The Reflections of Change in Post-Classical Period Ottoman Poem in Enderunlu Râsih’s Divan

Yıl 2018, - Özel Sayı, 231 - 243, 20.08.2018

Erdoğan Taştan

https://doi.org/10.29000/rumelide.454273

Cited By: 1

Öz

Classical Turkish poetry is a poetry whose boundaries are
drawn precisely in terms of its form and content characteristics, developed in
the frame of certain rules, and this characteristic has continued for many
years. However, it is seen that some changes have
occurred in the figure and content’s elements of the poetry, and the
post-classical period has begun in the 18th and especially the 19th century.
Penetration of concrete reality with the effect of localization, change of the used words and mentality of metaphor and to be deal
with diffirent subjects apart from classical subjects can be considered as
significant elements of change relevant to content. Change of divan
arrangement, decreasing of popularity of some poem forms like masnavi and
qasida and increasing of popularity of verse and some poem forms with stanza,
violation of rules of elements like meter and rhyme can be considered as
significant elements of change relevant to form. 19th century poet Enderunlu
Ibrahim Râsih (d. 1838) is one of the figures who traces of this change are
seen in their poems. The only known work of the poet who is a good musician at
the same time is his Divan that there are it’s four copies in hand. None
of these copies have a classical divan arrangement. It is seen that all of
these copies begin with the poem forms with stanza unlike the tradition and the
poems written in the same form of poetry are in different places in Divan.
Considering that, although the poems containing the terms sea, archery and music
are written with different verse forms, they are located in tandem it can be
said that the content is decisive for
arrangement of Enderunlu Râsih’s Divan, not verse form. The poem entitled Ebyât Der-Ta'dâd-ı Makâmât in the work, the
elegy for a canary bird, the ghazel written for shadow play, the use of spoken
language in some poems under the influence of the localization,
the use of onomatopoeias
sometimes as rhyme and the use of new metaphors and imaginations away from
mentality of classical metaphors are elements which distinguish Enderunlu Râsih’s Divan from classical Ottoman poetry. In this study, these and similar elements will be discussed
together with examples.

Anahtar Kelimeler

19th century, Enderunlu Ibrahim Râsih, classical Turkish poetry, innovation, change

Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları

Öz

Klasik Türk şiiri, şekil ve muhteva özellikleri
bakımından sınırları kesin olarak çizilmiş, belli kurallar çerçevesinde gelişen
bir şiirdir ve bu özelliğini uzun yıllar boyunca devam ettirmiştir. Ancak 18.
ve özellikle de 19. yüzyılda şiirin önce muhteva sonra da şekil unsurlarında
bazı değişimlerin meydana geldiği ve artık klasik sonrası bir döneme girildiği
görülür. Mahallileşme akımının etkisi ile somut gerçekliğin şiire girmesi,
kelime kadrosu ve mazmun anlayışındaki değişim ve şairlerin klasik konuların
dışına çıkarak farklı konulara yer vermeleri muhtevayı; divan tertibinin
değişmesi, mesnevi ve kaside gibi nazım şekillerine rağbet azalırken bentli
nazım şekillerine ve kıt‘alara rağbetin
artması, vezin, kafiye ve redif gibi şekle ait unsurların kesin kurallarının zaman
zaman ihlal edilmesi ise şekli ilgilendiren önemli değişim unsurları olarak
değerlendirilebilir. 19. yüzyıl şairlerinden Enderunlu İbrâhim Râsih (ö.1838)
de şiirlerinde bu değişimin izlerinin en çok görüldüğü şahsiyetlerden biridir.
Aynı zamanda iyi bir mûsikişinâs olan şairin bilinen tek eseri elimizde dört
nüshası bulunan Divan’ıdır. Bu nüshaların hiçbirinde klasik divan
tertibi yoktur. Nüshaların tamamının gelenekten farklı olarak bentli nazım
şekilleriyle başladığı ve aynı nazım şekilleriyle yazılmış şiirlerin Divan’da
farklı yerlerde bulunduğu görülür. Gemicilik, okçuluk ve mûsiki terimlerini
ihtiva eden şiirlerin farklı nazım şekilleriyle yazılmış olsalar da art arda
gelmeleri dikkate alındığında Enderunlu Râsih Divanı’nın tertibinde nazım
şeklinin değil, konunun belirleyici olduğu söylenebilir. Eserde yer alan Ebyât
Der-Ta‘dâd-ı Makâmât başlıklı şiir, bir kanarya kuşu için yazılmış mersiye,
gölge oyunu için yazılmış perde gazeli, Mahallileşmenin etkisiyle bazı
şiirlerde konuşma diline ait ifadelerin yer alması, redif olarak bazen yansıma
kelimelerin kullanımı, yer yer klasik mazmun anlayışından uzaklaşarak yeni
mazmun ve hayallere yer verilmesi, Enderunlu Râsih Divanı’nı klasik Osmanlı
şiirinden farklı kılan unsurların başında gelir. Bu çalışmada bu ve benzeri
unsurlar örnekleriyle birlikte ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl, Enderunlu İbrahim Râsih, klasik Türk şiiri, yenileşme, değişim

Kaynakça

• Âkif, Mir’ât-ı Şi‘r, Milli Kütüphane Yz A 626, vr. 33b-34b. Ambros, Edith (1982). Candid penstrokes:The lyrics of Me’âlî, an Ottoman poet of the 16th century, Klaus Schwarz Verlag, Berlin. Arslan, Mehmet (2003). Leylâ Hanım Divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Arslan, Mehmet (2002). Şeref Hanım Divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Bulut, Abdullah (2001). “Rasih’in Okçulukla İlgili Bir Manzumesi” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 17, Erzurum, 95-104. Bulut, Abdullah (2003). “Râsih’in Gemi ve Gemicilikle İlgili Bir Tarih Manzumesi, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 21, Erzurum, 73-83. Fatîn Dâvûd (1271). Hâtimetü’l-eş‘âr, İstanbul. Hâfız Hızır İlyas Ağa (2011). Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat:Letâif-i Vekâyi‘-i Enderûniyye, (Haz: Ali Şükrü Çoruk), Kitabevi Yayınları, İstanbul. Horata, Osman (2009). Has Bağçede Hazan Vakti, Akçağ Yayınları, Ankara. Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî, C. II., Matbaa-i Âmire, İstanbul. Özgül, M. Kayhan (2006). Dîvan Yolundan Pera’ya Selâmetle, Hece Yayınları, Ankara. Tarlan, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı, MEB Yayınları, İstanbul. Tayyar-zâde Atâ (2010). Osmanlı Saray Tarihi: Târîh-i Enderûn, c. I-V, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Yekbaş, Hakan (2014). “Fihrist-i Makâmât Ahmed Avni Konuk’a Mı Aittir?”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 31, İstanbul, 205-238.