The Kizana Sultan Tekke in Eskicuma (Targovishte) And Turkish Type Female Saint Phenomenon On The Axis Of Kizana Sultan in The Turkish-Islamic Mysticism

Yıl 2019, Sayı: 3, 32 - 46, 28.04.2019

Bahriye Güray Gülyüz

Öz

In the understanding of traditional religion, the saints
were accepted as people with supernatural and superhuman characteristics by
the inspiration of God.
The saints had gained a position close to the prophets in the eyes of the
people because they believed that the saints have a miracle. Although it is
seen that male saints are in majority in terms of gender factor,  the cult of female saints is encountered from
Middle Asia to the Balkans in every region where Turks live. It is understood that these female saints, who are called
by various names, are a phenomenon with great effect on the people.
One of these female saints is Kızana Sultan. Her tekke including tomp is
located at the entrance of Kızana (Momino) Village of Eskicuma (Targovishte)
city in Bulgaria. The Kızana Sultan Tekke, which has undergone architectural changes in the historical
process, is a center of faith in which sacrife an animal for god, cem ceremonies,
and various offerings are dedicated nowadays. It is believed that Kızana Sultan, who is also called by the names of Sultan Ana, Sarı Kız,
Zühre and Fatma, has supernatural and superhuman characteristics such as
transformation, invisibility and talking to animals.

In this study, it is
aimed to introduce the Kızana Sultan Tekke and determine the characteristics of
phenomenon of Turkish-type female Saint through the Kızana Sultan as a
religious figure in the Turkish-Islamic mysticism

Anahtar Kelimeler

Bulgaria, Eskicuma, Kızana Sultan, Sultan Ana, Sarı Kız, Female saint, Phenomenon, Mysticism

Eskicuma (Targovişte) Kızana Sultan Tekkesi ve Kızana Sultan Ekseninde Türk-İslam Tasavvufunda Türk Tipi Kadın Evliya Fenomeni

Öz

Cinsiyet
faktörü açısından değerlendirildiğinde erkek evliyaların çoğunlukta olduğu
görülse de, Orta Asya’dan Balkanlara, Türklerin yaşadığı her coğrafyada kadın
evliya kültüne de rastlanmaktadır. Çeşitli adlarla anılan bu kadın evliyaların
halk üzerinde büyük etkiye sahip birer fenomen oldukları anlaşılmaktadır. Bu
evliyalardan biri olan Kızana Sultan’ın türbesinin de yer aldığı tekke,
Bulgaristan’ın Eskicuma (Targovişte) şehrine bağlı Kızana (Momino) köyü
girişinde yer almaktadır. Tarihi süreç içerisinde mimari olarak değişimlere
uğrayan tekke, günümüzde de kurbanların kesildiği, cem törenlerinin
düzenlendiği, çeşitli adakların adandığı bir inanç merkezidir. Sultan Ana, Sarı
Kız, Zühre, Fatma gibi isimlerle de anılan Kızana Sultan’ın şekil değiştirmek,
görünmez olmak, hayvanlarla konuşmak gibi doğa ve insanüstü özelliklerinin
olduğuna inanılmaktadır.

Geleneksel
din anlayışında evliyalar, Allah’ın verdiği ilhamla doğa ve insanüstü
özelliklere sahip kişiler olarak kabul edilmişlerdir. Evliyaların kerâmet
sahibi olduklarına inanılması onlara halkın nazarında peygamberlere yakın bir
konum kazandırmıştır.

Bu
çalışmada, Kızana Sultan Tekkesi’ni tanıtmak ve dini bir figür olan Kızana
Sultan üzerinden Türk-İslam tasavvufunda Türk tipi kadın evliya fenomeninin
özelliklerini tespit etmek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan, Eskicuma, Kızana Sultan, Sultan Ana, Sarı Kız, Kadın evliya, Fenomen, Tasavvuf

Kaynakça

• Acar, Damla. Bulgaristan’da Deliorman Bölgesi’ndeki Babai ve Bektaşi Tekkeleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik üniversitesi,1999.
• Aydın, Ayhan. “Bulgaristan’da Yaşanan Alevilik-Bektaşilik Üzerine Gözlemler”, Balkanlarda Alevilik Bektaşilik, Ed. Mehmet Ersal. 294-347. İstanbul: Çorlu Belediyesi Yayınları, 2005.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk: 4. 2. Baskı. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2000.
• Bayram, Mikail. Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum (Anadolu Bacıları Teşkilatı). 3. Baskı. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları, 2008.
• Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Trc. Eren Ercan. Ankara: Yurt Kitap, 2003.
• Cebecioğlu, Ethem. “Bacıyân-ı Rûm”, Türk Aile Ansiklopedisi. 3:651-655. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Duymaz, Ali. “Kaz Dağı ve Sarıkız Efsaneleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (Mayıs 2001): 88-102.
• Erdem, Yasemin Tümer-Yiğit, Halime. Bacıyan-ı Rum’dan Günümüze Türk Kadınının İktisadi Hayattaki Yeri. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2010.
• Kanitz, Felix. Dunavska Balgariya i Balkanıt: III, Sofya: Borina, Basım yılı yok.
• Kılıç, Filiz-Bülbül, Tuncay. Demir Baba Velayetnamesi (İnceleme-Tenkitli Metin). Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.
• Kıpçak, Nur. “Kadın Evliyaların Er/Kek Olarak Anılması Üzerinde Tevhit ve Mücerretliğin Etkisi Rabia Adeviye Örneği”. Turkish Studies 9/3 (Winter 2014): 879-891.
• Kiel, Machiel. “Eskicuma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 396-397. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Koç, Adem. “Güruh-ı Naci’nin Saçlı Bacıları: Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Kadın Olmak”. Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 12 (Sonbahar 2015):125-144.
• Lubomir Mikov. Bulgaristan’da Alevi Bektaşi Kültürü. Trc. Orlin Sabev (Orhan Salih), İstanbul: Kitap Yayınevi, 2008.
• Memişoğlu, Hüseyin. “Bulgaristan’da Türk Kültür ve Sanat Eserleri”. Vakıflar Dergisi 23 (1994): 311-319.
• Noyan, Bedri. Demir Baba Vilayetnamesi. İstanbul: Can Yayınları, 1976.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Bektaşilik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 373-379. İstanbul: TDV Yayınları,1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarında İslam Öncesi Temelleri. 9. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar):1. 5. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Tanyu, Hikmet. Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları,1968.
• Turan, Ömer-İbrahimgil, Mehmet Zeki. Balkanlardaki Türk Mimari Eserlerinden Örnekler. Ankara: TBMM Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2004.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Uludağ, Süleyman Uludağ, “Mücerred”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 447-448. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ayhan Aydın İnfo. “Rumeli’de Ünlü Kız Ana Tekkesi’yle İlgili Bazı Belgeler”. Erişim: 10 Şubat 2019,
• http://ayhanaydin.info/ahmet-hezarfen/ayhan-ayd-n-kitap-yaz-lar/594-rumeli-de-uenlue-kiz-ana-tekkesi-yle-ilgili-bazi-belgeler-ahmet-hezarfen.
• Türk Dil Kurumu. “Genel Türkçe Sözlük: bacı”. Erişim: 2 Şubat 2019,
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c922adee55a98.54567471
• Türk Dil Kurumu. “Genel Türkçe Sözlük: hoppa”. Erişim: 2 Şubat 2019,
• http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c76828fb88092.46232977