The Main Problematic of Literature Historiography: Who is the Pioneer, What is the Criterion?

Yıl 2018, - Özel Sayı, 1 - 11, 20.08.2018

Muharrem Dayanç

https://doi.org/10.29000/rumelide.454223

Öz

Literature history attracts attention as a social
sciences area that is formed by certain acceptances. The emergence of these
acceptances are mostly determined by elements such as ideology of period,
literary fashions and trends, perspective, social conditions, individual
preferences. The combination of one or a few of these elements may cause to
foregrounding (dignification) an author, a work, a trend and an era. And also,
the decrease in value/change of one or a few of these elements can drive an
author, a work, a trend and an era away (trivializing) from the order. It can
not be always possible to explain these positive or negative tides, relocations
in the way of the objective criterions of social sciences. The main reason
behind the emergence of all these problems is the “criterion” issue. One of the
most striking examples of this subject in Turkish literature is Yunus Emre. The
lack of interest of intellectual segment towards Yunus Emre, in a period of
six-hundred years and a sudden appreciation of him at the beginning of the
twentieth century do not seem to be a fact to be explained with objective and
aesthetical criterions. In the case of the pioneer and the criterion, it can be
said that these and similar situations are also effective for many people,
works, trends and periods. In this article, the criterions that are accepted in
obtaining or loosing a privilege of people, works, trends and eras which are
respected as a pioneer until today, will be reviewed in the context of Berna
Moran’s conceptions of “appreciation judgments” and “worth judgments” by a
critical eye and with reference to concrete examples. 

Anahtar Kelimeler

iterature history, the pioneer and the criterion of literature, appreciation and worth judgments

Edebiyat Tarihçiliğinin Ana Sorunsalı: Öncü Kim, Ölçüt Ne?

Öz

Edebiyat tarihi belli kabullerle zemini
oluşturulan bir sosyal bilimler alanı olarak dikkat çeker. Bu kabullerin ortaya
çıkmasını daha çok devrin ideolojisi, edebi moda ve akımlar, bakış açısı,
sosyal koşullar, bireysel tercihler gibi unsurlar belirler. Bu unsurlardan
baskın olan birinin veya birkaçının bir araya gelmesi bir yazarı, eseri, akımı,
dönemi öne çıkarmaya (yüceltme) neden olabilir. Yine bu unsurlardan birinin
veya birkaçının değer kaybetmesi/değişmesi bir yazarı, eseri, akımı, dönemi
gündemin uzağına (değersizleştirme) itebilir. Bu olumlu veya olumsuz
gelgitleri, yer değiştirmeleri her zaman sosyal bilimlerin nesnel ölçüleriyle
açıklamak çok da mümkün olmayabilir. Bütün bu problemlerin ortaya çıkışlarının
arkasındaki temel neden sosyal bilimlerdeki “ölçü” sorunudur. Bu bahsin Türk
edebiyatındaki en çarpıcı örneklerinden biri Yunus Emre’dir. Yunus Emre’nin alt
yüz yıllık bir zaman diliminde aydın kesimin hemen hemen hiç ilgisini çekmemesi
ile yirminci yüzyılın başında birden bire değer kazanması nesnel ve estetik
ölçülerle izahı çok da kolay olan bir durum gibi görünmez. Öncü ve ölçüt
bahsinde bu ve buna benzer durumlar birçok şahıs, eser, akım ve dönem için de
geçerlidir, denilebilir. Bu bildiride bugüne kadar öncü olarak kabul edilen
şahıs, eser, akım ve dönemlerin bu imtiyazı elde etme veya kaybetmelerinde
kabul gören ölçütler Berna Moran’ın “beğeni yargıları” ve “değer yargıları”
kavramlaştırmaları bağlamında eleştirel bir gözle ve somut örneklerden
hareketle ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat tarihi, edebiyatta öncü ve ölçüt, beğeni ve değer yargıları

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 389). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Andı, M., F. (2017). Şiirin Ufku Hz. Peygamber’i Şiirle Sevmek. İstanbul: Şule. Belge, M. (2018). Şairaneden Şiirsele Türkiye’de Modern Şiir, İstanbul: İletişim. Cansever, E. (2012). Şiiri Şiirle Ölçmek, Şiiri Şiirle Ölçmek Şiir Üzerine Yazılar, Söyleşiler, Soruşturmalar, (D. Dirlikyapan, Yay. haz.) İstanbul: YKY. Dayanç, M. (2016). Yeni Türk Edebiyatının Kaynakları, Yeni Türk Edebiyatına Giriş, Anadolu Üniversitesi Yayınları, s. 39. Enginün, İ (2008). Hayal Şiir Yahya Kemal Beyatlı Şiiri Üzerine Makaleler. İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür. Esen, N. (2006). Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar. İstanbul: İletişim. Lanson, G. (1937) İlimlerde Usul Edebiyat Tarihi (Y. Şerif, Çev.) İstanbul: Remzi. Moran, B. (1994). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem. Naci, F. (1986). Türk Romanında Ölçüt Sorunu Eleştiri Günlüğü I (1980-1986). İstanbul: YKY. Naci, F. (2002 ). Gücünü Yitiren Edebiyat-Eleştiri Günlüğü II (1986-1990). İstanbul: YKY. Sarraute, N. (1985 ). Kuşku Çağı. (B.Kösemihal, Çev. ) İstanbul: Adam. Şengül, A. (2006). Değişimin Öncüleri: Model Şahıslar ve Türk Edebiyatına Yansımaları Erdem Dergisi, 47, 129-154. Tanpınar, A. H. (2000). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergah. Tanpınar, A., H. (2000). Yaşadığım Gibi. İstanbul:Dergâh. Taşçıoğlu, Y. (2008). Modern Türk Şiirinin Oluşumunda Yahya Kemal’in Yeri, İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası V, İstanbul: İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı, 749-753. Tunç, M., Ş. (1938, 9 Ekim). Tanrı Şair. Cumhuriyet, s.-- Uğurcan, S. (2006). Merhaba Ey Muharrir –Ahmet Mithat Üzerine Eleştirel Yazılar, (N.Esen-E. Köroğlu, Yay. haz.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Uslucan, F. (2002, Mayıs-Haziran-Temmuz) Öncü Roman Kavramı Açısından Bereketli Topraklar Üzerinde, Hece -Türk Romanı Özel Sayısı 65-66-67, 622-641. Ünlü, M. (1997). Türkçede Yazınsal Eleştiri. İstanbul: İnkılap. Wellek, R. ve Warren, A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri (A. E. Uysal Çev.) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Zariç, M. (2014, Ekim). Abdullah Şinasi Hisar’ın Öncü Kişiliği, Sanatı ve Eseri Üzerine Notlar, Hece, 214 139-146.