الهوية المذهبية لإبي مطيع النسفي: تقييم الادعاءات بأنه هو مرجعي أو كرامي

Yıl 2021, Sayı: 20, 226 - 257, 25.12.2021

Züleyha Birinci

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1007430

Öz

كان أبو مطيع مكحول بن فضل النسفي (ت. 318/930) أحد أفراد عائلة دربت العديد من العلماء في مدينة نسف، بالقرب من بخارى.هو فقيه حنفي وزاهد ومتكلم. اسم الكتاب الذي كتبه بنوع الفرق هو كتاب الرد على أهل البدع والأهواء الضالة المضلة. هناك باحثون يزعمون أن أبا مطيع هو مرجعي أو كرامي. نناقش في هذا المقال الادعاءات القائلة بأن أبا مطيع هو مرجعي أو كرامي وخلص إلى أن هذه الادعاءات لا يمكن أن تكون صحيحة. وبناءً على تصريحات أبي مطيع والأفكار التي دافع عنها وغيرها من الحجج، خلص إلى أنه موالٍ لأهل السنة. تم استخدام طرق تحليل الوثائق ووصفها ومقارنتها في المقالة

Anahtar Kelimeler

: علم الكلام وتاريخ المذاهب، أبو مطيع النسفي، كتاب الرد، أهل السنة، المرجئة، الكرامية

The Sectarian Identity of Abū Mutī‘ an-Nasafī: Evaluation of the Allegations that He is a Member of Murji’ah or Karramiyyah

Öz

Abū Mutī‘ Makhūl b. Fadl an-Nasafī (d. 318/930) belongs to a family that trained many scholars in the city of Nasaf, near Bukhara. He is a Hanafi faqih, zahid and Islamic theologian. The name of the work he wrote in the heresiographical literature is Kitāb al-Radd ‘alā ahl al-bida‘ wal-ahvā al-dāllah al-mudillah. There are researchers who claim that Abū Mutī‘ is a member of Murji’ah or Karramiyyah. In this article, the claims that Abū Mutī‘ is a member of Murji’ah or Karramiyyah are discussed and it is concluded that these claims cannot be true. Based on Abū Mutī‘s own statements, the ideas he defended, and other arguments, it was concluded that he was loyal to the Ahl al-Sunnah. Document analysis, description and comparison methods were used in the article.

Anahtar Kelimeler

Kalām and History of Sects, Abū Mutī‘ an-Nasafī, Kitāb al-Radd, Ahl al-Sunnah, Murji’ah, Karramiyyah

Ebû Mutî‘ en-Nesefî’nin Mezhebî Kimliği: Mürciî veya Kerrâmî Olduğuna Dair İddiaların Değerlendirilmesi

Öz

Ebû Mutî‘ Mekhûl b. Fazl en-Nesefî, Buhara yakınlarındaki Nesef şehrinde, çok sayıda âlim yetiştiren bir aileye mensuptur. Hanefî fakihi, zâhid ve kelâmcıdır. Fırak türünde yazdığı eserin adı Kitâbü’r-Red alâ ehli’l-bida‘ ve’l-ehvâ’i’d-dâlleti’l-mudılle’dir. Ebû Mutî‘in, Mürcie’ye veya Kerrâmiyye’ye mensup olduğunu ileri süren araştırmacılar vardır. Bu makalede onun Mürciî veya Kerrâmî olduğu iddiaları ele alındı ve bu iddiaların isabetli olmadığı sonucuna varıldı. Ebû Mutî‘in kendi ifadelerinden, savunduğu fikirlerden ve diğer argümanlardan hareketle Ehl-i Sünnet’e bağlı olduğu neticesine ulaşıldı. Makalede doküman analizi, betimleme ve karşılaştırma yöntemleri kullanıldı.

Anahtar Kelimeler

Kelam ve Mezhepler Tarihi, Ebû Mutî' en-Nesefî, Kitâbü'r-Red, Ehl-i Sünnet, Mürcie, Kerrâmiyye

Kaynakça

• Acar, Hasan. Ebû Muti’ Mekhûl en-Nesefî’nin ‘Kitâbu’r-Red ale’l-ehvâ’ ve’l-bida’ İsimli Eserinde Mezhepleri Tasnifi ve Mürcii Makâlât Geleneği İçindeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ’ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. nşr. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü Ahmed b. Hanbel. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Ak, Ahmet. “Risâle fî Beyâni Gürûhi Ehli‘d-Dalâl ve Makâlâtihim Adlı Eserin Mâturîdî’ye Aidiyeti Meselesi ve Risalede Mezheplerin Tasnifi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008), 287-310.
• Bağdâdî, Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-fırak. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkaahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Bahcıvan, Seyit. “Dirâse”. Kitâbu’r-Red alâ ehl-i’l-bida‘ ve’l-ehvâi’d-dâlle. mlf. Ebû Mutî‘ Mekhûl b. Fadl en-Nesefî. 7-108. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Bernand, Marie. “Le Kitāb al-radd ʿalā’l-bidaʿ d’Abū Muṭīʿ Makḥūl al-Nasafī”. Annales Islamologiques 16 (1980), 39-126.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur: Supplementband. Leiden: E. J. Brill, 1937.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. çev. Abdülhalim Neccar. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2008.
• Çift, Salih. “İlk Dönem Tasavvuf Klasikleri Tarafından İhmal Edilen Bir Zühd Hareketi: Kerrâmiyye”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 439-462.
• Çift, Salih. Tasavvufta Sevgi ve Ümit Yolu: Yahyâ b. Muâz er-Râzî Hayatı, Fikirleri ve Duaları. Bursa: Sır Yayıncılık, 2011.
• Çift, Salih. “Yahyâ b. Muâz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Erdem, Sabri. “Ebû Hanîfe ve Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Mürcie’nin Devamı Olarak Görülebilir mi?”. Büyük Türk Bilgini İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 143-146. İstanbul, MÜ İFAV Yayınları, 2012.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl. Makālâtü’l-İslâmiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
• Fığlalı, Etem Ruhi. “Burdur Kütüphanesi’nde Bulunan Bir Risale “Tezkiretu’l-mezâhib” ”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 2 (1975), 99-141.
• Gömbeyaz, Kadir. “Bâbertî’ye Nispet Edilen Bir Fırak Risalesi Hakkında Tespitler ve Mülahazalar”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 5/1 (Bahar 2012), 7-33.
• Gömbeyaz, Kadir. “Hanefî-Maturîdî Mezhepler Tarihi Kaynakları”. Mezheplere Göre Klasik Kaynaklar ve Özellikleri. ed. Halil İbrahim Bulut. 339-350. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Gömbeyaz, Kadir. İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Mâce. Sünenü İbn Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İlhan, Avni. “Birgili Mehmet Efendi ve Mezhepler Tarihi ile İlgili Risalesi (Tuhfetü’l-Müsterşidîn fî Beyâni Fırakı Mezâhibi’l-Müslimîn)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 173-215.
• İnal, İbrahim Hakkı. “Batıda Mezhepler Tarihi Metodolojisi Çalışmaları: Keith Lewinstein Örneği”. Usûl 11 (2009/1), 55-70.
• İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tebsîr fî’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ‘ani’l-fırakı’l-hâlikîn. nşr. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1988.
• Karadaş, Cağfer. “Kerrâmiye ve İtikâdı”. Kelam Araştırmaları 5/2 (2007), 41-62.
• Karadaş, Cağfer. “Mürcie’nin Mezhepliği Problemi ve Ebû Mansûr el-Mâturîdî”. Milel ve Nihal 7/2 (2010), 191-221.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Zeynelâbidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/365-366. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakāti’l-Hanefiyye. nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 5 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 2. Basım, 1993.
• Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/294-296. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 5. Basım, 2019.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâ’idü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Beyrut: Dârü’l-Erkam, 1998.
• Lewinstein, Keith. “Doğu Hanefi Fırak Geleneği Üzerine Mülâhazalar”. çev. Sönmez Kutlu - Muzaffer Tan. İmam Mâturîdî ve Maturidilik. haz. Sönmez Kutlu. 99-128. Ankara: Otto Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Beşşârî. Ahsenü’t-tekāsîm fî ma‘rifeti’l-ekālîm. Kahire, Mektebetü Medbûlî, 3. Basım, 1991.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 Cilt. Pord Said: Mektebetü’s-Sekāfiyyetü’d-Dîniyye, ts.
• Massignon, Louis. Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu. çev. Mehmed Ali Aynî. haz. Osman Türer – Cengiz Gündoğdu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevhîd. haz. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl b. Fadl. Kitâbu’r-Red alâ ehl-i’l-bida‘ ve’l-ehvâi’d-dâlle. nşr. Seyit Bahcıvan. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl b. Fazl. el-Lü’lü’iyyât. Kastamonu: Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, 3038, 1a-165b.
• Nu‘mânî, Şiblî. İlmü’l-kelâmi’l-cedîd. çev. Celâl es-Saîd el-Hafnâvî. Kahire: el-Merkezü’l-Kavmî li’t-Tercüme, 2012.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerîm. Kitâbü Usûli’d-dîn. nşr. Hans Peter Linss. Kahire: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, 1963.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. “Erken Dönem Hanefî Geleneğinde Bir Zâhid: Ebû Mutî Mekhûl en-Nesefî (318/930) ve Kitâbü’l-Lü’lü’iyyât’ı”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu (Hanefîlik - Mâturîdîlik (05-07 Mayıs 2017). ed. Cengiz Çuhadar vd. 1/469-484. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Sayar, Süleyman. “Makdisî, Mutahhar b. Tâhir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/432-434. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Muhammed Abdülkādir el-Fâzılî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• Tan, Muzaffer. “Geç Dönem Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Bir Risale: “el-Makâlât fî Beyâni Ehli’l-Bida‘ ve’d-Dalâlât” ”. Fırat Üniversitesi İlahiyat İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2009), 181-202.
• Tan, Muzaffer. “Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Mezheplerin Tasnifi Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/2 (2008), 121-152.
• Usta, Aydın. “Sâmânîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/64-68. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Üstüvâî, Ebü’l-Alâ’ Sâid b. Muhammed. Kitâbü’l-İ‘tikād. nşr. Seyit Bahcıvan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ehl-i Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/525-530. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife Li’t-tıbâa ve’n-Neşr, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşar Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru ‘alâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm: Kāmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-‘Arab ve’l-müsta‘rebîn ve’l-müsteşrikīn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.