The Problematics of Giving Moral and Legal Status to Artificial Intelligence Robots - An Evaluation in terms of Islamic Ethics and Law -

Yıl 2021, Sayı: 20, 37 - 65, 25.12.2021

Ülfet Görgülü , Sena Ayık

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1010399

Cited By: 1

Öz

The aim of this study is to address some problems that developments in robotic technologies will bring based on the prediction that human-robot interactions will reach a level that cannot be distinguished from human-human relations in near future. Besides, in the face of these technologies that aim to surpass human intelligence, it is to reveal the human imagina-tion in Islam, to provide a different perspective for it, and to emphasize the value of being human by highlighting the need for it. By addressing the problem of whether or not moral and legal personality can be recognized for robotic artificial intelligence, the basic approaches to the recognition of these statuses, the concerns about this issue, and the suggestions presented are provided. In addition, the personal status of artificial intelligence ro-bots has been evaluated from the perspective of Islamic ethics and law. In the context of the value of being human, the concepts of person/personality, competence, liability, responsibility, and amenability in Islamic law, and spirit, consciousness, and the concepts of will and responsibility depend-ing on spirit and consciousness in Islamic morality have been brought to the fore. Based on the fact that a person who is legally competent and re-sponsible, morally strong-willed and accountable, thanks to his spirit and consciousness, cannot be considered at the same level as a robot devoid of all these, it is emphasized that the results of these technologies, which are beneficial to humanity, should not cause harm in the individual, social and environmental senses and should not be considered independently of morality, value and law.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Ethics, Law, Artificial intelligence, Robotics, Consciousness

إشكاليات الاعتراف بالمكانة الأخلاقية والقانونية لروبوتات الذكاء الاصطناعي تقييم من حيث الأخلاق والقانون الإسلامي

Öz

انطلاقا من تخمين وتوقع وصول التفاعلات بين البشر والربوت إلى درجة لا يمكن تمييزه عن العلاقة التي تؤدي إلى علاقة الأنسان مع جنسه فهدفنا من هذه الدراسة هو معالجة بعض المشاكل التي جلبتها التطورات في التقنيات الروبوتية في المستقبل القريب، ومع ذلك في مواجهة هذه التقنيات التي تهدف إلى تجاوز الذكاء البشري، فمن اللازم علينا فهمنا لتصور الإنسان من خلال الإسلام والتأكيد على قيمته وضرورة الحاجة إليه. ومن خلال معالجة مشكلة الذكاء الإصطناعي الروبوتي الآلي هل يمكن التعرف على شخصيته القانونية والأخلاقية أو لا، سيتم تقديم المناهج الأساسية للاعتراف بهذه الحالات والإقتراحات المقدمة والمخاوف بشأن هذه القضية. بالإضافة إلى ذلك، تم تقييم حالة شخصية روبوتات الذكاء الاصطناعي من منظور الأخلاقِ والقانون الإسلامي، وفي سياق قيمة الإنسان، ومفاهيم الشخص/ الشخصية، والكفاءة، الذمة(متحمل للأمانة)، والعرض والمسؤولية حسب الشريعة الإسلامية. اضافة الى ذلك أن الإنسان يتسم بالروح والوعي، استنادًا إلى حقيقة أن الشخص الذي يتصدر الواجهة يتمتع بالكفاءة والمسؤولية القانونية ، والقوي الإرادة والمسؤولية ألأخلاقية والروح والإذعان الإسلامي، من خلال كل هذه الأمور المرتبطة بهذين المفهومين، لا يمكن اعتباره في نفس مستوى الروبوت الخالي من كل هذه الأمور، فإن نتائج هذه التقنيات ، والتي هي مفيدة للبشرية ، ولا ينبغي أن تسبب ضررًا على المستوى الفردي والاجتماعي والبيئي وأن تكون مستقلة عن الأخلاق والقيمة والقانون 

Anahtar Kelimeler

الأخلاق، الفقه، الحقوق، الذكاء الاصطناعي، علم الروبوتات، الوعي، المسئولية

Yapay Zekâ Robotlara Ahlâki ve Hukuki Statü Tanınması Problematiği -İslam Ahlâkı ve Hukuku Açısından Bir Değerlendirme-

Öz

Bu çalışmanın amacı, yakın gelecekte insan-robot etkileşimlerinin insan-insan ilişkilerinden ayırt edilemeyecek bir düzeye erişeceği öngörüsünden hareketle; robotik teknolojilerdeki gelişmelerin beraberinde getireceği sorunları ele almaktır. Bununla birlikte insan zekasını aşma gayesinde olan bu teknolojiler karşısında İslamın insan tasavvurunu ortaya koyarak anlaşılmasını sağlamak ve buna duyulan ihtiyacı ön plana çıkararak insan olmanın değerini vurgulamaktır.
Robotik yapay zekalara ahlakî ve hukukî kişilik tanınıp tanınmayacağı problemi ele alınarak, bu statülerin tanınmasına ilişkin temel yaklaşımlar, bu konuda duyulan endişeler ve sunulan öneriler ortaya konulmuştur. Buna ilaveten İslam Ahlâkı ve Hukuku perspektifinden yapay zekâ robotların kişi olma statüleri değerlendirilmiş, insan olmanın değeri bağlamında İslam hukukundaki kişi/kişilik, ehliyet, zimmet, teklif ve mükellefiyet kavramları ve İslam ahlâkındaki ruh, bilinç ve bu iki kavrama bağlı irade ve sorumluluk kavramları ön plana çıkarılmıştır. Hukuken ehil ve mükellef, ahlâken ruh ve bilinci sayesinde iradeli ve sorumlu bir kişi olan insanın tüm bunlardan yoksun bir robotla aynı seviyede kabul edilemeyeceği gerçeğinden hareketle, insanlığın faydasına olan bu teknolojilerin sonuçlarının bireysel, toplumsal ve çevresel anlamda zarar içermemesine ve ahlâk, değer ve hukuktan bağımsız ele alınmamasına vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ahlak, fıkıh, hukuk, yapay zeka, robotik, bilinç, sorumluluk

Kaynakça

• Abdurrahman, Taha. Bilgi Ahlâktan Ayrıldığında. çev. Abdi Kesinsoy. İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Adî, İbn Yahya. Tehzibü’l-Ahlâk. çev. Harun Kuşlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Alexandre, Filipe Maia. The Legal Status of Artificially Intelligent Robots. Tilburg: Tilburg University, 2017.
• Allâl el-Fâsî. Medhal fi’n-nazariyyeti’l-âmme li-dirâseti’l-fıkhi’l-İslâmî ve mukâranetihî bi’l-fıhhi’l-ecnebî. Rabat: Müessesetü Allâl el-Fâsî, 1985.
• Aristoteles. Ruh Üzerine. çev. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 2000.
• Arıcı, Müstakim. İnsan ve Toplum Taşköprîzâde’nin Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. İstanbul: Nobel Yayınları, 2016.
• Asımov, Isaac. Ben Robot. çev. Ekin Odabaş. İstanbul: İthaki Yayınları 2016.
• Bak, Başak. "Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki Sonuçlar”. TAAD 9/35 (2018), 211-232. https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/52647/693619
• Bardakoğlu, Ali. “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/533-539. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Britannica. "Marvin Minsky: American scientist”. Erişim 11 Haziran 2021 https://www.britannica.com/biography/Marvin-Lee-Minsky
• Bryson, Joanna J. "Robots Should be Slaves”. Close Engagements with Artificial Companions: Key Social, Psychological, Ethical and Design İssue. ed. Yorick Wilks, England: John Benjamins Publishing Company, 2010, 63-74.
• Buhârî, Abdulazîz. Keşfu’l-esrâr an usûli fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Campa, Riccardo. Humans and Automata A Social Study of Robotics Frankfurt: Peter Lang 2015.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vüzâratü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1414/1994.
• Çağlar, Ersoy. Robotlar, Yapay Zekâ ve Hukuk. İstanbul: Onikilevha Yayınları, 5. Basım, 2020.
• Çetin, Selin. "Yapay Zekâ ve Hukuk İle İlgili Güncel Tartışmalar”. Yapay Zekâ Çağında Hukuk-Ankara, İstanbul ve İzmir Baroları Çalıştay Raporu, 2019, 46-52.
• Çelebi, Vedat - İnal, Ahmet. “Yapay Zekâ Bağlamında Etik Problemi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 12/66 (Ekim 2019). 661.
• Çolak, Yılmaz. "Haklar ve Aidiyet Arasında Birey”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 8/32 (Nisan-Mayıs-Haziran 2012), 21-46. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muhafazakar/issue/52898/699731
• Dağ, Ahmet. Transhümanizm. Ankara: Elis Yayınları 2018.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. el-Emedü’l-aksâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddin el-Meyyis. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Descartes. Yöntem Üzerine Konuşmalar. çev. Murat Erşen. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Doğan, Mehtap. “Bilincin Doğasına Yönelik Beş Temel Yaklaşımın Bir Değerlendirmesi”. Metazihin Yapay Zekâ ve Zihin Felsefesi Dergisi. 1/1 (Haziran 2018).
• Dönmez, İbrahim Kâfi. "Temyîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/437-439. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Dural, Mustafa. Türk Medeni Hukukunda Gerçek Kişiler. İstanbul: Okan Yayıncılık, 2. Basım, 1984.
• Dülger, Murat Volkan. "Bir Hukuk-Kurgu Denemesi: Yapay Zekâlı Varlığın Hukuki Sorumluluğu”. h+, 5-10. Erişim 10 Nisan 2021. http://www.hplusdergi.com/
• Eberl, Ulrich. Akıllı Makineler-Yapay Zekâ Hayatımızı Nasıl Değiştiriyor? çev. Levent Tayla. İstanbul: Paloma Yayınları, 1. Basım, 2019.
• el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye. 45 cilt. Kuveyt: Vüzâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’l-İslâmiyye, 1986.
• European Commmission. Liability for Artificial Intelligence and Other Emerging Digital Technologies. European Union, 2019.
• European Parliament. "Report with Recommendations to the Commission on Civil Law Rules on Robotics” (27.01.2017). Erişim 21 Haziran 2021. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2017-0005_EN.html?redirect#title1.
• Eyyüp Said Kaya - Hasan Hacak. "Zimmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. el-Mustasfâ min ılmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselam Abduşşâfiî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Gazzalî. Ebû Hamîd Muhammed Ebû Hamîd Muhammed. İlahî Ahlâk (El-Maksadü’l-esnâ şerhu esmâillahi’l-hüsnâ). çev. Yaman Arıkan. İstanbul: Uyanış Yayınları, 2007.
• Gürkaynak, Gönenç vd. "Stifling Artificial Intelligence: Human Perils”. Computer Law & Security Review 32/5 (June 2016), 749-758. https://doi.org/10.1016/j.clsr.2016.05.003.
• Hallevy, Gabriel. "The Criminal Liability of Artificial Intelligence Entities - From Science Fiction to Legal Social Control”. Akron Intellectual Property Journal (March 2016), 171-201.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Ğamzü uyûni’l-besâir fi şerhi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Harari, Yuval Noah. 21. Yüzyıl İçin 21 Ders. çev. Selin Siral. İstanbul: Kolektif Kitap, 3. Basım, 2018.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasarı Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Helvacı, Serap. Gerçek Kişiler. İstanbul: Arıkan Yayınları, 1. Basım, 2006.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 1414/1994.
• İbn Melek. Şerhu’l-Menâr ve havâşîhi min ılmi’l-usûl. İstanbul: 1315.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. el Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Hacî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İbn Sinâ. Metafizik (Kitabu’ş-Şifâ). çev.Ekrem Demirli - Ömer Türker (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017). 361-379.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyüddîn. es-Siyâsetü’ş-şer’iyye fî ıslâhi’r-râî ve’r-raiyye. thk. Ali b. Muhammed el-Umrân. Katar: Vüzâratü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 2017.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddin. Envâru’l-burûk fî envâi’l-Furûk. 4 cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul: Nesil Yayınları, 5. Basım, 1996.
• Kaya, Mahmut. “Sudûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kerikmae, Tanel vd. "Legal Person- or Agenthood of Artificial Intelligence Technologies”. Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum 8/2 (December 2020), 73-92.
• Kılıçarslan, Seda K. "Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Hukuki Kişiliği Üzerine Tartışmalar”. YBHD 4/2 (2019), 363-389. https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.599224
• Köksal, A. Cüneyd. “Hanefî Fıkıh Düşüncesinde Akıl Kavramı ve Dört Mertebeli Akıl Anlayışı”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 40/1 (2011), 5-44.
• Köse, Mürteza. “İslam Hukuku ve Modern Hukuka Göre Tüzel Kişilik”. Ekev Akademi Dergisi 1/2 (1998), 221-230.
• Kurzweil, Ray. İnsanlık 2.0, çev. Mine Şengel. İstanbul: Alfa Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Kutluer, İlhan. “Ruh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/193-197. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Majumdar, Priyanka vd. "Yapay Zekâ, Tüzel Kişilik ve Cezai Sorumluluğun Belirlenmesi”. çev. Asım Kaya. Ceza Hukukunda Robot, Yapay Zekâ ve Yeni Teknolojiler. ed. Yener Ünver. 363-371. Ankara: Seçkin Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultâniyye ve’l-vilâyâti’d-dîniyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1410/1990.
• Mohsın, Kamshad. “Yapay Zekâ - Etik İlkeler ve Toplum Üzerindeki Olumlu Etkisi”. çev. Salim Işık. Ceza Hukukunda Robot, Yapay Zekâ ve Yeni Teknolojiler. ed. Yener Ünver. Ankara: Seçkin Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Molla Fenârî. Fusûsu’l-bedâi’ fî usûli’ş-şerâi’. thk. Muhammed Hüseyn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Özbek, Ceren - Özbek, Veli. “Yapay Zekânın Dâhil Olduğu Suçlar Bakımından Ceza Hukuku Sorumluluğunun Belirlenmesi”. Ceza Hukuku Dergisi 14/41 (Aralık 2019). 603-622. https://jurix.com.tr/article/20137
• Öztan, Banu. Şahsın Hukuku-Hakiki Şahıslar. Ankara: Turhan Kitabevi, 10. Basım, 2001.
• Öztürk, Dilek Gizem. "Yapay Zekânın Etik Gerçekliği”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2/4 (Aralık 2019). 47-59.
• Pezdevî, Ebu’l-Usr Fahru’l-İslam. el-Usûl (Keşfu’l-esrâr içinde). 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Plotinus. Enneadlar. çev. Zeki Özcan. Bursa: Asa Kitabevi, 1996.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Ulvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• Remlî, Şemseddîn. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1404/1984.
• Reuters. “NFT artwork by humanoid robot sells at auction for nearly $700,000”. Erişim 11 Haziran 2021. https://www.reuters.com/article/us-hongkong-robot-idUSKBN2BG3GB
• Searle, J.R. Bilincin Gizemi. çev. İlknur Karagöz İçyüz. İstanbul: Küre Yayınları, 2018.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed. el-Usûl. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhamme. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Seyyid Ahmed Muhammed, Abdurrâzık Vehbe. “el-Mes’ûliyyeti’l-medeniyye an adrâri’z-zekâi’l-istınâiyyi: dırâseten tahlîliyye”. Mecelletü Cîli’l-Ebhâsi’l-Kânûnîyyeti’l-Muammaka 43 (2020), 11-45.
• Solum, Lawrance B. “Yapay Zekâların Hukuki Kişiliği”. çev. Müslüm Fincan, Ceza Hukukunda Robot, Yapay Zekâ ve Yeni Teknolojiler. ed. Yener Ünver. 63-119. Ankara: Seçkin Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Sputnik. “Medeni Kanun 2.0’ın yeni ‘kişisi’ robotlar olabilir”. Erişim 23 Haziran 2021. https://tr.sputniknews.com/yasam/201711101030945810-medeni-kanun-robot/.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1410/1990.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Taşdemir, Özgür vd. "Robotların Hukuki ve Cezai Sorumluluğu Üzerine Bir Deneme”, Ankara Ünv. Hukuk Fak. Dergisi 69/2 (2020), 793-833.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn. Şerhu’t-telvîh ale’t-tavzîh, 2 cilt, Mısır: Mektebetü Sabîh, ts.
• Tegmark, Max. Yaşam 3.0 Yapay Zekâ Çağında İnsan Olmak, çev. Ekin Can Göksoy. İstanbul: Pegasus Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Yonck, Richard. Makinenin Kalbi-Yapay Duygusal Zekâ Dünyasında Geleceğimiz. çev. Tufan Göbekçin. İstanbul: Paloma Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Yüksel, Armağan Ebru Bozkurt. “Robot Hukuku”. TAAD 7/29 (2017), 85-112.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Fıkhü’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedîd (el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm). 3 cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1425/2004.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Fıkhü’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedîd (el-Medhal ilâ nazariyyeti’l-iltizâm fi’l-fıkhi’l-İslâmî). 3 cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1420/1999.
• Zeytin, Zafer - Gençay, Eray. “Hukuk ve Yapay Zekâ: E-Kişi, Mali Sorumluluk ve Bir Hukuk Uygulaması”. Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1/1 (Ekim 2019), 39-70. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/863695