Siyâsetnâmelerde Âyetlerin Kullanılış Biçimi

Yıl 2022, Sayı: 21, 158 - 184, 30.06.2022

Nihat Uzun

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1088847

Öz

“Toplumun işlerini üzerine alma, yürütme, yönetme işi, insan topluluklarını yönetme sanatı” şeklinde tanımlanan siyâset müslüman topluluklar arasında gelişen önemli kurumlardan birisidir. İslam medeniyetinde ortaya çıkan ve gelişen her kurum gibi siyâset de temelde naslar çerçevesinde şekillenmiştir. Her ne kadar Kur’ân detaylıca ilgilenmiş olmasa da Müslümanlar siyâsetin her alanını Kur’an’la ilişkilendirmişlerdir. Bu alanlardan birisi de siyâset literatürünün önemli bir kısmını oluşturan siyâsetnâmelerdir. Erken dönemlerden itibaren kaleme alınmaya başlanan siyâsetnâmeler genel itibariyle hükümdarlara siyâset sanatının inceliklerine dair tavsiyeler vermeyi amaçlamıştır. Bu eserlerde devlet yönetiminin temel ilkeleri, devlet başkanında bulunması gereken başlıca özellikler, yönetimde dikkat edilmesi veya kaçınılması gereken hususlar, devlet görevlilerinin tayin ve denetimleri, beytülmâl idaresi, devletlerarası ilişkilerde uyulması gereken kurallar, hükümdarın Allâh’a ve halka karşı sorumlulukları, devletin ayakta kalmasının temel şartları gibi konular üzerinde durulur. Siyâsetnâmelerde yazarlar iddialarını delillendirmek ve desteklemek için Kur’ân âyetlerine bolca yer vermişlerdir. Bunu yaparken bazen âyetlerin mâna ve mesajını dikkate almışlar bazen de bu durumu pek önemsemeden âyetleri kendilerini destekleyecek şekilde konuşturmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

tefsir, kur'an, ayetlerin bağlamı, siyasetname

Kaynakça

• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. “Siyâsetnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/304-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. “Si̇yasetnâmeleri̇n Klasi̇k Kaynakları”. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (2004), 1-22.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şu’ayb el-Arnaûd vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ahmed, Fuâd Abdulmün’im. Ebu’l-Hasen el-Mâverdî ve Kitâbu “Nasîhatü’l-Mülûk”. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmi’a, ts.
• Anonim. Tuhfetü’l-Memlûk. ed. Özgür Kavak. çev. Yakup Kara. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
• Arslan, Mahmut. “Eski İran Devlet Geleneği ve Siyasetnâmeler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi 3/1 (1989), 231-262.
• Âşık Çelebi. Mi’râcü’l-Eyâle ve Minhacü’l-Adâle: Aşık Çelebi’nin Siyasetnamesi (İnceleme-Tenkitli Metin). haz. Muhammed Usame Onuş-Abdurrahman Bulut-Ahmet Çelik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı yayınları, 2018.
• Atmaca, Veli. “Hadîsleri Bakımından Siyasetnâmeler (I) (Siyâset ve Siyâsetnameler Hakkında Genel Bilgiler)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 [Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı] (2000), 357-370.
• Atmaca, Veli. “Hadisleri Bakımından Siyâsetnâmeler (III) (Ebû’n-Necîb’in en-Nehcü’l-Meslûk’unda Yönetilenlerle İlgili Rivâyetler)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003), 45-58.
• Canatan, Kadir. İslâm Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd el-. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb İbn Kayyim el-. et-Turuku’l-Hükmiyye fi’s-Siyâseti’ş-Şer’iyye. thk. Nâyif b. Ahmed el-Hamd. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1428.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-Hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383/1963.
• Elmalılı Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Ferrâ, Ebû Ya’la Muhammed b. Hüseyin el-. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1421/2000.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb el-. el-Kamûsu’l-Muhît. thk. Mektebu Tahkîki’t-Türâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. et-Tibru’l-Mesbûk fî Nasîhati’l-Mülûk. haz. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409.
• Gündüzöz, Güldane - Gündüzöz, Soner. “Arap Edebiyatında İlk Siyâsetnâme Ahdü Mervân Üzerine”. EKEV Akademi Dergisi XI/31 (2007), 217-232.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhim es-Sâmerrâî. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hayrbeytî, Mahmûd b. İsmail b. İbrâhim el-. ed-Dürretü’l-Garra fî Nasîhati’s-Selâtin ve’l-Kudât ve’l-Ümerâ. Mekke : Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir b. Âşûr. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cemâa, Ebû Abdullah Muhammed b. İbrahîm b. Sadullah. Tahrîru’l-Ahkâm fî Tedbîri Ehli’l-İslâm. thk. Fuâd Abdulmün’im Ahmed. Doha: Dârü’s-Sekâfe, 3. Basım, 1408/1988.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed Veliyyüddîn el-Hadramî el-İşbîlî. Târîhu İbn Haldûn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1408/1988.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî el-Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm b. Abdüsselâm. es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye fî Islâhi’r-Râ’î ve’r-Ra’iyye. el-Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Su’ûdiyye: Vizâretü’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1418.
• İbnü’l-Ezrak, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Asbahî el-Endelusî. Bedâi’u’s-Silk fî Tabâi’i’l-Mülk. thk. Ali Sâmî en-Neşşâr. Irak: Vizâretü’l-İ’lâm, ts.
• İbnü’l-Mevsılî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerîm b. Rıdvân. Hüsnü’s-Sülûk el-Hâfız Devleti’l-Mülûk. thk. Fuâd Abdulmünim Ahmed. Riyad: Dâru’l-Vatan, ts.
• Kâdı Hüseyin b. Hasan. Letâifü’l-Efkâr: Kâdı Hüseyin b. Hasan’ın Siyâsetnâmesi. çev. Özgür Kavak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Kâfiyecî, Muhyiddîn el-. Seyfü’l-Mülûk/Seyfü’l-Kudāt: Kâfiyeci’nin Siyâsetnâmeleri. çev. Nail Okuyucu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Karaman vd., Hayreddin. Kur’an Yolu - Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Kayapınar, Akif. “İbn Haldûn’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım”. İslâm Araştırmaları Dergisi 15 [İbn Haldun Özel Sayısı I] (2006), 83-114.
• Köse, Hızır Murat. “Siyaset”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/294-299. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Levend, Agâh Sırrı. “Siyaset-nameler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 10/ (01 Ocak 1963), 167-194.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan el-. Siyaset Sanatı - Nasîhatü’l-Mülûk. çev. Mustafa Sarıbıyık. İstanbul: Kırkambar Kitaplığı, 2000.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. en-Nüket ve’l-Uyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. Abdirrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-. Nasîhatü’l-Mülûk. thk. Hıdır Muhammed Hıdır. Kuveyt : Mektebetü’l-Felah, 1983.
• Neyrîzî, Şihâb en-. Miftâhu’s-Sa’âde fî Kavâ’idi’s-Siyâde. çev. Abdullah Dodangeh. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Nizâmülmülk, Ebû Ali Kıvâmüddîn Hasan b. Ali b. İshak. Siyâset-nâme. haz. Mehmet Altan Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/496-497. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Sâbiî, Ebu’l-Hüseyn Hilâl b. el-Muhassin b. İbrâhîm b. Hilâl el-Harrânî es-. Rusûmu Dâri’l-Hilâfe. thk. Mîhâîl Avvâd. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 2. Basım, 1986.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed es-. Tuhfetü’l-Vüzerâ. thk. Sa’d Ebû Diye. Amman: Dârü’l-Beşîr, 1994.
• Şeyzerî, Ebü’n-Necîb Celalüddin Abdurrahman b. Nasr b. Abdullah eş-. el-Menhecü’l-Meslûk fî Siyâseti’l-Mülûk. thk. Ali Abdullâh el-Mûsî. Zerka : Mektebetü’l-Menâr, 1987.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi‘u’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tarsûsî, Necmeddîn et-. Tuhfetü’t-Türk. çev. Muhammed Usame Onuş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Turtûşî, Ebu Bekr Muhammed b. el-Velîd el-Fihrî et-. Sirâcü’l-Mülûk. thk. Muhammed Fethî Ebû Bekr. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye, 1414/1994.
• Uğur, Ahmet. Osmanlı Siyasetnameleri. Ankara: Kültür ve Sanat Yayınları, ts.
• Uludağ, Süleyman. İslam Siyaset İlişkileri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998.
• Uzun, Nihat. Hicrî II. Asırda Siyâset-Tefsir İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Yaman, Ahmet. İslâm Hukukunun Oluşum Süreçlerinde Siyâset Hukuk İlişkisi. Konya: Yediveren Yayınları, 2004.
• Yazar, Nurullah. “Âyet ve Hadislerin Siyasi Kavramların Açıklanmasındaki Önemi: Siyasetnâmelerden Yansımalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXIII/2 (2019), 891-909.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Murtezâ Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk el-Hüseynî ez-. Tâcu’l-Arûs. thk. Ali Şîrî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2003.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.