Balkanlarda Bir Osmanlı Şehri: İşkodra (İskenderiye)

Yıl 2024, Sayı: 13, 9 - 30, 30.04.2024

Habibe Kazancıoğlu

https://doi.org/10.53336/rumeli.1463962

Öz

Günümüzde Arnavutluk sınırları içinde yer alan İşkodra coğrafî konumundan dolayı tarih boyunca idarî, askerî, ekonomik ve kültürel bir merkez olma özelliğini korumuştur. MÖ 4. yüzyılda kurulan şehir, başta İlirya Krallığı olmak üzere Roma, Bizans ve Venediklilerin idaresinde kalmış 1479 yılında Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Osmanlılar döneminde İskenderiye, İskenderiye-i Arnavud veya İşkodra olarak anılan şehir, fethedildikten sonra Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak haline getirilmiştir. İşkodra, Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki Orta Kol güzergâhı üzerinde bulunması sebebiyle hem kara yolu ticareti hem de askerî bakımdan oldukça önemli bir merkezdir. Diğer Balkan şehirlerinde de olduğu gibi İşkodra’da da fetihten hemen sonra câmi, mescit, zâviye gibi çok sayıda dinî kurum; mektep, medrese, kütüphane gibi eğitim kurumu ile köprü, hamam, kervansaray gibi sosyal ve ekonomik işlevi olan kurumlar inşa edilerek şehre İslam kimliği kazandırılmıştır. Bu çalışmada İşkodra’nın Osmanlı idaresi boyunca sahip olduğu idarî, siyasî, sosyal ve kültürel özellikleri arşiv kaynakları, salnameler ve diğer kaynaklardan yararlanılmak suretiyle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arnavutluk, İşkodra, İskenderiye, Rumeli Eyaleti, Osmanlı Kurumları

An Ottoman City in The Balkans: Iskodra (Alexandria)

Öz

Due to its geographical location within the borders of Albania today, Iskodra has maintained its characteristic of being an administrative, military, economic and cultural center throughout history. Founded in the 4th century BC, the city was under the rule of the Illyrian Kingdom, Rome, Byzantium and the Venetians before falling under Ottoman rule in 1479. The city, which was known as Alexandria, Alexandria-i Arnavud or Iskodra during the Ottoman period, was turned into a sanjak under the Rumelia Province after it was conquered. Since it was located on the Sağ Kol (Middle Column) route of the Ottoman Empire in Rumelia, Iskodra was a very important center in terms of both land trade and military. As in other Balkan cities, many religious institutions such as mosques, masjids, and lodges; educational institutions such as schools, madrasahs, and libraries; and institutions with social and economic functions such as bridges, baths, and caravanserais were built in Iskodra immediately after the conquest to give the city an Islamic identity. In this study, the administrative, political, social and cultural characteristics of Iskodra during the Ottoman rule are evaluated by utilizing archival sources, salnames and other sources.

Anahtar Kelimeler

Albania, Iskodra, Alexandria, Rumelia Province, Ottoman Institutions

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları BOA. Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TSMA]. No. 642-16.
• BOA. Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TSMA]. No. 642-15.
• BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV.], No.183-9141.
• BOA. Osmanlı Arşivi. İrade Evkaf [İE. EV.], No.47-5267.
• BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV.], No. 160-7965.
• BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV.], No. 238-11900.
• BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Saray [C.SM.], No. 22-1101
• BOA. Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Mahmud I [AE. SMHD. I.], No 118-8573.
• 2. Diğer Kaynaklar Akbal, Fazıla. “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdarî Taksimat ve Nüfus”. Belleten (15/60, 1951), 617-628.
• Akyüz, Jülide. İşkodra (İskenderiye) Sancağı (1485-1570). Erzurum: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2000, C. 4.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası XV/1-4 (1953), 209-237.
• Bilge, Mustafa L. “Arnavutluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1991), 3/383-385.
• Ekinci, İlhan. “İşkodra Gölü ve Boyana Nehrinde Uluslararası Nehir Hukuku Tartışmalar”. Uluslararası Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller Sempozyumu, Kayseri 2013, s. 1-23.
• Erken, İlkay. İşkodra Vilayetinin İdari ve Sosyal Yapısı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Ertuna, Hamdi. İşkodra Savunması ve Hasan Rıza Paşa. haz. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1986.
• Çelebi, Evliya. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. haz. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010, 6. Kitap 1. Cilt.
• Gençoğlu, Mustafa. “İşkodra Vilayeti’nin İdari Taksimatı ve Yapısı (1867/1868-1908)”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 13 /3 (2015), 259-290.
• Gökbilgin, M. Tayyib. “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”. Belleten 20 / 78 (1956), 247-294.
• İlkay Erken, “II. Abdülhamid Devri’nde İşkodra Vilayetinde Rüşdiyeler”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 10/2 (Aralık 2021), 463-507.
• İlkay Erken, “İşkodra Vilayeti İlköğretim Okullarının Sayı ve İsimlerinin Tespiti”. Türklük Bilimi Araştırmaları 44 (2018), 45-77.
• İnalcık, Halil. “İskender Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/561-563. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• İnalcık, Halil. “Rumeli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/232-235. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• İnciciyan, P.L.-Andreasyan H.D. “Osmanlı Rumelisi Coğrafyası”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 2-3 (1973-1974).
• İreçek, Konstantin Yosif. Belgrad-İstanbul-Roma Askeri Yolu çev. Ali Kemal Balkanlı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Kaytan, Gizem. “Balkan Savaşları’nda Kuşatılmış Bir Şehir ve Kahraman Bir Kumandan: İşkodra Müdafaası ve Hasan Rıza Paşa”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (2019), 159-200.
• Kazancıoğlu, Habibe. Osmanlı Dönemi Kervansaraylarının Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Fonksiyonları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kılıç, Orhan. 18.Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı. Elazığ, 1997.
• Kiel, Machiel (2001). “İşkodra”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/433-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Malkoç, Eminalp. “Avrupa Dengelerinin Gölgesinde İşkodra Kuşatması”. Türkoloji Kültürü Dergisi (1/1 Kış 2008), 65-80.
• Mehmed Neşri, Kitâb-ı Cihan-Nümâ. haz. F.R. Unat, M.A.Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Molla, Ervis. İşkodra Kültür Coğrafyası. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Dârü’l-Hilâfe: Matbaa-i Âmire, H.1316 /M. 1898.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Dârü’l-Hilâfe: Matbaa-i Âmire, H.1317 / M.1899.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Dârü’l-Hilâfe: Matbaa-i Âmire, H.1318 / M. 1899.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye: Asır Matbaası, H.1321/ M.1903.
• Salnâme-i Vilayet-i İşkodra, Vilayet Matbaası, H.1310 / M.1892.
• Salnâme-i Vilayet-i İşkodra, Vilayet Matbaası, H.1312 / M.1894.
• Salnâme-i Vilayet-i İşkodra, Vilayet Matbaası, H.1313 / M.1895.
• Salnâme-i Vilayet-i İşkodra, Vilayet Matbaası, H.1316 /1898.
• Şemseddin Sami. Kâmûsü’l-A‘lâm. İstanbul: Mihran Matbaası, C. 2, 1899/1316.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Arnavutluk. haz. H. Yıldırım Ağanoğlu- Selahattin Bayram- Mümin Yıldıztaş. İstanbul: Düzey Matbaacılık, 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1983, C. II. 367 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rûm-ili Defteri ile 94 ve 1078 Numaralı Avlonya Livâsı Tahrîr Defterleri (926-1520 / 937-1530) İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2008.
• https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/Kartpostal/Krt_027046.pdf (Erişim tarihi: 01.20.2023)
• https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/Kartpostal/Krt_027049.pdf (Erişim tarihi: 01.20.2023)
• https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/Kartpostal/Krt_027048.pdf (Erişim tarihi: 01.20.2023)
• https://www.bashkiashkoder.gov.al/web/Karakteristikat_gjeografike_887_1.php (Erişim tarihi: 01.01.2023)
• https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/haritalar/Hrt_001290.pdf (Erişim tarihi: 01.20.2023)