XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yurtluk-Ocaklık Sistemi: Çıldır Beylerbeyiliği Örneği

Yıl 2022, Sayı: 22, 308 - 324, 30.12.2022

Mehmet Kazdal

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1175920

Öz

Osmanlı Devleti’nin idari uygulamaları arasında bulunan özel yönetim biçimlerinden birisi yurtluk-ocaklık sistemidir. Bu sistemde idareci olan kimse hayatta olduğu sürece görevde kalabilirdi. Vefat ettiği veya görevden alındığı durumda ise aile içinden başka birisi kendisinden sonra idareci olurdu. Sistemin uygulandığı eyaletlerden biri olan Çıldır Eyaleti’ni XVIII. yüzyılın ilk yarısında idare eden İshak Paşa, idareciliği esnasında merkezi hükümetle yaşadığı bir takım problemlere rağmen iktidarını korumasını bilmiştir. Bu durumun sebebi, hem İshak Paşa’nın kabiliyetli bir idareci oluşu hem de yurtluk-ocaklık sistemi gereği aile içinden yerine atanacak onun kadar karizmatik bir idarecinin bulunamamasıdır. Makalemiz İshak Paşa’nın merkezî hükümetle yaşadığı problemli dönemleri konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, Yurtluk Ocaklık Sistemi, Çıldır Eyaleti, İshak Paşa

Kaynakça

• BOA. A{DVNS. MHM.d,57/13, 106/1261,120/835,126/733,130/1065, 130/1221 130/1269, 130/1271,130/1276, 130/1283, 130/1291,130/1292, 130/1344, 130/1358, 152/220, 152/274,152/806-815,152/822, 152/945, 152/969, 152/1372,152/1589,153/529.
• BOA. A.{RSK.d. 1572/23-27.
• BOA. D..BŞM.MHF. 39/1.
• BOA. İE.TCT. 24/2574.
• BOA. KK.d. 523/64-72.
• BOA. MAD.d. 18551/17.
• BOA.C.DH. 95/4707, 104/5196, 204/10171.
• BOA.C.ML. 346/14266.
• Acun, Fatma. “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Tımar Sistemi ve Uygulaması”. Türkler Ansiklopedisi. ed. Hasan Celal Güzel vd. IX/899-908. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Akbulut, Mehmet Yılmaz. XVIII. Yüzyıl Osmanlı Si̇yasi̇ ve Sosyal Örgüsünde Bi̇r Devlet Adamı Bi̇yografi̇si̇: Heki̇moğlu Ali̇ Paşa (1689-1758). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2020.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri (4.Kitap Kanunî Sultan Süleyman Devri Kanunnâmeleri). İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1992.
• Asatiani, Nodar vd. “XVIII. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla Kadar”. Gürcistan Tarihi. ed. Mariam Lortkipanidze vd. C. III. Tiflis: Palitra L. Yayıncılık, 2012. Ayn Ali Efendi. Kavânîn-i Âl-i Osmân der Hulâsa-i Mezâmîn-i Defter-i Dîvân. İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Gazetehânesi, 1280.
• Başar, Fahameddin. Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Bilge, Mustafa L. “Azak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. IV/300-301. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Boztepe, Mehmet. “Osmanlı Devleti̇’ni̇n Taşra Yöneti̇mi̇ni̇ Şeki̇llendi̇ren ‘Merkezi̇yetçi̇li̇k’ Yaklaşımı ve Günümüze Etki̇leri̇”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 36 (01 Haziran 2013).
• Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan. “18. Yüzyıl Başlarında Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: I. Petro’nun İran Seferi”. Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 2 (2017), 115-132.
• Emecen, Feridun. “Çıldır Eyaleti”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. VIII/300-301. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Göyünç, Nejat. “Ocaklık Deyimi Hakkında”. III/873-877. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• İpşirli, Mehmet. “Beylerbeyi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VI/69-74. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, VI, 1992.
• Karamanlı, Hüseyin M. “Gürcistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XIV/311-313. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Kâtib Çelebi. Cihannümâ. İstanbul, 1145.
• Kazdal, Mehmet. Vezir İshak Paşa’nın Çıldır Beylerbeyliği (1695-1748). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2022.
• Kılıç, Orhan. 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ: Ceren Matbaacılık, 1997.
• Kılıç, Orhan. “Ocaklık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXXIII/317-318. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kılıç, Orhan. “Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzeri̇ne Bazı Tespi̇tler”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 10/10 (01 Şubat 1999), 119-137.
• Koçi Bey. Koçi Bey Risalesi. çev. Zuhuri Danışman. Ankara: Devlet Kitapları, 1972.
• Kunt, İ. Metin. Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1978.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Hatt-ı Hümâyun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XVI/485-488. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Mumcu, Ahmet. Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl. İstanbul: Phoenix Yayınevi, 2017.
• Orbeliani vd., Sulhan Saba. Osmanlı ve Avrupa Topraklarında Beş Gürcü Seyyah ve Seyahatnameleri (XVIII. ve XIX. Yüzyıl). ed. Nebi Gümüş. çev. Harun Çimke. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Özkaya, Yücel. 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Pakalın, M.Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. III Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. II Cilt. İstanbul: Kapı Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Saray, Mehmet. Türk-İran İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi, 2006.
• Selânikî Mustafa Efendi. Târîh-i Selânikî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.
• Toraman, Ömer. Tanzimat’ın Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklarda Uygulanması (1839-1864), (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Yücel, Yaşar. “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler”. Belleten XXXVIII/152 (Ekim 1974), 657-708.