم قد عاش في القرنين الخامس عشر والسادس عشر. هناك العديد من العوامل الذي رفع من شأنه. فأبرزها شخصيته العلمية المتلوّنة، حيث ألف أكثر من مائة كتاب ورسالة، وكونه من أحد شيوخ الإسلام في عصره. فبسبب خصائصه العديدة أصبح كمال باشا زاده عالمًا يُحتاج إلى دراسته وفهمه. وفي هذا الصدد، قام الباحثون المحدثون بتأليف العديد من المؤلفات عن كمال باشا زاده. فكثرة عدد الدراسات حوله استلزمت دراسة بيبليوغرافية عنه.لأنه بعد فترة أصبح من الصعب تحديد الدراسات وبدأت المنشورات المتكررة بالظهور. ولاستجابة هذه الحاجة، تم نشر مقال بعنوان "الدراسات العلمية عن ابن كمال" من قبل خالص دمير وكمال جاطيلي. على الرغم من أنه يسد الثغرة في المجال ويخدم الباحثين، إلا ما ينقصه المقال أدى إلى كتابة هذه الدراسة. على سبيل المثال: عدد الدراسات في مقال دمير وجاطيلي هو 198 دراسة، بينما عدد الدراسات في هذا المقال – إضافة إلى الدراسات الموجودة في مقالهما-هو 288 دراسة. فبهذا وصل إجمالي عدد الدراسات المكتملة عن كمال باشا زاده إلى 486 دراسة. ولأنه وقبل إجراء بحث عن شخص تمت دراسته كثيرًا يستوجب معرفة الدراسات السابقة حوله. ومن هذا المنطلق، إن الهدف من هذا المقال هو تحديد الدراسات المكتملة عن كمال باشا زاده. وبالتالي فإن المقال سيساعد الباحثين في الأدب الذي يبحثون عنه. وسيكون دليلا لهم. إضافة إلى هذه الأهداف سيتم البحث تقييم هذا الأدب العلمي الذي توصل إليه البحث.

Anahtar Kelimeler

تاريخ مذاهب الإسلامية، العثمانية، كمال باشا زاده، ابن كمال، الأدب، البيبليوغرافيا.

Kaynakça

• Atsız, Nihal. “Kemalpaşa-Oğlu’nun Eserleri”. Şarkiyat Mecmuası 6 (1966), 71-112.
• Atsız, Nihal. “Kemalpaşa-Oğlu’nun Eserleri”. Şarkiyat Mecmuası 7 (1972), 83-135.
• Saraç, M. Yekta. Şeyhülislam Kemal Paşazâde: Hayatı, Eserleri ve Bazı Şiirleri. İstanbul: Risale Yayınları, 1995.
• Öçal, Şamil. Kemal Paşazâde’nin Felsefî ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Sarıkaya, Muammer. Kemal Paşa-zâde’nin Yabancı Kelimelerin Arapçalaştırılması ve Dil Hataları Konusunda İzlediği Yöntem. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Alak, Musa. Kemalpaşazâde’nin Şerhu Tağyîri’l-Miftâh Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Kemalpaşazâde, Ahmed Şemseddin. Mecmû‘u resâili’l-‘allâme İbn Kemâl Bâşâ. İstanbul: Dârü’l-Lübâb, 2018.
• Demir, Halis – Çatılı, Kemal. “İbn Kemal Üzerine Yapılan İlmi Çalışmalar”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2019), 151-178.